د. كامەران مەنتك

ئەو گۆڕانكارییە ئابورییانەی شۆڕشی گەیاندن لەگەڵ خۆیدا هێناوییەتی، گۆڕانكاری زۆر ریشەیین و كاریگەرییەكی ترسناكیان لەسەر كۆی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا هەیە، خەریكە چینەكان هەڵدەوەشێنەوە و جۆرە كۆیلایەتییەكی نوێ دێنێتە بەرهەم، كە زۆرینەی خەڵك دەگرێتەوە و كەمینەیەكی كەم، دەست بەسەر ئابووری وڵاتان و هەموو جیهاندا دەگرن، ئەو توێژە كەمە، (جویل كوكتین) لە كتێبی هاتنی دەرەبەگایەتی نوێ دا، بە دەرەبەگایەتی نوێ پێناسەی دەكات و چینی ناوەڕاست هوشیار دەكاتەوە، كە مەترسیی سەرەكی ئەو شەپۆڵە نوێیە لەسەر ئەو دەبێت.

لەم كتێبەدا هەندێك ئاماری سەیری لەمبارەیەوە تێدایە، بۆ نمونە لە یەكێك لە هەرێمەكانی چین، لە ساڵی 2017 حەوت ملیۆن كەس زانكۆیان تەواو كرد، كاتێك دامەزران و كەوتنە كار بۆیان دەركەوت، ئەگەر لە پۆلی دووی ناوەندیدا وازیان لەخوێندن بهێنایە، هەمان مووچەی ئێستایان وەردەگرت، دیارە لە ئەدەبیاتی ماركسیدا مووچەخۆر بە وردە بۆرژوا و چینی سێیەم ئاماژەی بۆ دەكرێت، كە ئەمە لەلایەك بەهای خوێندن كەم دەكاتەوە، لە لایەكی تر هاوشێوەی پیاوانی ئاینی لە سەردەمی دەرەبەگایەتی كۆندا، سوپایەك لە پیاوانی ئاینی و ئەكادیمی دروستكراوی خۆیان دێنێتە بەرهەم، كە هاوپەیمانی لەگەڵ دەرەبەگە نوێیەكان دەكەن و بەیەكەوە بەرامبەر كۆمەڵگە دەوەستنەوە!

چڕبوونەوەی سەرمایە لە دەستی كەمینەیەكدا، مەترسییەكی زۆر گەورەیە و واتای ئەوەیە دەستی ئەو كەمینەیە دەكاتەوە، كە هەموو رێگەیەكی شەرعی و ناشەرعی بگرنە بەر بۆ لێدانی نەیارەكانیان، یاخود بۆ لێدانی ئەوانەی، كە ناكەونە ژێر كاریگەری ئەو چینە نوێیە، ئەو گۆڕانكاریانە ئەوە دەسەپێنێت، كە رێگەیەكی نوێ بۆ بەگژداچوونەوە بگیرێتەبەر و هەموو ئەو بەها چرووكانەی ئەوان لای كۆمەڵگە گەورەی دەكەن و وەك چەكێك بەكاری دەهێنن، كە لە بنەڕەتدا تاوانی نێودەوڵەتییە، بخرێتە بەرچاوی خەڵك و بە بوێرییەوە راستییەكان ئاشكرا بكرێن و بێبەها بكرێن.

بەگوێرەی ئەو ئامارانەی، كە لەو كتێبەدا هاتووە، بۆ نمونە ئەو سەرمایەی لە دەستی 1% سەرمایەدارەكانی جیهانە، لەساڵی 1978 رێژەكەی تەنیا  لە %7 بوو، كەچی لە ساڵی 2012 گەیشتە 22%، بەگوێرەی پێشبینی ئەو توێژینەوانەی دەكرێت، لەساڵی 2030 ئەگەری ئەوە هەیە 1% دانیشتوان دەست بەسەر سێ یەكی سەرمایەی جیهاندا بگرێت، هەر بەگوێرەی ئاماژەكانی ناو ئەو كتێبە چینیكی بەناو سوسیالیستی، ئێستا 1% دانیشتوانەكەی، مەبەستم سەرمایەدارەكانە، سێ لەسەر چواری سەرمایەی ئەو وڵاتەیان مۆنۆپۆل كردووە و ئەو ٢٠ % ی دەمێنیتەوە بەشی زیاتر لە ملیارێك و سێ سەد ملیۆن مرۆڤە.

ئەو گۆرانكاریانە رەنگدانەوەی مەترسیداریان لەسەر لایەنی دیموگرافیاش دەبێت، لەبەر ئەوەی دەستكەوتنی شوێنی حەوانەوە، ئاسان نابێت و كەم كەس توانای ئەوە دەبێت خانوو یاخود ئەپارتمان پەیدابكات، بۆئەوەی خێزان بەیەكەوە بنێت و ئیدارەی ئابوری بكات، دیارە ئەمەش دەبێتە كەمبوونەوەی ژمارەی دانیشتوانی گۆی زەوی، لێرەدا ئەمە لەگەڵ تیