سیروان ڤیان

ناوچەی سلێمانی لە مێژووی کورددا شوێنێکی تایبەت و گرنگی هەیە. لەدوای جەنگی جیهانیی یەکەم کوردستان پارچە کراو نکۆڵی لە هەبوونی گەلی کورد کرا. لەبەر ئەوەی کورد وەک کۆمەڵگەیەک و نەتەوەیەک سەیر نەکرا هەبوونیشی قبوڵ نەکرا. ئەوە دەرەنجامی سیاسەتی سیستمی کاپیتالیست بوو. نەک تەنها کورد، بەڵکو لە دونیاو رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ژمارەیەکی زۆر نەتەوە و کۆمەڵگە بەهۆی سیاسەتی سیستمی مۆدێڕنیتەی کاپیتالیستەوە تووشی قۆناغ و پرۆسەیەکی سەخت  و دژوار بوون. کوردیش یەکێک لەو نەتەوانە و کۆمەڵگەیانە بوو.

 گەلی کورد لە بەرامبەر پارچەکردنی وڵاتەکەی و قبوڵنەکردنی و حساب بۆ نەکردنی وەک گەلێک سەری بەرز کردەوە و راپەڕی، بەڵام بەو راپەڕینانە دوژمن تێکنەشکا و کۆتایی بە سیاسەتی پارچەکردن و سڕینەوە نەهات. راپەڕینەکانی گەلی کورد لەبەر هەندێک هۆکاری سەرنەکەوتن. بێگومان هۆکاری سەرەکی بەهۆی عەقڵییەت و کولتوری نەریتی وکۆنەوە بوو. ئەو شوێنەی، کە بۆ یەکەمجار و بە باشی و بەدروستی لەوە تێگەیشت و دەستی بە هەوڵ و تەقەلا کرد بۆ گۆڕینی ناوچەکە، سلێمانی بوو. لە ناوچەی سلێمانی ئەو پرۆسەیە دەستیپێکرد و بە شوێنەکانی تری کوردستاندا بڵاوبوویەوە. ئەوە بۆ کۆمەڵگەی گەلی کورد شتێکی پێویست بوو و لە رووی رۆشنبیری و عەقڵییەتەوە بۆ خۆی رۆشنگەرییەک بوو. کۆمەڵگەی کورد لەبەر ئەوە پێشتر لە رۆشنگەریدا نەبوو، بێ سیاسەت بوو، بێ نوێنەرایەتی و مافەکان بوو. ئەوانەش بۆ خۆی مەترسیی لە ناوبردن و سڕینەوەی دروستکردبوو.

ناوچەی سلێمانی لە دوای جەنگی جیهانیی یەکەم بووە ناوەندی لێکۆڵینەوە و گەڕان بە دوای ژیانی نوێ بۆ گەلی کورد. لە رووی کولتور و رۆشنبیری، عەقڵییەت، هونەر، ئەدەب و وێژە، رامان و سیاسەتەوە گفتوگۆی زۆر بەرفراوان و قوڵ هاتنە پێشەوە. بە پێشەنگایەتیی دەستەیەک لە رووناکبیران و نووسەران دۆخی گەلی کورد خرایە بەر شیکارکردن و ئەوەش نەک تەنها بۆ ناوچەی سلێمانی و باشووری کوردستان، بەڵکو بۆ هەموو گەلی کورد دەرەنجامی زۆر ئەرێنی و ژیاری و ژیانی لێکەوتەوە.

