ھاوڵاتی

دوای (30) ساڵ لەداخستنی، جارێکی دیکە دەروازەی عەرعەر لەنێوان عێراق و سعودیە کرایەوە.  دەروازەکە بەبڕی (75) ملیۆن دۆلار بەپشتیوانی دارایی سعودیە بنیاتنرا، ئەوەش لەکاتێکدایە ریاز هەوڵدەدات بەهێزەوە بگەڕێتەوە نێو بازاڕەکانی عێراقی، کەپڕن لەکاڵای ئێرانی و تورکی.

دەروازەکە، کەپاریزگای ئەنبار لەخۆرئاوا دەبەستێتەوە بەو شانشینەوە، بەشێوەیەکی فەرمی لە 18ی تشرینی دووەم کرایەوە، دوای (30) ساڵ لەداخران، پێشتر بڕیاربوو لەتشرینی یەکەمی 2019 بکرێتەوە، بەڵام چەندین جار دواخرا.

شەممەی رابردوو، سێ بارهەڵگری سعودی کەکاڵای جیاوازی وڵاتەکەیان هەڵگرتبوو لەدەروازەی عەرعەر بۆ یەکەم جار هاتنە ناو خاکی عێراقەوە. هێزە ئەمنییەکان ئاسایشی ئەو هێڵە نێودەوڵەتییە خێرایەیان لەئەستۆ گرتووە، بەدێژایی رۆژ ئەو بارهەڵگرانە دەپارێزن کە لەسعودیەوە کاڵا هاوردە دەکەن.

دوای داگیرکردنی کوەیت لەساڵی 1990، سعودیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ رژێمی سەدام پچڕاند. دەروازەی عەرعەر لەڕۆژئاوای ئەنبار هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی سعوودیە، یەکەمجارە دوای بەفەرمی کرانەوەی پێشوازی لەو سێ بارهەڵگرە سعودیە بکات و بەوەش جووڵەی بازرگانی لەنێوان هەردوو وڵات دەستپێدەکاتەوە.

 عێراق، لەڕۆژئاوا سنووری لەگەڵ سوریاو ئوردن هەیە، تورکیا دەکەوێتە باکوور، ئێران لەڕۆژهەڵات و سعودیەو کوەیت لەباشووریەتی.

کردنەوەی دەروازەی سنووریی عەرعەر لەنێوان عێراق و سعودیەدا ئاماژەیەکی دیکەیە بۆ پەیوەندییە بەگوڕەکانی نێوان ئەو دوو دراوسێیەو سوودی بەرجەستەی دەبێت بۆ خەڵکی عێراق، بەرپرسانی عێراق و چاودێرانی ناوچەکە وتیان.

ئاژانسی فرانس پرێس رایگەیاند ئەو دوو وڵاتە کردنەوەی دەروازەی دووەم لەخاڵی جومەیمە تاووتوێ دەکەن، لەسەر سنووری باشوری عێراق بەو شانشینەوە.

بەغداد عەرعەر بەجێگرەوەیەك دەبینێت بۆ دەروازەکانی لەگەڵ ئێران، کە لەڕێیانەوە عێراق پشکێکی زۆری هاوردەکانی دێنێتە ناوەوە.

هاوکات، حکومەتەکەی سەرەکوەزیرانی عێراق مستەفا کازمی هەوڵیداوە وەبەرهێنانی بیانی برەوپێبدات، لەنێویاندا پشتیوانیی سعودیە بۆ کەرتی وزەو کشتوکاڵ.

حکومەتی عێراق چاوەڕێدەکات ئەم هەوڵە پشتیوانییەک بێت بۆ وەبەرهێنان و گەشەسەندن، لەکاتێکدا ئەو چاودێرانەی عێراق کە قسەیان لەگەڵ دیارونا کرد پشتیوانیی خۆیان دەربڕی بۆ نزیککردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و سعودیە و وتیان ئاماژەیەکە بەدوورکەوتنەوە لەئێران.

