هاوڵاتى  

سەرەڕای سێ كۆبوونەوەی لوتكە لەنێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و سعودیە لە بەغدای پایتەختی عێراق هێشتا هیچ دەرئەنجامێكی لێنەكەوتووەتەوەو تاران ئامادەیە هێرشی حوسییەكان بۆ سەر كێڵگە نەوتییەكانی ریاز رابگرێت لەبەرانبەر فرۆشتنی نەوتەكەی لەڕێگەی حكومەتە سونییەكەی سعودییەوە.

سعودیە و ئێران زیاتر لە (40) ساڵە لە جەنگێكی ناڕاستەوخۆدان كە بەجەنگی سارد یان راسپێردراو ناو دەهێنرێت و هێندەی نەماوە ژمارەی پێوانەیی جەنگی ساردی نێوان ئەمەریكا و یەكێتی سۆڤیەت تێپەڕێنن كە (44) ساڵی خایاند.

سعودیە و ئێران كە بەدوژمنی دین و دنیای یەكتر دەناسرێن هەردووكیان خاوەنی زۆرترین یەدەگی نەوتی جیهانن و لە رووی دینی و ئاینییشەوە ئەو دوو وڵاتە بە جەمسەرەكانی ناكۆكیی نێوان شیعە و سوننە ئەژمار دەكرێت.

ئەگەرچی هەردوو وڵات خۆیان بەخاوەن و پشتیوانی موسوڵمانانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تەنانەت هەموو جیهان دەزانن، بەڵام جەنگێكی گەرموگوڕی سارد لەدژی یەكتر لەگۆڕەپانی وڵاتانی (سوریا، عێراق، یەمەن) بەڕێوە دەبەن كەدوای پشتیوانیی سعودیە لە ساڵی (1980) بۆ رژێمی سەددام حسێن لەجەنگ دژی كۆماری ئیسلامی ئێران ئەم جەنگە دەبێتە ئاگرێكی بڵێسەدارو لەو مێژووەوە ئاگری شەڕی راسپێردراوی گروپە چەكدارییەكانی سەر بەو دوو وڵاتە رانەوەستاوە و بەردەوام بووە و تەنها گۆڕەپانی جەنگە ساردەكانی نێوانیان گۆڕاوە وەك ئەوەی (11) ساڵە لەسوریا روو ەدات و ئێران لەساڵی (1980) پشتیوانیی حوسییەكان لە یەمەن دەكات و ئێستاش عێراق بووەتە هێڵی پێشەوەی ململانێی ریاز و تاران بۆ سەپاندنی هەیمەنەی سیاسیی و ئابوریی.

عێراق كە قوربانییەكی گەورەی جەنگی ساردی نێوان سعودیەو ئێرانە، دەیەوێت ئاوێك بكات بە ئاگرەكەداو دڵی هەردوو وڵات بەدەست بهێنێت و دوای شەش ساڵ لەپچڕانی تەواوەتی پەیوەندییەكانی نێوان ریازو تاران  ببێتە مایەی ئاشتییان و تائێستا نێوەندگیریی لە سێ بۆ چوار گەڕی دانوستانی نهێنی و ئاشكرای ئەو دوو وڵاتەدا كردووە بە هیوای ئەوەی زیانەكانی دابڕان و ململانێی سعودیە و ئێران لەخۆی دوربخاتەوە.

سعودیە بۆ دوژمنایەتیی ئێران پشتیوانیی لەعێراق دەكات..

لەساڵی (1930) تا (1970) بەهۆی جیاوازیی لەتێڕوانینی ئاینیی و سیاسیی لەنێوان دەسەڵاتدارانی عێراق و سعودیە، پەیوەندییەكانی ئەو دوو وڵاتە ساردوسڕیی زۆری تێدابوو، بەڵام دوای ساڵی (1974) بەغدا بڕیاریدا پەیوەندییەكانی لەگەڵ ریاز ئاسایی بكاتەوە و دواتر كە لەساڵی (1980) بە سەركردایەتیی سەدام حسێن، سەرۆكی رژێمی بەعس لەعێراق جەنگ لەدژی كۆماری ئیسلامی ئێران راگەیەنرا، سعودیە بەهۆی ترس لەدەسەڵاتی روحەڵڵا خومەینی، وەك سەركردەیەكی شیعە و دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران ، پشتیوانیی خۆی بۆ سەدام حسێن راگەیاند.