 بەپێشەنگایەتیی ناوچەی سلێمانی کوردستان گۆڕانکارییەکی رۆشنبیری، هونەری، ئەدەبی و زانستی بۆ خۆی خوڵقاند. بەکورتی ئەوە رووناککردنەوە و رۆشنگەرییەک بوو. کۆمەڵگەی کورد لە رووی عەقڵییەت و تێگەیشتنەوە نوێبوونەوەیەکی بۆ خۆی دروستکرد. بەوەش بۆ جاری یەکەم هێزی هزری و ئاوەزمەندانە لەدەستی کەس و لایەنە دەسەڵاتدارەکان و باڵادەستەکان دەرهێنرا و کەوتە دەستی گەل. ئەوە بۆ گەلی کورد پێشکەوتنێکی زۆر گەورەو گرنگ بوو. تاوەکو ئەو کاتە هێزی فیکری و بیرمەندانە، واتە هێزو توانای عەقڵیەت و تێگەیشتن لەدەستی دەسەڵاتداران و باڵادەستەکاندا بوو. دەسەڵاتدارەکان و باڵادەستەکان لەناو کۆمەڵگەی کورددا ئەو هێزەیان خستبووە دەستی خۆیان و لەدەستی خۆیاندا رایانگرتبوو. هەموو شۆڕشەکانی گەلانی دونیا لە بەرامبەر ئەو دەسەڵاتداران و باڵادەستانەدا بوو، یانی شۆڕشەکان لەدژی چینی باڵادەست و دەسەڵاتدارەکان ئەنجام دەدران، بەڵام لەبەر هەندێک هۆکاری جیاجیا باڵادەستانی کورد ئەو دەسەڵاتەیان نەبوو، یان لاواز بوون. لەبەرئەوەش باڵادەستە دەسەڵاتدارەکانی کورد هێزی خۆیان بەرامبەر بەکۆمەڵگە لەدەرەوە وەردەگرت. قوڵی و ریشەداریی کولتوری هاوکاریکردنی باڵادەستانی کورد بۆ هێزەکانی دەرەوەی کۆمەڵگەی کوردستان لەوەوە سەرچاوە دەگرێت، چونکە باڵادەستەکانی کورد خاوەنی ئەو کولتور و پەیوەندییە بوون و لەبەرامبەر کۆمەڵگەدا لایەنگری هێزەکانی دەرەوە و هێزە دەسەڵاتدارەکانی دەرەوەی کۆمەڵگەکەی خۆیان بوون. ئەو پەیوەندیی و وابەستەییە بۆ ئەوان دەبووە سەرچاوەی ژیان و بۆ وڵاتە داگیرکەرە دەسەڵاتخوازەکانیش پڕ بوو لەباڵادەستی و بەرژەوەندی.

لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بەهاتنی سیستمی کاپیتالیست لە رووی سیاسییەوە سەروبن بوونێک روویدا. سەرەتا ئیمپراتۆریی عوسمانی و دەوڵەتە کۆنەکان لاواز بوون و دوای ئەوەش پارچەبوون و هەڵوەشانەوە. لەبەرئەوەی باڵادەستان و دەسەڵاتدارانی کورد لەو پرۆسە و قۆناغەدا ئیمتیازو دەستکەوتەکانیان لەدەستدا دەستیان بەجموجوڵ کرد. لەئەنجامی ئەو جموجوڵانەدا یاخیبوون و راپەڕین روویاندا. کۆمەڵگەی کوردیش بەزۆری پشتوانییان لەو راپەڕینانە دەکرد، بەڵام بەهۆی کولتوری هاوکاریی دەسەڵاتدارەکانی کورد بۆ هێزەکانی دەرەوە، ئەوەی کە لەو راپەڕینانەدا داوا دەکرا بەدینەدەهات.

 گەلی کورد ئازادیی وڵاتەکەی خۆی دەخواست و بۆ ئەوە لەهەوڵ و جموجوڵدا بوو، بەڵام دەسەڵاتدارەکان و باڵادەستەکان شوێنکەوتوو و رێهەڵگری داوای گەل نەبوون و شوێنکەوتەی بەرژەوەندییەکانی خۆیان بوون. لەبەرئەوە هێزی بیرمەندی و رۆشنبیری، یان هێزی ئایدۆلۆژی لە دەستی باڵادەست و دەسەڵاتدارەکاندا بوو، لەو دۆخە و هەلومەرجانە و ئەو راپەڕینانەدا گۆڕانکاری رووی نەدا. لە بواری ئازادیی گەل و نیشتماندا ئەو چەقبەستوویی و دووبارەبوونەوەیە بوو بووە گەورەترین کێشە. ناوچەی سلێمانی لە رووی پێشکەوتنی رووناکبیری و رۆشنگەریی کولتوری و عەقڵییەتدا ئەو کێشەیەی چارەسەر کرد. هێزی ئایدۆلۆژیکی لەدەستی دەسەڵاتدارو باڵادەستەکاندا دەرهێناو خستییە دەستی گەل. ئیدی گەل بووە خاوەنی ئیرادە. ئەوە پێشکەوتنێکی زۆر گرنگ بوو، چونکە سەرچاوەی هێزی مرۆیی و کۆمەڵگە عەقڵییەت و تێگەیشتنە. ئەوەی مرۆڤ ئەنجامی دەدات و ئەوەی مرۆڤ دەیخوڵقێنێت بەهۆی عەقڵییەت و تێگەیشتنی مرۆڤەوەیە. ناوچەی سلێمانی و گەلی سلێمانی بەگەڕان و لێکۆڵینەوە بەدوای ژیانی نوێدا ئەو پێشکەوتنەوەیان بۆ گەلی کورد خوڵقاند.

