سازدانی: ئارێز

عایشە حەسۆ هاوسەرۆکی پارتی یەکێتیی دیموکرات (پەیەدە) رایده‌گه‌یه‌نێت، لەئێستادا خۆڕاگرییەکی بێوێنە لەڕۆژئاڤای کوردستان و باکوورو خۆرهەڵاتی سووریا هەیە، هەموو هێزەکان لەڕۆژی یەکەمی ئەم شەڕە خۆڕاگرییەکی گەورەیان نیشاندا بۆ پاراستنی یەکێتیی کورد، پاراستنی خاکی رۆژئاڤا.

عایشە حەسۆ له‌م چاوپێکه‌وتنه‌دا له‌گه‌ڵ ‌هاوڵاتى ده‌نگۆى برینداربوونى  مه‌زڵوم کۆبانێ ره‌تده‌کاته‌وه‌و ده‌ڵێت مه‌زڵوم کۆبانێ رەزامەندیی دەربڕیوە دواى ئاساییبوونه‌وه‌ى ره‌وشه‌که‌ سەردانی ئەمەریکا بکات.

جه‌ختیش ده‌کاته‌وه‌، ئەوەی کە لەباکوورو خۆرهەڵاتی سووریا روویدا، رێککەوتنێکی نێودەوڵەتی، ئەمەریکی و روسی بوو.

‌هاوڵاتى: لەماوەی دوو ساڵی رابردوودا تورکیا سێ جار پەلاماری رۆژئاڤای کوردستانی داوە، هەر جارەی چەند ناوچەیەکی داگیرکردوە، بەڕای ئێوە ئامانجی تورکیا چییە؟

عایشە حەسۆ: لەئێستادا خۆڕاگرییەکی بێوێنە لەڕۆژئاڤای کوردستان و باکوورو خۆرهەڵاتی سوریا هەیە، ئەمە یەکەمجار نییە کەتورکیا دژایەتیی خۆی لەگەڵ گەلی کورد لەڕۆژئاڤای کوردستان رادەگەیەنێت و هێرش دەکاتەسەر خاکەکەی. هێرشەکان بۆ سەر عەفرین هۆکارێک بوو بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەو ناوچەیە، خۆڕاگرییەکی زۆر لەعەفرین کرا، مەبەستی سیاسەتی تورکیا ئاڵۆزی لەسوریا بوو. پڕۆژەی تورکیا داگیرکاری بوو لەسوریا. ئێمە لەڕۆژی یەکەمەوە لایەنگری ئارامی و سەقامگیری لەسوریا بووین، بەڵام ئامانجی تورکیا شەڕو ئاڵۆزی بوو. ساڵی (2023) کەیادی (100) ساڵەی پەیماننامەی لۆزانە، ئەردۆغان بەردەوام باسی داگیرکردنی موسڵ، کەرکوک و حەلەب دەکات، لە(نۆ)ی ئۆکتۆبەرەوە هێرشێکی نوێی کردەسەر سەرێکانی و گرێ سپی. هەموو دنیا دەزانێت تاپێش ئەم هێرشانە ژیانێکی ئارام و هاوبەش لەسوریا هەبوو، تورکیا دەڵێت: بەبوونی هێزەکانی (یەپەگە)، (یەپەژە)و (پەیەدە) مەترسی لەسەر سنوورەکان دروست بووەو بەبیانووی ئەم هێزانە هێرشەکانی دەستپێکرد.

 لەم هێرشانەدا هاوکاریی نێودەوڵەتیی یارمەتیدەری تورکیا بوو، (هەسەدە) ئەو هێزە بوو کە بەهەموو هێزو توانای شەڕی تیرۆرو داعشی کرد.هەموو هێزەکان لەڕۆژئاڤای کوردستان لەڕۆژی یەکەمی ئەم شەڕە خۆڕاگرییەکی گەورەیان نیشاندا بۆ پاراستنی یەکێتیی کورد، پاراستنی خاکی رۆژئاڤا. رەجەب تەیب ئەردۆغان مەترسیی بۆ سەر چوارپارچەی کوردستان هەیە، دەیەوێت سەروەریی خاکی کورد پێشێل بکات، دژایەتیی ئەردۆغان بەرانبەر بەکورد بابەتێکی نوێ نییە.

