هاوڵاتى ، دیمەن ئیسماعیل

دەیان تۆن هەنجیر لەئیران و تورکیاوە هاوردەی هەرێمی کوردستان دەکرێت، ئەگەرچی ئێستا وەرزى چنینەوەى هەنجیرە لەهەرێمى کوردستان و جوتیاران وەکو سەرچاوەیەکی بژێویی و داهات پشتی پیدەبەستن.

لەوەرزى هاوین و پایزدا هەنجیرى کوردستان پێدەگات، جوتیارانیش دەست بەلێکردنەوەى بەرهەمەکانیان دەکەن و لەبازاڕدا دەیفرۆشن، بەڵام هێشتا لەدەرەوە هاوردە دەکرێت سەرەڕای ئەوەی باج خراوەتەسەر بەروبوومی هاوردەکراو.

زەکەریا زوبێر، تەمەن (٥٢) ساڵ، دانیشتووى ئاکرێیە، خاوەنى باخێکى هەنجیرە لەسەر رووبەرى هەزار دۆنم زەوى بۆ «‌هاوڵاتى » وتى «لەدواى شەڕى داعش لەئاکرێ چاندنى هەنجیر زیادیکردووە، ساڵانە بڕێکى زۆر هەنجیر بەرهەم دێت، ئێستاش کاتى پێگەیشتنى هەنجیرە، رۆژانە (١٠) تەن کۆدەکەینەوەو لەبازاڕدا دەیفرۆشین».

ساڵانە وەزارەتى کشتوکاڵ رێنمایى دەداتە گومرگ لە ١/٦ تا ١٥/١٠ تەڕەبار قەدەغەدەکرێت بهێنرێتە هەرێمى کوردستان، لە ١٥/٢ تاوەکو ١/١٠ بۆ یەک تەن هەنجیر (٥٠٠) هەزار دینار باج دەچێتە سەرى.

ئەو جوتیارە نیگەرانە لەوەى ناتوانن بەرهەمەکەیان ببەنە پارێزگاکانى ترى کوردستان «بەهۆى کۆرۆناوە ناتوانین بەرهەمەکانمان هەناردەی پارێزگاکانى تر بکەین، ئەمەش بووەتە هۆى زیان گەیاندن پێمان».

بەپێى ئامارى وەزارەتى کشتوکاڵ لەساڵى ٢٠١٩ هەنجیرى خۆماڵى لەسلێمانى بەرهەمەکەى دوو هەزارو (٧٩٠) تەن بووە، لەهەولێر سێ هەزارو (٥٤) تەن، لەدهۆک دوو هەزارو (٦٩٧)تەن بووە، هاوردەش لەسلێمانى (٢٨) تەن، لەهەولێر (٤٣) تەن، لەدهۆک (٥٨) تەن بووە.

ئامارى ساڵى ٢٠٢٠ مانگى هەشت،  خۆماڵى لەسلێمانى (٣٢٠) تەن، لەهەولێر (٤٠٠) تەن، لەدهۆک (٤٥٠) تەن بووە، بەڵام بەرهەمى دەرەوە نەبووە.

عەتا محەمەد، جێگرى هاوردەو هەناردەکانى هەرێمى کوردستان بۆ ‌هاوڵاتى ، وتى «ئەو هەنجیرەى دێتە هەرێمى کوردستان لەئێران و تورکیاوە دێت، بەنسبەیەکى کەم دێتە هەرێم هەناردەى ناوەڕاست و خوارووى عێراق دەکرێت، ساڵى پار نزیکەى (٥٠٠) تەن هاتووەتە هەرێم».

نرخى هەنجیر لەعەلوەکاندا کیلۆى بەهەزارو (٥٠٠) دینارە بەپێى جوانى و خراپى هەنجیرەکە، بە (٢٠٠٠-٢٥٠٠) دەفرۆشرێت.

بەپێى ئامارى وەزارەتى بازرگانى و پیشەسازى لەهەرێمى کوردستان سێ هەزارو (٧١٤) کارگەى رێپێدراو هەن، دوو هەزارو (٢٧٢) کارگەى هەمەجۆر هەن لەکارکەوتوون، لەئایندەدا ئەو کارگانە بەکاربخرێن، هەلى کار بۆ نزیکەى هەشت هەزارو (٨٣٥) کەس فەراهەم دەبێت.

وتیشى «کارگەکانى بوارى خۆراک زۆرترین چالاکییان هەیە، کارگەى خۆراک و شیرەمەنى و مرەبا هەیە، بەڵام ژمارەکانیان دیاریکراو نیە و ئامارێکى دەقیقمان لەبەردەستدا نییە».

وتەبێژى وەزارەتى کشتوکاڵى هەرێم: کۆمەڵێک پڕۆژەمان ئاڕاستەى دەستەى وەبەرهێنان کردووە، بۆ درووستکردنى مرەبا بەشێوازى مۆدێرن، دامەزراندنى کارگە بۆ ئەوەى پشت بەخۆمان ببەستین بەرهەمى ناوخۆمان فراوانتر بکەین

حسێن حەمە کەریم، وتەبێژى وەزارەتى کشتوکاڵى هەرێم بۆ ‌هاوڵاتى  وتى:  «بۆ ساغکردنەوەى بەرهەمى ناوخۆ قەدەغەى هاوردەکردنى تەڕەپیاز دەکرێت لەدەرەوەى هەرێم».