ئەو پێشکەوتن و نوێبوونەوەیە لە رووی ئایدۆلۆژییەوە لەعەقڵییەت و تێگەیشتندا کاریگەرییەکی زۆر گەورەی دروستکرد، چونکە گەلی کورد کێشەی ئازادیی هەبوو. هەر خۆی لەخۆیدا ئەو هەوڵ و تەقەلایە پێشکەوتنی عەقڵییەت و فیکری هێنایە پێشەوە، کە ئەوەش داوای ئازادی بوو. کاریگەریی رووناکبیری و رۆشنگەری پەڕییەوە بۆ گۆڕەپانی ئایدۆلۆژی و سیاسەت. لەبەرامبەر هێڵی دەسەڵاتداران و باڵادەستانی کوردی هاوکاری هێزەکانی دەرەوە، هێڵی کوردی نیشتمانپەروەر دروست بوو. ئیدی کۆمەڵگە بەتەواوەتی و راستەوخۆ بووە خاوەنی هێز، ئیرادەو پێشەنگایەتیی بۆ شۆڕش دەکرد.

 لە ساڵی ١٩٦٠ دا هێڵی کوردی نیشتمانپەروەر لە بەرامبەر هێڵی دەسەڵاتداری هاوکاری هێزەکانی دەرەوە لە ئاستی سیاسیدا تێکۆشانێکیان دەستپێکرد. لە ساڵانی ١٩٧٠دا بە خۆبەدەستەوەدانی هێڵی کوردی هاوکار (ئاشبەتاڵ) روویدا و لە بەرامبەر ئەوەدا هێڵی نیشتمانپەروەری خۆی وەک یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان (یەنەکە) دەرخست. یەکێتی لە بەرامبەر هێڵی کوردی دەسەڵاتدار و باڵادەستی هاوکاری هێزەکانی دەرەوە، وەک نوێنەری هێڵی کوردی نیشتمانپەروەر، کە لە ناوچەی سلێمانی و لەلایەن گەلی سلێمانییەوە خوڵقێنرابوو، دامەزرا. ئەوە رۆڵی یەکێتییە لە بزووتنەوەی سیاسیی کورددا.

 لەسەرەتاوە تاوەکو رۆژی ئەمڕۆ یەکێتی ئەگەر هەندێک کەموکوڕی و خراپەشی هەبوو بێت، بەڵام نوێنەرایەتیی هەڵوێستی ناوچەکەو گەلی سلێمانیی کردو پاراستی. جەوهەر و کرۆکی یەکێتی هەڵوێستی گەلی سلێمانی و سۆران، ناوچەی سلێمانی و سۆرانە. ئەگەر یەکێتی لەو جەوهەرو کرۆکەی خۆی دووربکەوێتەوە ناتوانێت خۆی لەسەرپێ رابگرێت و کۆتایی پێ دێت. بێگومان ئەوە بۆ ناوچەی سلێمانی مەترسییە. ئەگەر یەکێتی بەهەندێک کارو هەوڵ و هەندێک رەفتارو هەڵسوکەوتی هەڵە لەجەوهەرو کرۆکی خۆی دووربخرێتەوە و ناوچەی سلێمانی بۆ هێڵی دەسەڵاتداران و باڵادەستخوازانی کوردی هاوکار بخرێتە سەر پشت، ئەوا ئەوە بۆ هەموو کوردستان دەبێتە مەترسی، چونکە هێڵی دەسەڵاتخوازو باڵادەستخوازی کوردی هاوکاری هێزە داگیرکەرەکانی کوردستان لەهاوکاریکردن و یارمەتیدانی داگیرکەراندایە و خزمەتی داگیرکەران دەکات. 

