عادل عوسمان

لەکۆمەڵگەی کوردیدا بەهۆی داگیرکاری و تێکۆشان لەدژی ئەو داگیرکاریەوە، کۆمەڵێک وێنا لەزهنی تاک و کۆمەڵگەی کوردیدا جێگە کراوەتەوە کە لەبری ئەوەی سودی بۆ تێکۆشانی گەلی کوردو ئازادیەکەی و دیموکراسی هەبێت. زیانی پێگەیاندوەو ئاواتەکانی کوردی لەگۆڕناوەو هیوای شکاندوە. ئەو وێنانە لەئەنجامی بەدەستەوەگرتنی کایەکانی سیاسەت و بڕیارداریەوە لەلایەن چینی باڵادەست – کۆمپرادۆر – بازرگان – خێڵەکی کوردەوە بەتێکهەڵکێش لەگەڵ سیستەمی داگیرکاری و مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریدا دروستکراوەو چێنڕاوە. ئەویش:

یەکەم؛ سیاسەت ئیشی هەرکەس نیە!.

دووەم؛ دروستکردنی سەرکردەی کاریزما!.

سێهەم؛ دروستکردنی پارتی سیاسی کەدەبێتە خوداوەندی بەڕێوەبردن و بڕیاردان!.

بۆ ئەو مەبەستەش

 چوارەم؛ دروستکردنی تۆڕێک لەدەزگای پۆلیسی، راگەیاندنی، یاسایی و دادوەری. بۆ چەسپاندنی ئەو دروستکراوانەی سەرەوە لەزهنی کۆمەڵگەدا.

هەریەک لەو خاڵانەو زیاتریش هەن بۆ کێشانی ئەو وێنانە لەزهنیەتی تاک و کۆمەڵگەدا، دەستبردن بۆیان دەچێتە خانەی لێدان لەپیرۆزیەکان، ئەو وێنانە وانیشان دەدرێت کەپیرۆزین و بەرگی ئلاهیان کراوە بەبەردا، تەنانەت لەناو دەقەکانی دینەکانیشدا بەدوای پیرۆزکردنی ئەو وێنانەوەن. بۆیە یەکێک لەو هەوڵانە کردنە وەلی ئەمری سەرۆک، یان کاریزما دروستکراوەکەیە. بۆئەم کارە چەندین دەزگاو سازی ئامادە دەکەن، تا لەزهنیەتی کۆمەڵگەدا بیچەسپێنن و چەندین ئایەت و فەرمودەو نمایشیشی بۆ لەبەرچاو دەگرن و دروستدەکەن.

لایەکیتر لێسەندنەوەی بەشداری تاک و پێکهاتەکانە لەکایەی سیاسیداو کردنە هێزی هەموانە بۆ پاڵپشتی ئەو چینەی کە خۆیان وا وێنا دەکەن، سیاسەت ئیشی ئەوانە! نەک نەخوێندەوارو چینی رەش و رووتی کۆمەڵگە، بەتایبەت لەبەرامبەر بەشداری ژنان و گەنجاندا بەهەزارەها بڕو بیانو دەهێننەوە، کەژنان و گەنجان ئیشیان سیاسەت نیە، ژنان ئیشیان ماڵ و خزمەتی پیاوو نەوە خستنەوەیەو گەنجانیش نەوەی دواڕۆژن بابچن خۆیان پێبگەیەنن.

دروستکردنی پارتی سیاسی و بەشداری تێیدا دوو جۆرە، ئەوانەی خاوەنیین و ئەوانەی پەیڕەوی بڕیارەکانی سەرەوە دەکەن و دەبێت جێبەجێی بکەن. چونکە هەموان نابێت بزانن چی دەگوزەرێت، هەموان نازانن بیربکەنەوە قسەبکەن و تێبگەن. ئەوە ئەو چینەن کەدەتوانن بزانن چی دەگوزەرێت و دەبێت چی بکرێت!. بۆیە دەبێت گوێ لەسەرکردەی کاریزما، ئەندامانی پایەبڵندی سەرەوە بگیرێت و هەرچی وت و وترا پیرۆزەو دەبێت بەڕێوە ببرێت.

ئەم تەرزە لەسیاسەت لەبناغەدا، دژی کۆمەڵگەیەو ملکەچی و نەخوێندەواری بەرهەم دێنێت، سیستەمی سیاسی ئاواکراویش بێهێزو بێ پشت و پەنا دەکات و لەبەرامبەر هێرش و پەلامارو بەرژەوەندیەکاندا بەچۆکدادێت و تێکدەشکێت، دەبێتە هۆکاری کارەسات و نوشست. ئەم چەمکە لەبیرکردنەوە کاتێک سەرکردە، پارت و حزب تووشی نوشست دەبن، هەموو شت بەدوای خۆیاندا هەرەس پێدێنن و هیواکان دەشکێنن. (نموونەمان زۆرن). بۆیە ئەو جۆرە ئاکامەکانی هەر شکست و تەسلیمیەت و پێکدادانە لەگەڵ هیواو خواستەکانی ئازادی کۆمەڵگەدا.

