نامۆ سەربەست

بنیامین ناتانیاهۆ پاش (12) ساڵ لەسەرۆكایەتی حكومەتەكەی دواجار ستاف و هاوپەیمانەكانی متمانەیان بەبەڵێنەكانی نەماو پێیان وابووە تەنها داگیركاری سەپاندووەو خۆی لەدەسەڵاتی دادگا بەگەورەتر داناوەو ئەوەش بەشكستی حزبی لیكۆد وەسف دەكەن كە لەكۆی (12) كوررسی كنێست (پەرلەمان) تەنها (30) كورسی بەدەستهێنا.

رۆژی 23/3/2021 هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئیسرائیل بەڕێوەچوو بۆ دیاریكردنی (120) ئەندامی (24)ەمین خولی كنێست (پەرلەمان) كەچوارەم هەڵبژاردن بوو لەماوەی دوو ساڵدا بكرێت، بەهۆی ئەوەی دوابەدوای هەڵبژاردنەكانی پێشتر هیچ لایەنێك نەیتوانی هاوپەیمانێتییەكی ئەوتۆ دروستبكات، نیوە زائید یەك كۆبكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت.

لەئەنجامی هەڵبژاردنەكانی رۆژی 23ی ئازاردا پارتی لیكۆد بەسەرۆكایەتی بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆكوەزیرانی ئەوكات (30) كورسی بەدەستهێناو ئەنجامەكانی تریش بریتیبوون لە، نیو هۆپ شەش كورسی، یامینا حەوت كورسی، ریلیجۆس زایۆنیستس شەش كورسی، یونایتد توراە جودیزم حەوت كورسی، شاس نۆ كورسی، ئیسرائیل بیتانو حەوت كورسی، كاهۆل لاڤان هەشت كورسی، ییش ئاتید (17) كورسی، مێرێتز شەش كورسی، لەیبەر حەوت كورسی، جۆینت لیست شەش كورسی، رام چوار كورسی.

وێڕای هەوڵە زۆرەكانی بنیامین ناتانیاهۆ، بەڵام نەیتوانی هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنێت بۆ دروستكردنی حكومەتی نوێ. لەبەرامبەردا هەشت لایەن كەپێكهاتوون لە (ییش ئاتید، كاهۆل لاڤان، ئیسرائیل بیتانو، یامینا، نیو هۆپ، مێرێتز و رام، بەتەنیا (65) خولەك پێش كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی پێكهێنانی حكومەت، توانییان هاوپەیمانێتییەك لە (62) كورسی پێكبهێنن و (نافتالی بینیت) وەك سەرۆك وەزیران دیاری بكەن.

دوای دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكی نوێ و دوورخستنەوەی بنیامین ناتانیاهۆ لەسەرۆكایەتی حكومەتی ئیسرائیل، نووسەر و رۆژنامەو راگەیاندنە جیهانییەكان كەوتنە لێكدانەوەو شیكردنەوەی هۆكارەكانی ئەو كەوتنە.

رۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی نووسیویەتی، مێژوونووسان لەسەر ئەوە رێكدەكەون كەوتنی ناتانیاهۆ پەیوەندیی بەهیچ رووداوێك، بیرۆكەیەك یان ئاراستەیەكەوە نەبووە، بەڵكو تەنیا پەیوەندیی بەكاراكتەری خۆیەوە هەبووە. ئەگەر رووداوەكانی ئەم چەند رۆژەش وایانكردبێت ناتانیاهۆ ماڵی سەرۆكوەزیران لەشەقامی بالفۆر چۆڵ بكات، بەڵام سێبەرەكەی بۆ چەندین ساڵ بەسەرمانەوە دەسووڕێتەوە.

«مێژوو ساڵی 2021 وەك ساڵی ئاوابوونی ئەستێرەی ناتانیاهۆ دەنووسێتەوە، ئەگەرچی هێشتا ئەگەری هەڵهاتنەوەی هەیە، بۆیە ئەوانەی دەیانەوێت ژیاننامەكەی بنووسنەوە دەبێت وەڵامی پرسیارە سەرەكییەكە بدەنەوە، چی وایكرد بكەوێت؟».

كەوتنی سەركردە بەهێزەكان هەمیشە ئاڵۆز بووە، بەڵام زۆرینەی كات پەیوەندییان بەڕووداوێكی گەورەوە، یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە هەبووە، بەڵام كەوتنی ناتانیاهۆ لەئەنجامی هیچ شۆكێكی دەرەكییەوە نەبوو.