 لەئاستی دنیا بۆ ئەم هێرشانەی تورکیا بۆ رۆژئاڤای کوردستان هەستمان بەبێدەنگییەک دەکرد، بەڵام لەهەموو شوینێک لەنێوان خەڵک چ لەئەورووپاو لەهەموو بەشەکانی کوردستان پشیوانییان لەم خۆڕاگرییە کرد.

 هۆکاری هێرشی ئەردۆغان بۆ رۆژئاڤا بەڕای من ئەوەیە کەباوەڕی وایە سیاسەتی  رۆژئاڤای کوردستان مەترسیی لەسەر باکوور، خۆرهەڵات و باشووریش دەبێت. بەهەموو هێزو توانامان دژایەتیی پڕۆژەی داگیرکاریی ئەردۆغان دەکەین، هەموو کوردەکان لەخۆرهەڵات، باکوورو باشوور لەدەستپێکی هێرشەکانەوە، پاڵپشتییان لەخۆڕاگریی گەلی رۆژئاڤای کوردستان کرد، چونکە تورکیا دەیەوێت کورد کۆمەڵکوژی بکات.

‌هاوڵاتى: هەلومەرجی رۆژئاڤای کوردستان بەچ شێوەیەکە؟ بەتایبەتی دوای سێ رێککەتن، هەندێک پێیانوایە لەبەرانبەر ئەوەدا شارەکانی رەققە، کۆبانێ و مەنبەج وەکو دیاری بەخشرا بەسوپای سوریا، ئەم لێکدانەوانە چۆن دەبینیت؟

عایشە حەسۆ: بۆ هەموان ئاشکرایە کەڕەوشی سیاسی و سەربازی لەڕۆژئاڤای کوردستان ئاڵۆزە، دوای ئەوەی کەئەمەریکا بڕیاری دا هێزەکانی بکشێنێتەوە، هەڵوێستی ئێمە، رێڤەبەریی خۆسەرو (هەسەدە) ئاشکرابوو، لەڕێککەوتنی نێوان (ئەمەریکا-تورکیا) دوای هێرشەکانی تورکیا بۆ سەر رۆژئاڤای کوردستان بوو کەتێیدا بڕیاری ئاگربەست درا، بەڵام تورکیا پابەند نەبوو بەڕێککەوتنەکە و بەردەوامبوو لەهێرشەکانی. فەرماندەی گشتیی (هەسەدە) مەزڵووم کۆبانێ گوتی: رێککەوتنێک لەنێوان (هەسەدە)و سوریا دەکەین بۆ پاراستنی خەڵکی رۆژئاڤای کوردستان.