مەستەفا عەرسان جێگری پارێزگاری ئەنبار وتی کردنەوەی دەروازەکە «بەلوتکە گەیشتنی کۆبوونەوە هاوبەشەکان بوو لەنێوان عێراق و سعودیەدا کەماوەی دوو ساڵە بەردەوامن».

دەروازەکە بە (75) ملیۆن دۆلار بەپشتیوانی دارایی سعودیە بنیاتنرا، چەندین باڵەخانەی جیاواز لەخۆدەگرێت، لەگەڵ دەستگای خزمەتگوزاری، رووبەرێکی فراوان لەشوێنی هاتوچۆی بازرگانی و پیادە، سیستمی پشکنینی ئێکس رەی، سیستمی کێشانی لۆری و دوو وێستگەی کارەباو پاڵاوتنی ئاو.

وتی لەم چەند ساڵەی دواییدا، دەروازەی ئەنبار بەشێوەیەکی سنووردار کرایەوە تا رێگە بەهاتوچۆی حەج و عەمرەی حاجییان بدات و وتیشی بەکردنەوەی فەرمیی دەروازەکە جارێکی دیکە بۆ مامەڵە و بازرگانی بەکاردەهێنرێت.

وتی «دەروازەکە دەرچەیەك و دەمارێکی ئابوریی گرنگ دەبێت بۆ عێراق» و ئاماژەیکرد بەوەی «دەستپێکردنەوەی گەشت و بازرگانیی دوولایەنەی نێوان پیشەسازییەکان لەگەڵ سعودیە داهات بۆ گەنجینەی دەوڵەت بەرهەمدەهێنێت و هەلی کار دێنێتە کایەوەو ئابوریی ناوخۆ دەبوژێنێتەوە.

پتەوکردنی پەیوەندییەکانی عێراق‌و سعودیە

ئەنجومەنی هەماهەنگیی سعودیە-عێراق، کە لە 2017 دامەزرا بۆ باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە، ئاسانکاریی کرد بۆ کردنەوەکە بەچەندین جار کۆبوونەوە پێش بۆنە فەرمییەکە.

شاندێکی فراوانی سعودیە لە 8ی تشرینی دووەم سەردانی بەغدایان کرد بۆ بەئەنجامگەیاندنی رێکەوتنەکانی وەبەرهێنان لەکەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازیدا کەدەکرێت بایی ملیاران دۆلار بن.

لوتکەی نێوان عێراق و سعودیە لە 10ی تشرینی دووەم لەپەخشێکی داخراوی تەلەفزیۆنیدا ئەنجامدرا، کەتیایدا کازمی و شازادەی جێنشینی سعودیە محەمەد بن سەلمان بەشدارییان تێداکرد.

ئەمە بەردی بناغەی هاریکاریی سیاسی و ئەمنی و ئابوریی داناو دەروازەی کردەوە بۆ کۆمپانیا سعودییەکان تا وەبەرهێنان لەعێراق بکەن.

وەك هەنگاوی دوای کردنەوەی دەروازەی عەرعەر، نێردەیەکی بازرگانیی سعودیە لەبەغدا دەستبەکاردەبێت.

عەرسان وتی سعودیە ئەزمونێکی زۆری لەچەندین کەرتدا هەیە، لەنێویاندا کشتوکاڵ و ئاژەڵداری و دەتوانێت یارمەتی عێراق بدات سەرچاوەکانی لەڕێی چەندین پرۆژەی گەورەی وەبەرهێنانەوە گەشە پێبدات.

وتی «ئەم جۆرە لەهاریکاری گەشەپێدان پشتیوانی لەعێراقییەکان دەکات لەئاستەکانی ئابوری و خزمەتگوزاری و گەشەپێداندا».

