هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران دەبنە دووەم خراپترین هێڵەکانی جیهان لە روی کێشەی بڕان و سنوردارکردنەوە و وەزیرێکی وڵاتەکەش دەڵێت ژمارەی پێوانەییمان لە خێراییدا تۆمار کردوە.

بە پێی زانیارییەکانی 300 پێگەی ئەلیکترۆنی بواری تەکنەلۆژیا لە 50 وڵاتی جیهان، ئێران دوای چین دووەم وڵاتە کە زیاترین فیلتەر و سنوردارکردن لە ‌هێڵەکانی ئینتەرنێت جێبەجێ دەکات و هاوکات زیاترین کێشەی بڕان و خاوەیی تۆمار کردوە.

ئاماژە بەوە کراوە ئینتەرنێتی ئێران دوای وڵاتی میامنمار زیاترین کێشەی بڕین و خاویی تۆمار کردوە و بەوەش دووەمین وڵاتی جیهانە کە زیاترین کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتدا هەیە.

لە کاردانەوەی ئەو هەواڵەدا عیسا زارعپور، وەزیری گواستنەوە و تەکنەلۆژیای زانیاریی کۆماری ئیسلامی ئێران لە پەرلەمانی وڵاتەکە رایگەیاند؛ 600 پێگەی نەوەی پێنجەمی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە وڵاتەکەدا دامەزراوە و ئینتەرنێتی وڵاتەکەش خێرایی 6.5 تێرابایت لە چرکەیەدا تۆمار دەکات.

وتەکانی وەزیرەکەی ئێران لە کاتێکدا لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران قەدەغە و فیلتەرکردنی سەرهێڵەکانی ئینتەرنێت لە لایەن دەسەڵاتەوە زیادی کردوە و ئەوەش خەڵکی ناچار کردوە دژە فیلتەر و ڤی پی ئێن بەکاربهێنن.

مەهدی ساڵحی، پسپۆری ئینتەرنێت ئاشکرای کردوە لە ساڵی 2018 مانگانە بە بڕی 50 ملیارد تمەن ئەپلیکەیشنی (VPN) لە ئێران بە مەبەستی دەربازبون لە فیلتەر و قەدەغەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکار هێنراوە بەڵام لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ساڵی رابردوەوە ئەو بڕە بۆ مانگانە 500 ملیارد تمەن بەرز بوەتەوە.

ئێران بۆ چاودێریی و سنوردارکردنی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگری ژینا قەدەغە و فیلتەری خستوەتە سەر زۆربەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بەشداربوانی ئەو تۆڕانە ناچارن دژە فیلتەر (antifilter) و تۆڕی تایبەتی گریمانەیی (VPN) بکڕن.

بە پێی ئامارەکان بڕین و چاودێریی ئینتەرنێت بەهۆی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران نزیکەی نۆ ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوتەوە.

مەجید سەدری، سەرۆکی دەستەی ئابوریی بەشی داهێنان و گۆڕانکارییەکانی دیجیتاڵ لە ژوری بازرگانیی تاران، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندبو؛ زیانی راستەوخۆی بڕین و دروستبونی کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران لە یەک مانگدا 770 ملیۆن دۆلار بوە و زیانی ناڕاستەوخۆشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە.

بە وتەی سەدری: زیانە گشتییەکانی بڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە مانگێکدا یەک ملیارد و 760 ملیۆن دۆلار بوە و لە کاتێکدا بڕینی ئینتەرنێت لە دوای ناڕەزایەتییەکان دەستی پێکردوە لە رابردودا تەنها چاودێریی و سنورداکردنی لەسەر بوە.

لە پێنج مانگی دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان کە دۆخی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاسایی نەبوە، لانیکەم هەشت ملیارد و 800 ملیۆن دۆلار زیانی ئابوریی لێکەوتوەتەوە.

پێشتر ناوەندی داتا و زانیاریی لە ئێران ئاشکرای کردبو زیانەکانی بڕینی ئینتەرنێت لە ماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا 25٪ی ئابوریی ئێرانی گرتوەتەوە و بە زیاتر لە دو ملیارد و 574 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.

لە ئامارەکانی ئەو ناوەندەدا ئاماژە بەوە کراوە ساڵی 2022 لانیکەم یەک ملیۆن و 700 هەزار پیشە لە رێگەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەڕێوەچو و سەرچاوەی داهات و بژێویی نۆ ملیۆن کەس لە ئێران بوە.

 لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بۆ ئەوەی هەواڵ و وێنە و تۆماری ڤیدیۆیی خۆپیشاندان و دۆخی وڵاتەکە بڵاو نەکرێتەوە ، هێڵەکانی ئینتەرنێت روبەڕوی بڕان و سانسۆر کرایەوە و ئەوەش زیانی زۆری بە ئابوریی ئۆنلاین و فرۆشگا ئەلیکترۆنییەکان گەیاندوە.