کاتێک کەتورکیا، ئێران و روسیا رێککەوتنی سووچی بەڕێوەدەبەن، بەمانای پێشێلکردنی ناتۆیە. ناتۆو ئەمەریکاش ئاگاداری ئەم بابەتەن. تورکیا سیاسەتێکی دژ بەیەکی هەیە، لەلایەکەوە وەکو ئەندامێکی ناتۆیە، لەلایەکیشەوە لەگەڵ روسیا دانوستان دەکات. تورکیا ئێستا ناتوانێت بڕیاربدات کە چ سیاسەتێک بەڕێوەببات، سیاسەتێکی دوو لایەنەی هەیە، لەساڵی (2011) تائێستا رێڤەبەری خۆسەر واتا (هەسەدە)و (پەیەدە) سیاسەتێکی ئاشکرای هەبووە، تورکیا لەئیدلیب لەجیاتی ئەوەی لەگەڵ حکومەتی سوریا شەڕ بکات، بەڵام دێت بۆ رۆژئاڤای کوردستان و هێرش دەکاتەسەر گەلی ئێمە. رێککەوتنی نێوان (هەسەدە_سووریا)، رێککەوتنێکی سەربازی بوو، کاتێک سەرکەوتوو بوون لەم رێککەوتنە، لەداهاتووشدا دەتوانن بگەنە رێککەوتنی سیاسی. پێشتریش لەنێوان (هەسەدە) و سوریا دانوستان هەبووە، ئەوکات دیارنەبوو کەتورکیا هەڵوێستێکی رادیکاڵی هەیەو دەیەوێت هێرش بکاتەسەر خەڵکی رۆژئاڤای کوردستان و دەیەوێت داگیری بکات، ئێمە هیچکات دژی دانوستان نەبووین، پێویستە پرسی کوردەکان لەڕۆژئاڤا لەسوریا چارەسەر بێت. ئەو سیستەمە کەپەیماننامەی جنێڤ بەڕێوە دەبات، هەمان سیستەمە کەئاستانە بەڕێوە دەبات، ئەوەی کە لەباکوورو خۆرهەڵاتی سوریا ڕوویدا، رێککەوتنێکی نێودەوڵەتی، ئەمەریکی و روسی بوو، خۆڕاگرییەک کە لەڕۆژئاڤای کوردستان هەیە بۆ پاراستنی خاکی رۆژئاڤایە، (هەسەدە) بەقووڵایی (32) کیلۆمەتر پاشەکشێی کردو لەگەڵ سوریا رێککەوتنی کرد، بەڵام رایگەیاند: ئەگەر هەست بەوە بکەین کە لەسەر سنووری ئێمە مەترسی هەیە، ناچارین بگەڕێنەوە سەر سنوورەکان. ئەو هێزەی کەخاکی رۆژئاڤای کوردستان دەپارێزێت، (هەسەدە)یە.

‌هاوڵاتى: هەندێک لەمیدیاکانی باشووری کوردستان ئەوەیان راگەیاندبوو، کەیەکێک لەفاکتەرەکانی هێرشی تورکیا بۆ سەر رۆژئاڤای کوردستان، بوونی (پەکەکە)یە. یان هێزەکانی رۆژئاڤای کوردستان (پەیەدە)، (هەسەدە)، (یەپەگە) و (یەپەژە) درێژکراوەی (پەکەکە)ن، تورکیا ئەمەی وەکو بیانوویەک بەکارهێناوە، پێیوایە ئەو هێزانە جیا لە(پەکەکە) نین. ئایا ئەمە فاکتەرێکە بۆ ئەوەی تورکیا پەلاماری رۆژئاڤای کوردستان بدات؟

لەیادی سەدساڵەی پەیماننامەی لۆزان واتا ساڵی (2023) جارێکی تر خەون و خەیاڵی عوسمانی بهێنێتەدی. تورکیا نایەوێت نەتەوەیەک بەناوی کورد هەبێت

عایشە حەسۆ: تەبایی و یەکگرتووی نێوان کوردەکان بەتایبەت رۆژئاڤای کوردستان، مەترسییەکە کە لەسەر خاکی رۆژئاڤای کوردستان هەیە، تورکیا هۆکاری سەرەکی مەترسییە بۆ سەر هەر چوار پارچەی کوردستان. ئەردۆغان دەیەوێت لەیادی سەدساڵەی پەیماننامەی لۆزان واتا ساڵی (2023) جارێکی تر خەون و خەیاڵی عوسمانی بهێنێتەدی. تورکیا نایەوێت نەتەوەیەک بەناوی کورد هەبێت. ئەم بۆچوونە مەترسیی هەیە بۆ سەر هەر چوار پارچەی کوردستان، تورکیا بەردەوام دەڵێت: (پەکەکە) لەڕۆژئاڤایە. بەڵام لەوەڵامدا دەڵێین: ئایا (پەکەکە) لەکەرکوک، موسڵ، شەنگال هەیە؟ کەواتە ئەمە هەمووی چەواشەکاری و بیانوە بۆ هێرشکردن بۆ سەر کورد. هەموو کەس دەزانێت ئەم بۆچوونەی تورکیا راست نییە.