یەحیا محەمەد پەرلەمانتاری عێراق، جەختیکردەوە لەگرنگیی برەودان و بەهێزکردنی هاوبەشی عێراق لەگەڵ سعودیە.

وتی «ئەمە بەشداریدەکات لەگەشەپێدانی ئابوری عێراق و دروستکردنی پەیوەندییەکی بەهێز کەسوودی بۆ هەردوو وڵات دەبێت».

وتیشی «بەهیواین کردنەوەی دەروازەی عەرعەر دەستپێکی چالاکی بنکەفراوان بێت لەنێوان عێراق و سعودیەو ناساندنی پرۆژەکانی وەبەرهێنان و کراوەیی بەرفراوانی سعودیە کە سوودی دەبێت بۆ هەوڵەکانی بنیاتنان و گەشەپێدان و راکێشانی وەبەرهێنان... لەئێستادا عێراق ژینگەیەکی بەپیتی وەبەرهێنانی دابینکردووە.»

ئاماژەیکرد بەوەی پێویستە عێراق بکرێتەوەو هاریکاری لەگەڵ وڵاتانی دیکەی عەرەبی بکات لەگەڵ دەستەبەرکردنی هاوبەشیی هاوسەنگ و پەیوەندی لەگەڵ ژینگە هەرێمیەکەی لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی هاوبەش.

دژایەتی لایەنەکانی سەر بەئێران

چاودێرانی عێراقی وتیان کردنەوەی دەروازەکەو نزیکبوونەوەی پەیوەندیی نێوان عێراق و سعودیە لایەنەکانی سەر بەئێرانی تووڕەکردووە، کەهەڕەشەیان کردووە دژی ئەم هەنگاوە بوەستنەوە.

ئاژانسی فرانس پرێس رایگەیاند کەپێش کردنەوەی دروازەی عەرعەر، گروپێك کەخۆی بە ئەسحاب کەهف ناساندووە بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوەو «رەتکردنەوەی خۆی بۆ پرۆژەی سعودیە لەعێراق» راگەیاند.

کازمی لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە 17ی تشرینی دووەم سەرکۆنەی ئەم هەڕەشانەی کردو جەختیکردەوە لەوەی حکومەت بەرەو پەیوەندیی نزیکتر دەچێت لەگەڵ سعودیەو دەرگاکانی بەڕووی وەبەرهێنانەکانی سعودیەدا دەکاتەوە.

چاودێران وتیان نزیکبوونەوەی پەیوەندی لەنێوان عێراق و سعودیەدا گۆشەگیریی نێودەوڵەتی ئێران زیاد دەکات و ئەو قازانجە ئابورییەی ناهێڵێت کە لەهەناردەکردنەوە بۆ بازاڕی عێراقی دەستیدەکەوت.

پەیوەندی نزیکی نێوان عێراق و سعودیە کاریگەریی دەبێت بۆ سەر نفوزی ئێران و هەوڵەکانی بۆ جڵەوکردنی عێراق لەڕێی ئەو رێکەوتنە ئەمنی و ئابورییانەوە کەخزمەت بە بەرژەوەندیەکانی ناکەن.

فەیسەڵ حسێن بەڕێوەبەری ناوەندی تووێژینەوە ستراتیژییەکان، وتی «عێراقییەکان چەندین جار داوایان لەئێران کردووە کۆتایی بەسیاسەتە دوژمنکارانەکانی بهێنێت و چیتر لەڕێی بریکارەکانیەوە هەڕەشە نەکات».

وتی «بەڵام ئێران بەردەوامە لەپشتیوانیکردنی دارایی بریکارەکانی و چەك و مووشەکیان بۆ دابیندەکات تاسەقامگیریی عێراق نەهێڵێت و سەرچاوەکانی قۆرخ بکات».

وتیشی «عێراق وڵاتێکی خاوەن سەروەرییەو مافی دامەزراندنی پەیوەندیی هەیە لەگەڵ هەمووان، لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لەگەڵ سیاسەتێکی هاوسەنگ.»