هێڵی هاوکاری داگیرکەران لەبەر دوو هۆکار دەیەوێت یەکێتی لە جەوهەرو کرۆکی خۆی دووربخاتەوە و لەو رێگەیەوە خۆی لەناوچەکانی سلێمانی و سۆراندا تەشەنە پێبدات.

یەکەم: لەباشووری کوردستان ناوچەی سۆران و سلێمانی بەتایبەتی بوونەتە خوڵقکارو داهێنەری عەقڵییەتی کوردی نیشتمانپەروەرو گەل بووە خاوەنی هێزو ئیرادە. بەوەش هێزی هێڵی دەسەڵاتخوازو باڵادەستخوازیان تێکشکاندو لاوازیان کرد. هێڵی هاوکار، بۆ ئەوەی بتوانێت هێزی پیشووی خۆی بەدەست بهێنێتەوە، پێویستی بە تێکشکاندنی هێڵی نیشتمانپەوەرییە. بۆ ئەوەش دەیانەوێت ناوچەی سلێمانییان بۆ بخرێتەسەر پشت. دووەم: یەکێتی و گەلی سلێمانی پشتیوانی و خاوەنداری لەپێشەنگ و بەرەپێشبردنی شۆڕشی کوردستان دەکەن و بەوەش پلانەکانی هێڵی کوردی هاوکار تێکدەچێت، چونکە هێڵی هاوکار لەگەڵ دەوڵەتی تورکیادا لەهاوبەشیدایە و لەچوارچێوەی پلانەکەیاندا بۆ پاکتاوکردنی گەریلاو بزووتنەوەی پەکەکە دەجوڵێنەوە. پشتیوانیکردنی یەکێتی لەبواری بەرەوپێشبردنی شۆڕشی کوردو پێشەنگەکانیدا دەبێتە هۆی رێگریکردن لەو پلانە و تەنانەت تێکدانی. هێڵی دەسەڵاتخواز و باڵادەستخوازی کوردی هاوکار لەبەرئەوەی گەلی سلێمانی پشتیوانی لەبەرەوپێشبردن و پێشەنگایەتیی شۆڕشی کوردستاندا دەکەن، ناتوانێت بە تەواوی پلانەکانی خۆی جێبەجێ بکات، چونکە ئەو هێڵە هاوکارە و داگیرکەران و تورکیا لەهەوڵی لاوازکردنی یەکێتیدان. بەلاوازکردنی یەکێتی دەیانەوێت یەکێتی ملکەچ و موحتاجی خۆیان بکەن و لەو رێگەیەوە یەکێتی بخەنە ناو پلانەکانی خۆیان و پلانەکانیان جێبەجێ بکەن.

لەبەر ئەو هۆکارە گرنگ و ژیاری و ژیانیانە، پێویستە لەهەڵبژاردندا پشتیوانی لە یەکێتی بکرێت. دەبێت هەموو هێزە سیاسییەکان بچنە پاڵ یەکترو لەبەرامبەر ئەو ھێرش و مەترسییە نەتەوەییانەدا، بەکاردانەوەی نیشتمانپەروەری پێشەنگایەتی بۆ هەڵوێستێک بکەن. ئەگەر ئەوە روونەدات ئەوا هەموان تووشی شکست و دۆڕان دەبن. لەپێش هەموویانەوە دەبێت تەڤگەری ئازادی، هەموو هێزە سیاسییە نیشتمانپەروەرەکان بەپێی ئەو دۆخە هەنگاو بنێن و بجوڵێنەوە. ئەگەر لەهەڵبژاردندا لەبەرامبەر هێڵی کوردی هاوکار، هاوبەشییەکی نیشتمانپەروەری و دیموکراتیک دروست ببێت ئەوا رێگری لەو هێڵە دەکرێت و رێگای بەردەم گۆڕین و پێشکەوتنی دیموکراتیک دەکرێتەوە، بۆیە لەهەڵبژاردندا لە پێناو ئەو ئامانجەدا پشتیوانیکردن لە یەکێتی زۆر گرنگە