 مەزڵوم کۆبانێ کەفەرماندەیی (هەسەدە) دەکات، هێزێکە کەهەموو پێکهاتەکانی تێدا کۆبووەتەوە، (کورد، عەرەب، ئاشووری و سریانی)، ئەم بۆچوونەی تورکیا تەنها چەواشەکارییەو دوورە لەڕاستی. ئایا (پێنج) ملیۆن خەڵکی سڤیلی رۆژئاڤای کوردستان (پەکەکە)ن؟ تورکیا دەیەوێت لەپێناو ئەم بیانوە کوردستان داگیربکات. مێژوو خەریکە دووبارە دەبێتەوە، سەدام حسێنێکی تر بۆ دژایەتیی کورد دروستبووەتەوە. (پەیەدە) (16) ساڵە وەکو هێزێکی سیاسی لەسوریا خەبات دەکات، دەیانەوێت سیستەمێکی دیموکراتی دابمەزرێنن. سیستەمێک کەهەموو نەتەوەکان بە بەرابەری و ئاشتی تێیدا ژیان بەسەرببەن. کەواتە بوونی (هەسەدە) بەمەترسی بۆ سەر خۆی دەزانێت و بەبیانووی (پەکەکە) هێرش دەکاتەسەر رۆژئاڤای کوردستان. کاتێک کەداواکراوە کۆشکی سپی ڤیزا بۆ مەزڵووم کۆبانێ دەربکات، تورکیا دەڵێت ئەو تیرۆریست و (پەکەکە)یەو ئەمەریکا نابێت بانگهێشتی بکات.

 هەسەدە شەڕی داعشی کردو هەموو دنیای لەمەترسیی ئەم گروپە پاراست. ئایا (هەسەدە) تیرۆریستە یان ئەبوبەکر بەغدادی؟ کەهەواڵگریی (هەسەدە) رۆڵێکی زۆر گەورەیان هەبوو لەئاشکراکردنی شوێنەکەی و کوشتنی ئەم گەورە تیرۆریستە. لەناوچەی عەفرین، جێندرێس و عەزاز ئۆپڕاسیۆنی هاوبەشی ئەمەریکاو (هەسەدە) هەبوو بۆ دژایەتی و شەڕ لەگەڵ داعش، تورکیا ئارامی و ئەمنیەتی ئەو ناوچانەی بەهۆی داعشەوە لەناو برد، کەواتە دیارە کێ تیرۆریستە؟ کێ داعشی گەورە کرد؟ کێ پارێزگاری لەئەبوبەکر بەغدادی کردوە؟

‌هاوڵاتى: باسی ئەوەت کرد کەمەزڵوم کۆبانێ لەلایەن کۆشکی سپییەوە بانگهێشت کراوە بۆ ئەوەی سەردانی وڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا بکات، به‌ڵام هەندێک لەمیدیاکان رایانگەیاندوە، کە مەزڵوم کۆبانێ بریندار بووە، ئایا ئەو هەواڵە پشتڕاست دەکەنەوە؟

عایشە حەسۆ: تورکیا دەیەوێت بەشێوەی جۆراوجۆر ئیرادەی گەلی کورد بشکێنێت، میدیاکانی تورکیاو نزیک لەو، دەیانەوێت چەواشەکاری بکەن. مەزڵوم کۆبانێ رایگەیاند، کاتێک کەڕەوشەکە لەباکوورو خۆرهەڵاتی فوڕات ئارام ببێتەوە، پێی باشە کەوەکو خەباتێکی دیبلۆماسی سەردانی کۆشکی سپیی ئەمەریکا بکات، بەڵام لەئێستادا دەڵێت: پێویستە لەناو گەلی خۆم بمێنمەوە، لەهەمانکاتدا رەزامەندیی دەربڕیوە کەکاتێک رەوشەکە ئارام ببێت سەردانی ئەمەریکا بکات. ئەمەریکا ئەردۆغانی بانگهێشت کردووە بۆ ئەوەی سەردانی ئەو وڵاتە بکات، بەڵام زۆربەی سیناتۆرەکان ناڕەزایییان دەربڕیوە بۆ ئەوەی ئەردۆغان سەردانی ئەمەریکا بکات. تورکیا لەلایەن هەندێک لەوڵاتانی عەرەبی بەتایبەت قەتەر پشتیوانیی لۆجیستیک دەکرێت، لوبنان، میسرو سعودیە دەڵێن نابێت سوریا داگیربکرێت و هێرش بکرێتەسەر کوردەکان.