دەسەڵاتی پاشایەتیی سعودیە كە ترسی هەبوو هەیمەنەی شیعە بەهۆی ئێرانەوە لەناوچە عەرەبییەكان بەهێز ببێت و راستەوخۆ ببێتە مایەی مەترسیی لەسەر دەسەڵاتی پاشایەتیی، هەوڵی دا بەپشتیوانیی بۆ عێراق و سەددام حسێن لەجەنگی دژی ئێراندا ئاگری ئەو جەنگە و مەترسیی رووخانی تەخت و بەختی پاشایەتییەكی دیكەی ناوچەكە دوای سیستمی پاشایەتیی ئێران لەخۆی دووربخاتەوە.

بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان هیچ كاتێك سعودیە لە رووی سەربازییەوە هاوكاریی عێراقی نەكردووە و تەنها لە سەردەمی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراق بە پێدوایستیی و خۆراك هاوكاریی عێراقی كردووە.

سعودیە لەساڵی (1991) لەگەڵ سەرهەڵدانی جەنگی كەنداو، باڵیۆزخانەی خۆی لەبەغدا داخست و داوای لەئەمەریكا كرد دژی عێراق بوەستێتەوە كە ئەمەش پێچەوانەی هەڵوێستی رابردوی بوو كە پشتیوانیی لە سەددام حسێن دەكرد.

دوای هێرشی ئەمەریكا بۆ سەر عێراق و رووخانی رژێمەكەی سەدام حسێن و داگیركردنی عێراق لەساڵی (2003) سعودییەكان هەوڵیاندا پەیوەندییەكانیان لەگەڵ دەسەڵاتی نوێی ئەو وڵاتە دەستپێبكەنەوە و دواجار عێراق لەساڵی (2009) باڵیۆزخانەكەی لە ریاز كردووە و سعودیەش لەساڵی (2012) باڵیۆزخانەكەی لەبەغدا كردەوە.

لەساڵی (1979) تائێستا زۆربەی هەڵسوكەوتەكانی سعودیە لەگەڵ دەسەڵاتی بەغدا لەچوارچێوەی كەمكردنەوەی هەیمەنەی ئێران لەو وڵاتەو ناوچەكەدا بووە.

كارەبا و غاز ناكۆكیی ئێران و سعودیە لەعێراق

سعودیە بەدروستكردنی دوو وێستگەی كارەبایی كە زیاتر لە (700) مێگاوات كارەبا بەرهەمدەهێنن دەیەوێت جێ بە كارەبا و غازی ئێران بۆ عێراق لێژ بكات، چونكە تا دوو هەفتە پێش ئێستاش رۆژانە زیاتر لە (45) مەتر سێجا غاز لەئێرانەوە هاوردە دەكرا بەمەبەستی دابینكردنی سوتەمەنی بۆ وێستگە كارەباییەكانی عێراق، بەڵام حەسەن مونتەزرتوربەتی، بەڕێوەبەری گشتیی كۆمپانیای گازی نیشتیمانیی ئێران ئاماژەی بەوە كردووە كە پێشتر رۆژانە نزیكەی (40) بۆ (45) ملیۆن مەترسێجا غاز رەوانەی عێراق كراوەو قەرزەكانی ئەو وڵاتە لە ساڵی رابردوودا بووە هۆی كەمكردنەوەی ئاستی هەناردەی غاز بۆ عێراق.

هاوكات ئاژانسی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیرنا) بەپێی راگەیەنراوێكی وەزارەتی كارەبای عێراق بڵاوی كردووەتەوە كە ئاستی هەناردەی رۆژانەی غازی ئێران بۆ عێراق لە (49) ملیۆن مەتر سێجا بۆ (8) ملیۆن مەتر سێجا كەمی كردووە و ئەمەش واتای كەمبوونەوەی بڕی پێنج هەزارو (500) مێگاوات كارەبای وڵاتەكەیە.