«ئەو نە وەك گۆڵدا مائیر شەڕی رۆژی لێبوردنی هەبوو، نە وەك جۆرج دەبلو بوش گەردەلولی كاترینای تووشبوو، تاكە شتی گەورەو دیار لەسەرۆكایەتییەكەیدا تێكچونی پرۆسەی ئاشتیی ئۆسلۆ بوو، ئەوەش یارمەتیداو وزەی دایە سەركەوتنەكانی، مامەڵەكردنی لەگەڵ پەتای كۆرۆناشدا بەهەمان شێوە بوو، بەجۆرێك دۆخەكەی بەڕێوەبرد كەتەنانەت ركابەرەكانیشی پیاهەڵدان و دەستخۆشییان هەبوو بۆی، واتە هیچ رووداوێكی گەورە نەبووە هۆی كەوتنی».

بەهەمان شێوەش، گۆڕانی هزرو هاتنە پێشەوەی بیرۆكەی نوێ هۆكار نەبوون. كاتێك ناتانیاهۆ وەزیری دارایی بوو، شۆڕشی سەرمایەداریی ئیسرائیلی بەڕێوەبرد و تەواویكرد، بەڵام كە بووە سەرۆك وەزیران و خەڵك خۆپیشاندانیان كردو داوای هەرزانبوونی خواردن و خانوویان كرد، ئاراستەو بۆچوونی خۆی گۆڕی و لەدوای قەیرانە داراییە جیهانییەكەی 2008ەوە، لەعەقیدە نەختینەییەكەی پاشگەزبووەوەو بەرەو سەرمایەداریی بەبەزییانە رۆیشت.

كەواتە كەوتنی ناتانیاهۆ بەهۆی رووداو یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە نییە، بەڵكو بەهۆی كاراكتەری خۆیەوەیەتی و ئەوەش لەدوو رووەوە، كۆمەڵایەتی و مۆراڵی.

لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە، ژمارەی ئەو كەسانەی ناتانیاهۆ وەلاینان و دایبڕین و سوكایەتیپێكردن و لەهاوپەیمانی نزیكەوە كردنیە دوژمنی سوێندخۆر، سەرسامكەرن.

تەنیا لەم هاوپەیمانێتییەدا كەئێستا بوونەتە جێگرەوەی چەندینی لەئەوانە تێدایە، وەك (گیدێۆن سەعار پێشتر وەزیری پەروەردەی بوو، ئەڤیگدۆر لیبەرمان، پێشتر بەڕێوەبەری گشتی نوسینگەكەی بوو، نافتالی بینیت، پێشتر بەرپرسی ستافەكەی بوو، یائیر لاپید، وەزیری دارایی بوو، بێنی گانتز، كە هێشتا لە وەزارەتی بەرگرییەكەیدایە و ناوزەندە بۆ بوونە جێگری سەرۆك وەزیران).

بێمتمانەیی بە ناتانیاهۆ گەیشتە رادەیەك، هیچ كام لەوانەی ئەگەری بوونە هاوبەش و هاوپەیمانیان هەبوو لەگەڵیدا، باوەڕیان بەبەڵێنەكانی نەبوو، بۆ دووبارەو سێبارەو چواربارە كردنەوەی كورسی سەرۆكوەزیرانییەكەی، كێ باوەڕی پێدەكات لەكاتێكدا ئەو بەڕۆژی رووناك لەبەڵێننامە واژۆكراوەكەی خۆی پەشیمان بووەوە، بەوەی كە لەگەڵ گانتزدا، پۆستەكانیان ئاڵوگۆڕ بكەن؟

ناتانیاهۆ چۆن لەوە تێناگات كتێك گیدیۆن سەعار لەلیستی حكومەتەكەی دەكاتە دەرەوە، ئەو پیاوە بریندارە دوژمنایەتی ناكات؟ چۆن بێنێت لێی قبوڵدەكات هەواڵی نێگەتیڤ دەربارەی ژنەكەی دروستبكات؟ چۆن گانتز لێی خۆشدەبێت كە ئاگاداری نەكرد لەوەی خەریكی گفتوگۆیە بۆ رێككەوتنێكی ئاشتی.

هاوكات لەڕۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی ئەوە خراوەتەڕوو كە توانای مامەڵەی ناتانیاهۆ لەگەڵ خەڵكدا نائاساییە، «تەنیا كەسێكی بێهەست دەتوانێت بەو زۆرییەو بەو توندییە سوكایەتی بەخەڵك بكات، ئەگەر نەتوانێت خۆی فێربكات هەست بەو شەرمەزارییە بكات كە تووشی خەڵكانی تری كردووە، لانیكەم دەبێت فێربێت حسابی ئەوەبكات كە كەی و چۆن باجی غرورەكەی دەدات».