ھەروەھا وتی «هەرچی سعودیەشە، وڵاتێکی دەوڵەمەندو گەشەکردووە لەچەندین بوارداو بەپێنجەم بەهێزترین وڵات دادەنرێت لەجیهاندا.»

ئەو دوو وڵاتە پەیوەندیی خێزانی و خێڵەکیشیان لەنێواندایە، لەگەڵ پەیوەندی مێژوویی و چەندین هاوبەشی دیکەو ئاماژەی کرد بەوەی «سعودیە رۆڵێکی ئەرێنی و بنیاتنەری بینیوە» لەعێراق.

فەیسەڵ حسێن وتی  «بۆ عێراق گرنگە سوود لەتوانای بەردەستی سعودیە ببینێت، بەتایبەتی لەڕووی وەبەرهێنانەوە.»

وتیشی «وەبەرهێنانی کشتوکاڵیی سعودیە لەعێراق  کە بەدەستهێنانەوەی هەزاران هێکتار لەخاکی کشتوکاڵی و دامەزراندنی کەرتی بەرفراوانی پیشەسازی خۆراك و بەرهەمهێنان لەخۆدەگرێت گرنگییەکی زۆری هەیە».

ئەو لێکنزیکبوونەوەیە دوای ئەوە دێت، عێراق لەسەردەمی نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق، ببووە شوێنکەوتەی ئێران». ئەمە بەوتەی ئەحمەد رکبان، کەشارەزایەکی بواری ئەمنیی سعودیە.

حوسێن عەللاوی، شارەزای ئەمنی عێراقی دەڵێت «پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەگەشەکردنێکی کارا تێدەپەڕێت، ئەمەش ئەنجامی کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی ستراتیژی عێراقی- سعودیە، کەئەنجوومەنێکی هاوئاهەنگییە ئامانجەکەی پەرەپێدان و بەهێزکردنی دامودەزگاکانی نێوان هەردوو وڵاتە».

عەللاوی دەشڵێت، هەردوو وڵات پلانی کردنەوەی دەروازەیەکی دیکەشیان هەیە، کەدەروازەی جمیمەیە، بەڵام وادەی کردنەوەکە دیارینەکراوە.

هەر لەدرێژەی قسەکانیدا عەللاوی  ئاماژە بەوەدەکات، ئەو دەوازەیە دەبێتەهۆی پەرەسەندنی پەیوەندییە بازرگانییەکان و جموجۆڵی وەبەرهێنان لەنێوان هەردوو وڵات و گەشەپێدانی ژێرخان لەلایەن کۆمپانیاکانی سعودیە، ئەمەش لەڕێگەی وەبەرهێنان لەکەرتەکانی تەندروستی، کشتوکاڵ، پیشەسازی، پترۆکیمیایی، پرۆژە هاوبەشەکان لەنەوت و چیمەنتۆو کارەبا.

کەرتەکانی پیشەسازیی و کشتوکاڵ لەعێراق پووکاونەتەوە، لەکاتێکدا قەیرانی ئابووری و گوزەران لەزیادبوونە.

عەللاوی دەڵێت «عێراق بڕیاریداوە رێڕەوەکانی کێبڕکێ بکاتەوە، ئەمەش بۆ فرەیی ئەو کاڵایانەی دێنە عێراق، تاوەکو ئاراستەی نوێ  دروستبکات بۆ پیشەسازیی، کشتوکاڵ، وزەو رەخساندنی هەلیکار بۆ گەنجان».

بەکاربەری عێراق خواستی لەسەر بەرهەمەکانی سعودی، تورکی و ئوردنییە، چونکە کوالێتیان بەرزە، لەبەرامبەردا ئەوانەشی داهاتی کەمە، روویان لەبەرهەمی ئێرانییە، کەکوالێتییەکەی نزمە.