بەڕێوەبەری بەشی كۆنتڕۆڵ لەكۆمپانیای غازی نیشتیمانیی ئێران رایگەیاندوە ئاستی هەناردەی رۆژانەی غازی وڵاتەكە بۆ عێراق، (38) ملیۆن مەتر سێجا كەمی كردووە و ئەم كەمكردنەش پێش دوو هەفتە بەغدای لێ ئاگادار كراوەتەبوە.

لەلایەكی دیكە عەبدولعەزیز بن سەلمان، وەزیری وزەی سعودیە رایگەیاندووە بەدروستكردنی وێستگەیەكی كارەبایی لەناوچە باكورییەكانی وڵاتەكەی كە بەوزەی با كار دەكات، بڕی (300) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنرێت و وێستگەیەكی دیكەی كارەباش كە بەوزەی خۆر كاردەكات بڕی (400) مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنێت و بەم دوو وێستگە گرنگە هێڵەكانی كارەبای سعودیە دەبەسترێتەوە بە وڵاتانی (ئوردن، میسر، عێراق)و وڵاتانی دەوروبەری كەنداوە.

وتەكانی عەبدولعەزیز ئاماژەیەكی روونە كە سعودیە دەبێتە بەدیلی غازو كارەبای ئێران لەعێراق و بەرپرسانی ئێرانیش ئەم وێستگانە بەپیلانی سعودیە دژی وڵاتەكەیان ناو دەبەن.

نەوت خاڵی ناكۆكیی نێوان سعودیە و ئێران!

سعودیە كە خاوەنی (267) ملیار بەرمیل نەوتەو دەكاتە (19%) یەدەگی نەوتی جیهان بەدووەم گەورەترین بەرهەمهێنی نەوت ئەژمار دەكرێت و دوای ئەویش ئێران دێت كەخاوەنی (251) ملیار بەرمیل یەدەگە كە دەكاتە (18%)ی یەدەگی نەوت لەجیهاندا، بەڵام ئێران بەهۆی سزاكانی ئەمەریكاوە ناتوانێت نەوت بفرۆشێت، بۆیە بەپێی لێدوانی بەرپرسانی عێراق، كۆماری ئیسلامی ئێران لە یەكێك لەدانوستانە نهێنییەكانی نێوان تاران و ریاز لەبەغدا داوای كردووە سعودیە بەشێك لە نەوتەكەی ئێران بەنهێنیی بفرۆشت و لەبەرامبەر ئەمەشدا ئێران رێگریی دەكات لەهێرشی حوسییەكانی یەمەن بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودییە.

هەروەها بڵاوكراوەی میدێڵ ئێست ئەی (Middle East Eye) لەسەر ئەم بابەتە ئاشكرای كردووە لە ئێستادا ئێران پشتی بەوڵاتی ئیمارات و وڵاتی عوممان بەستووە بۆ ئەوەی نەوتی خۆی بفرۆشێت بەڵام بەهۆی نێوەندگیریی بەغدا لەدانوستانەكانی نێوان تاران و ریاز، ئێران داوای كردووە سعودیە دوور لەچاوی ئەمەریكا، نەوتەكەی بۆ بفرۆشێت لە كاتێكدا ریاز بە هاوپەیمانێكی سەرەكیی واشنتۆن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژمار دەكرێت.

رۆژێك پێش بڵاوكردنەوەی راپۆرتی میدێڵ ئێست، محەمەد جواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران رایگەیاند كە بەرپرسانی سعودیە و ئێران لەبەغدا كۆبوونەوەتەوە و گەیشتوونەتە رێككەوتنی دڵخۆشكەر بۆ كۆتایهێنان بەجەنگی یەمەن.

لەلایەكی دیكەوە بەرپرسێكی عێراقیی كە نەیویستوە ناوی ئاشكرا بكرێت، رایگەیاندووە سعودییەكان لەدانوستان لەگەڵ ئێرانییەكان گەورەترین ئامانجیان راگرتنی هێرشی حوسییەكان بووە بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی سعودیە.