هەروەها لەڕووی مۆراڵییەوە ناتانیاهۆ باوەڕی وابوو كەخۆی زۆر زیرەكەو هەموو ئەوانیتر زۆر دەبەنگن، «خۆی زۆر گەورەیەو دادگا زۆر بچووكە، بۆیە ئەوەی بە وەرگرتنی بایی یەك ملیۆن شیكڵ (زیاتر لە 300 هەزار دۆلار) دیاری لەدوو ملیۆنێر دەستیپێكرد، بووە هۆی ئەوەی بەدوای خۆیدا ئەوە بهێنێت كە كەسانێك بخاتە كابینەكەیەوە، پێشتر لەسەر بەرتیل وەرگرتن حوكم درابوون» فەزیحەیەك بووە دەستپێكی هێرشێكی توندی ناتانیاهۆ بۆ سەر دەسەڵاتی دادوەری و ئەوەش وایكرد خەڵك تێبگات لەوەی، ئەو كەسەی وادەزانێت زۆر گەورەیە، لەڕاستیدا زۆر بچووكە.

رۆژنامەكانی زە سەن و ئیندیپێندێنت ئۆنلاینی بەریتانی، بەهەمان شێوە باس لەوە دەكەن هۆكاری كەوتنی ناتانیاهۆ كەسایەتییەكەیەتی و دەڵێن بەرجەستەی دیماگۆگیەتێكی هەڵخەڵەتێن و دابەشكار دەكات.

ئەو راگەیاندنانە دەڵێن، ناتانیاهۆ تەنیا بەوەوە نەوەستا داگیركاریی بسەپێنێت. بەڵكو بەرجەستەی رێچكەیەكی نەتەوەیی و رەگەزیی هەڵخەڵەتێن و مایەی دابەشبوون و دیماگۆگیەتی كرد، كە لەهەموو جیهاندا دەنگیدایەوە، لە ڤیكتۆر ئوربانی مەجەڕەوە بۆ دۆناڵد ترەمپ لەئەمریكا، هاوكات بێزاربوونی بەرامبەر پێوەرەكانی دیموكراسی و هەموو بەستنەوەیەكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و تەنانەت راستییەكانیش نیشاندەدا.

جۆناسان فریدلاند، نووسەرو لێكۆڵەری سیاسی لەبارەی ناتانیاهۆوە دەڵیت:»پەرتكەو زاڵبە ئەو پرەنسیپە بوو كە ناتانیاهۆ لەسەری دەڕۆیشت و سەرشێتانە گروپێكی دژی ئەویتر هاندەدا، ساڵی 2015 لەڕۆژی هەڵبژاردنەكاندا لایەنگرەكانی بەوە كۆكردەوە كە دەیترساندن بەوەی هاووڵاتییە عەرەبەكان بەژمارەی زۆر بەرەو سندوقەكانی دەنگدان دەچن، ئەمساڵیش مناوەرەیەكی كرد بەوەی ئیتمار بن غەفیری سەرۆكی پارتێكی رەگەزپەرستی خستە كنێستەوە تەنیا بۆ ئەوەی هاوكاری بكات دەسەڵاتەكەی بپارێزێت.»

جۆناسان فریدلاند، دەشڵێت:»ناتانیاهۆ هێرشی كردەسەر هەر دامەزراوەیەك هەڕەشەی لێپێچینەوە یان چاودێریكردنی دەسەڵاتەكەی لێكردبێت و بەنوخبەیەكی چەپڕەوی رقلێبوو وەسفیدەكردن، دەستدرێژییەكانی بۆ سەر سەربەخۆیی دادگا بەردەوامبوو لایەنگرانی خۆی لەپۆستی بەڕێوەبەری گشتی و سەرۆكی كۆمسیاری پۆلیس و چاودێریی دەوڵەتدا دادەنا، كە پێشتر ئەوانە پۆستی سەربەخۆ بوون.»

لەكۆتاییشدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە «ناتانیاهۆ ماوەیەكی زۆر درێژ لەدەسەڵاتدا مایەوەو بووە هۆی ئەوەی ئیسرائیل لەناوەوە دابڕمێت، گۆڕینی بەحكومەتێكی فرەدابەشبوو هەموو كێشەكان چارەسەر ناكات، بەڵام یەك دانە چارەسەر دەكات كە لابردنی ناتانیاهۆیە، ئەوەش سەرەتایەكە».