وتیشى «کۆمەڵێک پڕۆژەمان ئاڕاستەى دەستەى وەبەرهێنان کردووە، بۆ درووستکردنى مرەبا بەشێوازى مۆدێرن، دامەزراندنى کارگە بۆ ئەوەى پشت بەخۆمان ببەستین بەرهەمى ناوخۆمان فراوانتر بکەین».

جۆرەکانی هەنجیر لەکوردستاندا

 (ئەرزنی، قەرانی، دریک، دیم (بوکتکا)، ریباری، بێناتی، شنگاری رەش، شێنک (تێک بەر)، هێژیرا رەش، تەفسک رەش، رێخک، تەفسک سپی (دووبەر)، شێک (دووبەر)، شنگاری سپی، ریحانی رەش، هیژیرا دیرک یا ئاڤی (خواردنی)، بایە، بەیلامالی، وەزیری، هەنجیرە رەش، هەنجیرە کێویلکەو چەند جۆری دیکەش لەدەڤەرە جیاجیاکانی کوردستاندا هەن.

ئەم جۆرانە لەناوەڕاستی مانگی ئایار تامانگی حوزەیران بەردەوام دەبێت، قەبارەی زۆر گەورەیە، لەهەندێ شوێندا پێی دەڵێن هەنجیری باینجان، چونکە کەمێک لەباینجان دەچێت، بەڵام بەهەنجیری ژەنگار ناوی دەرکردووە، جۆرەکانی دی لەدوای مانگی گەلاوێژ پێدەگەن، لەباشووری کوردستان ئەو جۆرانەی بەناوبانگن وەک هەنجیری ژەنگار، ئاکرێ، تەقتەق، شەرەبۆت، زۆر شوێنی دی لەسلێمانی و کەرکوک.

لەهەندێ سەرچاوەی زانستی، هەندێ ناوی دیکەی هەنجیر باسکراوە وەک ئەمەریکی، ئەزمیری، سادە، کێوی، هەندێ جۆری دی هەن بەتامەکانیان ناودەبرێن، وەک وردە هەنجیر کە تامی زۆر خۆشەو لەڕووی بازرگانییەوە زۆر رەواجی هەیە.

گەڵای هەنجیر لەگەڵ بەرەکەی لەکاتی لێکردنەوەی ئاوێکی لینجی سپی دەردەکات، زۆر جار دەبێتە هۆی پەیدابوونی هەستیاری (خوران) لەدەستی ئەو کەسانەی هەنجیر دەڕنن، بۆیە نابێ هەنجیر بڕندرێ تاکو بەتەواوی پێنەگات.

سوودەکانی هەنجیر

هەنجیر بڕێکی زۆر کانزاو پێکهاتە بەسوودەکانی تێدایە بۆ جەستەی مرۆڤ و بەشداری دەکات لەدروستکردنی خڕۆکە سوورەکانی خوێنداو کانزای مەگنسێوم بەجەستە دەبەخشێت، هەوڵبدەن لەژەمی بەیانیاندا هەنجیر لەسەر سفرەکانتان هەبێت، لەگرنگترین سوودەکانی هەنجیر:

1-سەرچاوەیەکی باشی کانزاو ڤیتامینە پێویستەکانە بۆ جەستەی وەک ڤیتامین بی شەش، کالسیۆم و پۆتاسیۆم و جەستە چالاک دەکات.

2-رێگری دەکات لەزیادبوونی کێش و  چارەسەرە بۆ قەبزی  بەهۆی ئەوەی بڕێکی باش ریشاڵ لەپێکهاتەیدا هەیە.

3-کۆلیسترۆل و چەوری  خوێن دادەبەزێنێت.

4-ئێسکەکان دەپارێزێت، هەر دەنکێک هەنجیری قەبارە مامناوەند بڕی (79) میلیگرام کالسیۆم لەپێکهاتەیدا هەیەو توانایەکی باشی هەیە لەبەهێزکردنی ئێسکەکاندا.

5-جوڵەی گەدە ئاسان دەکات بەهۆی بوونی پێکهاتەی شەکری ساددە تیایدا.

6-سەرچاوەیەکی باشی پێکهاتەی دژە ئۆکسێنەرەکانە: کوپێک هەنجیر بڕی 50%ی پێکهاتەی دژە ئۆکسێنەرەکان بۆ جەستە دابیندەکات، بەمەش خانەکانی جەستە دەپارێزێت و رێگری دەکات لەڕوودانی هەر گۆڕانکارییەک لەخانەکانی جەستەدا.

7-مێشک بەهێز دەکات و دەمارە خانەکان چالاک دەکات.

8-رێگرى ده‌کات له‌ توشبوون به‌هه‌ستیارى پێست.

ئەو ژنەی کتێبی ئەنفال و چارەنووسی