محەمەد جەواد زەریف لەتۆمارێكی دەنگیی نهێنیدا كە ئەمساڵ لەوڵاتەكەی بڵاوكرایەوە، رایگەیاندوە لەساڵی (2014) و لەكاتی دانوستانە چڕوپڕەكانی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) بۆ گەیشتن بە رێككەوتنی ئەتۆمیی، سعود فەیسەڵ، وەزیری دەرەوەی ئەوكاتی سعودیە پێشنیاری بە ئەمەریكییەكان كردووە كە نرخی نەوت لەجیهاندا دادەبەزێنێت بۆ ئەوەی ئێران مل بەداواكارییەكانی وڵاتانی رۆژئاواو بەتایبەت ئەمەریكا بدات.

زەریف ئاماژەی بەوە كردوەو كە سعودیە بە بەرزكردنەوەی بەرهەمهێنانی نەوتی خۆی لەو ساڵەدا ئاستی هەناردەی نەوتی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك)ی گەیاندە (30) ملیۆن بەرمیل نەوت لە رۆژێكدا بەڵام بەهۆی دابەزینی بەهای نەوت لە (72) دۆلارەوە بۆ نزیكەی (30) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك، لەو پلانەیدا شكستی هێناو بەناچاری پەنای بۆ روسیا هێنا كە بازاڕی نەوت كۆنتڕۆڵ بكات و ساڵی (2015) ئێران رێككەوتنی لەگەڵ وڵاتانی (5+1) واژۆ كرد.

ئارامكۆ ئارامیی لەسعودیە بڕی

لە(14)ی سێبتەمبەری ساڵی (2019) حوسییەكانی یەمەن كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێن بەسودوەرگرتن لەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان گەورەترین هێرشیان بۆ سەر دامەزراوە نەوتییەكانی كۆمپانیای هاوبەشی نەوتیی سعویەو ئەمەریكا ئەنجام داو واشنتۆن رایگەیاند كەئێران لە رێگەی عێراقەوە ئەو هێرشەی ئەنجام داوە، بەڵام حوسییەكان ئەو لێدوانەی واشنتۆنیان رەتكردەوە و رایانگەیاند هێرشەكەیان لە رێگەی (17) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە ئەنجامداوە.

ئەو هێرشە ئاستی بەرهەمهێنانی نەوتی سعودیەی لە (10) ملیۆن بەرمیلی رۆژانەوە بۆ پێنج ملیۆن بەرمیل دابەزاندو ئەم رووداوە لە رووی سەربازیی و ئابورییە بەیەكێك لەجەنگە پێشكەوتووەكان ئەژمار دەكرا چونكە سیستمی قەڵغانی دژە موشەكیی ئەمەریكا ناسراو بەپاتریۆت نەیتوانی ئەو هێرشە پوچەڵ بكاتەوە.

ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) لە (25)ی نۆڤەمبەری ساڵی (2019) لە راپۆرتێكدا ئاشكرای كرد كەچوار مانگ پێش رووداوی هێرشكردنەسەر ئارامكۆ، ژمارەیەك بەرپرسی سەربازیی و دەستەبژێری بواری موشەكیی و جەنگی تایبەت لەئێران لەشوێنێكی نهێنیدا كۆبوونەتەوە و لەو كۆبوونەوەیەدا جەنەڕاڵ رەحیم سەفەوی راوێژكاری سەربازیی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران و نوێنەری قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس لەو كۆبوونەوەیەدا ئامادەبوون كە پێدەچێت پلانی لێدانی ئارامكۆیان داڕشتبێت.

 رۆیتەرز ئاماژەی بەوە كردووە كە خامنەیی پلانی ئەو هێرشەی پەسند كردووەو جەختی لەوەكردووەتەوە كە نابێت هیچ كەسێكی سەربازیی ئەمەریكاو سعودیە بكرێتە ئامانج و دەبێت زیانەكانی ئەو هێرشە تەنها ماددی بێت.