ئەوەی کاریگەری خراپی لەسەر دۆزی ئازادی گەلی کورد کردوە ئەم چەمکە هەڵە دەسەڵاتخواز – بەرژەوەندپەرست و گرێدراوەیە بەدەسکەوتی مانەوە لەدەسەڵات و بەدەستهێنانی پوڵ – قازانجە، بۆیە هەمیشە لەگەڵ زلهێزان و دەوڵەت – نەتەوە داگیرکەرەکاندا لەسات و سەوداو بەندو باودا بووەو بەرژەوەندیەکانی ئازادی گەلی، کورت و گرێداوە بەبەرژەوەندیەکانی خۆیەوە. هەمیشە باڵادەستی ئەو چینە دەسەڵاتخواز بەرژەوەندپەرستەی بەخواستی گەل چواندوەو کاری بۆ کردووە. کاتێک هێزێکی سیاسی، کەسایەتیەکی تێکۆشەر بزوتنەوەیەکی ئازادیخواز رەخنە یان سەرنجێکی لەسەر دەربڕیبێت، ئەوا کەوتوەتە بەر پلارو پەلامار. لێرەدا دەزگای شەڕی تایبەت دەکەوێتە کارو پیلان و دژ وەستانەوەو لەناوبردن و سڕینەوە دەستپێدەکات.

یەکێک لەو بوارانە راگەیاندن و بەکارهێنانی پیلانگێڕیە، لەسەرەتادا، دروستکردنی وێنایەکی ناشرین! لە بەسیخوڕکردن، بەکرێگیراوی، تێکدەری و لەکۆتاییشدا ساردکردنەوەی خەڵک لەشۆڕش و سەرکردەکان، کاتێک ئەمانە سەرچون، کە بەتۆڕێکی زۆر لێزان بەڕێوەدەبرێن، ئەوکات دەکەونە پرۆسەی پاکتاوو لەناوبردن:

جاری وا هەیە لەڕێگەی تاوانبارکردن و رێکاری یاسایی و دادوەریەوە!.

ئەگەر ئەوەش سەرنەچوو، ئەوا لەڕێگەی دروستکردنی دوژمنایەتی و پێکدادانەوە!.

ئەگەر ئەوەش سەرنەچوو لەڕێگەی تیرۆرو پاکتاوکردنەوە کۆتایی پێدەهێنن.

ئەم شێوە سیاسەتکردنەو دروستکردنی وێنا خڕاپانە پێویستە بگۆڕێن. لەکوێوە دەگۆڕێن و چۆن دەگۆڕێن؟ دەبێت بەدوایدا بچین.

یەکەم بەلێدان لەوێنا چەقبەستوو جێگیرەکان. ئەویش لەڕێگەی کرانەوەی زهنیەتەوە، کە زهن کراوە بێت بۆ گفتوگۆی هەبوونی جیاوازەکان و گرتنەبەری رێگەی چارەسەری کێشەکان. ئەویش واتە دیموکراتیزەکردنی زهنی تاک و کۆمەڵگە، پێشخستنی هاووڵاتی بوون، هاونیشتیمانی بوون و لەئەستۆ گرتنی ئەرک و بەرپرسیارەتی وەک یەک. هیچ تاک و پێکهاتەیەک پێویست ناکات بەهیچ بڕوبیانوو بەهانەیەک، بێ کاریگەرو دوربخرێتەوە، هیچ وێنایەکی پیرۆزکراو بوونی نابێت و کەس بەناوی هەمووانەوە بڕیار نادات.

سیاسەت کەبەشداری تاک و کۆمەڵگەیە لەبەڕێوەبەریدا، ئەرکێکی ئەخلاقی – ویژدانیە کەهەر تاک و پێکهاتەو کۆمەڵگەیەک پێی هەڵدەستێت. خۆبەڕێوەبەری واتە خود پەروەردەیی لەسەر تێگەیشتن – رێکخستن و چارەسەری، بۆیە هیچ کەسێک ناتوانێت رێگری لەمافی بڕیاردان و بەڕێوەبردنی ئەویتر بگرێت. سیستەمی مۆدێڕنیتە لەڕێگەی شکاندنی ئیرادەی ئازادەوە دەیەوێت تاک و کۆمەڵگەیەکی ملکەچ و بێهێز دروستبکات. بۆیە ئەو وێنا دۆگماو راوەستاوانە دەئافرێنێت، بەڵام مۆدێڕنیتەی دیموکراتیک وێنە جیاوازەکان دەبینێت، کەهەموان پێکەوە دەتوانن بەجیاوازیەکانیانەوە وێنای کۆمەڵگەیەکی ئازادو دیموکراتیک و خۆسەربن، بۆیە وێناکان دەکرێت گۆڕانکاری تێدابکرێت و بەپێی پێویستی ژیانێکی ئازاد رێکبخرێن و ئاڵوگۆڕ بکەن.