لوتكەی بەغدا ساردوسڕیی گەرم نەكردەوە

بڕیاربوو سەركردە باڵاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و سعودیە لەكۆنفڕانسی بەغدا (لوتكەی بەغدا بۆ هاوكاریی) كۆببنەوە و عێراق لەگۆڕەپانی ململانێوە ببێتە شوێنی پێكگەیشتن و رێككەوتنی نێوان ریازو تاران، لە كاتێكدا فواد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند؛ گەڕی دیكەی دانوستانی نێوان ئەو دوو وڵاتە لەبەغدا بەڕێوەچووە، ئیرج مەسجدی، باڵیۆزی ئێران لەبەغدا رایگەیاند؛ تەنها سێ گەڕی دانوستان لەنێوان بەرپرسانی ئێران و سعویە بەڕێوەچووە و هاوكات ئەمیر عەبدوڵاهیان وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند؛ لەداهاتوودا گەڕی چوارەمی دانوستانی نێوان ئەو دوو وڵاتە بەڕێوەدەچێت و ئەمەش پەیوەندیی بەهەنگاوەكانی ئەوانەوە هەیە لەپایتەختی وڵاتەكانیان واتە دەبێت لەتاران و ریازەوە هەنگاو بنرێت بۆ بەردەوامبوونی دانوستانەكان.

بەپێی رۆژنامەو میدیاكانی ئێران؛ لوتكەی بەغدا ساردوسڕیی نێوان تاران و ریازی پێ گەرم نەبووەتەوە، چونكە بەرپرسانی باڵای وڵاتەكە ئامادەنەبوون پێكەوە كۆببنەوە.

رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) نزیك لە ریفۆرمخوازان بەناونیشانی كۆنفڕانسی بەغدا لەگەرموگوڕیی كەوت. نووسیویەتی: عێراق دەیەوێت دوای ساڵانێك جەنگ و ئاژەوە لەوڵاتەكەی پێگەی ناوچەیی خۆی بەدەستبهێنێتەوە و بەڕێوەچونی لوتكەی بەغدا لەو چوارچێوەیەدایەو مستەفا كازمی، سەرۆك وەزیرانی عێراق ئەم كۆبوونەوەیە وەك دوایین كارتی هەڵبژاردنەكانی وڵاتەكەی بۆ پیشاندانی بەهێزیی حكومەتەكەی دەخاتەڕوو، بەڵام ئێران و سعودیە لەئاستی باڵادا نوێنەری خۆیان رەوانەی لوتكەكە نەكردووە لە كاتێكدا بڕیاربوو ئەو لوتكەكە ببێتە شوێنی ئاشتیی نێوان ریازو تاران.

هاوكات، مێژووی حكومەتەكان لەئێران ئاماژەیە كەهەر كاتێك محافزكاران دەسەڵاتیان هەبووبێت پەیوەندییەكانی نێوان تاران و ریاز ئاڵۆزیی زیاتری بەخۆیەوە بینیوەو تەنانەت ئەگەر حكومەتی ریفۆرمخوازان هەوڵی ئاشتیی و رێككەوتنی لەگەڵ سعودییەكان دابێت ئەوا محافزكارە توندڕەوەكان دەستوەردانیان كردووە و جەنگی ساردی نێوان ئەو دوو وڵاتەیان گەرم كردووەتەوەو لوتكەی بەغداش هەر بەهۆی محافزكارانەوە نەبووە شوێنی ئاشتیی سعودیەو ئێران.

هەروەها  ئاستی ناڕەزایەتیی وەزیری دەرەوەی ئێران كە سەر بەمحافزكارانە گەیشتە قۆناغێك كە بە ریزی دووەم و دەستنیشانكراوی وەستان لەهۆڵی كۆنفڕاسەكە رازیی نەبوو بەسەركێشی و دور لەڕێوشوێن و پرۆتۆكۆلەكان خۆی گەیاندە ریزی یەكەمی وەستانی نوێنەری وڵاتان وەك ئاماژەیەك بۆ پیشاندانی بەهێزیی وڵاتەكەی كە ئەمەش بووە جێی نیگەرانیی بەپرسانی بەغداو دەنگدانەوەی لەمیدیاكاندا.