دەکرێت وێناکان هەندێکیان دەوریان تەواو ببێت و هەندێکی نوێ بێنە پێشەوە، کە ئەوە ئەرکی درێژ مەوداو کورت مەودا دەستنیشان و دیاری دەکەن. دەکرێت پڕۆژەیەکی کورت مەودا لەماوەیەکدا بەدەست بێت و کۆتایی پێبێت. دەکرێت ئەو کۆتاییە سەرەتای کارو پڕۆژەیەکی نوێ بێت، کەهەردەم نوێبونەوە بخوازێت، مادام ژیان بەردەوام بێت، نوێبونەوەش بەردەوام دەبێت. دەورو رۆڵی پێشەنگەکانیش پێویستە نوێبونەوەبێت. ئەگەر نوێ نەبێتەوە، ئەوا دەبێتە رێگرو وەک کڵوبەفری هاوین دەتوێتەوە، کۆن دەبێت و بەسەردەچێت.

بۆیە دەستگرتن بەڕابردوو، بەوێنە دروستکراوو بەدەستهاتوەکان و وتنەوەی لەبری ئەوەی پێشکەوتن بئافرێنێت، پاشکەوتن، دۆگماتیزم، چەقبەستویی و پۆپۆلیزم بەرهەم دێنێت. لەڕەوڕەوەی ژیاندا هیچ لایەک و کەسێک فەزڵی خۆسەپاندنی بەسەر رەوتی روداوو بەرەوپێشچوونەکانیدا نیە. ئەوەی جێگەی شانازی بوونە بەشێکە لەڕەوتی بەرەوپێشچون و ئاراستەکردنی سەرکەوتنەکان. بۆیە وێناکانی لەسەر حەقیقەت بناتنراو دەبنە کلتورو کۆمەڵگە خاوەنداری لێدەکات و لەمێژوودا شوێنگەی شیاو وەردەگرێت.

ئەمڕۆ تێکۆشانی ئازادی گەلی کورد، لەئاواکردنی سیستەمێکی ئازادو چارەسەری قەیران و کێشەکانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداریدا بووەتە ئەڵتارناتیڤێک کە سەرنجی کۆمەڵگە و پێکهاتە جیاوازەکان، نەتەوەکان، رەگەزەکان، ژینگە پارێزان و دیموکراتخوازان و ئازادیخوازانی بۆلای خۆی راکێشاوەو لەئاواکردنی سیستەمی خۆبەڕێوەبەڕی و پێکەوەژیان و ئابوری هەرەوەزیدا پێنگاوی گرنگی هەڵهێناوەو لێدانێکی گرنگی لەوێنا کۆنەکان داوەو وێنای نوێی بەرهەمهێناوەو کۆمەڵگەی لەسەر بەڕێکخستن کردووەو دەکات. بۆیە گرنگە مرۆڤ، پارت و رێکخستنەکان هەرچی زیاتر پابەندی کرانەوەو نوێبونەوە بن و لەسەر کلتوری ئاواکردن و بەدەستهێنان، وەک بەشێک لەهەموان جێگەی تێدابگرن و هەنگاو هەڵهێنن. بەبێ نوێبونەوەو رێکردن لەگەڵ نوێبونەوەدا، رەوتی ژیان بۆخۆی راوەستاوان فڕێ دەداتە دەرەوەی هاوکێشەی ژیانی ئازادو نوێبوونەوەوە.

ئەو وێنانەی دەبێت بشکێنرێن ئەو وێنا دروستکراوو چەسپێنراوانەن، کە زهن و مێشکی مرۆڤ ناتوانێت تاسەر لەگەڵیاند رێ بکات، دەبێت وێنەگەلی نوێی زیندوو کەئافرێنەری کلتوری مانەوەو پاراستن و ژیانکردنی پێکەوەییە، جێگەیان بکرێتەوە، کە لەگەڵ کلتوری زیندوبوونەوەی ئازادی، دیموکراسی و پێکەوەییدا گونجاوو لەبەرچاوە. ئەو بەرخۆدان و تێکۆشانەی دەکرێت لەچوارچێوەی ژیاندنەوەی نەتەوەی دیموکراتیک و رێگەچارەی کێشەکانی سڕینەوەو لەناوبردندایە، بۆیە جوانترین وێنەکان بەبەرکردنەوەی بەرگی ئەخلاقە بەبەری سیاسەت و کۆمەڵگەدا.c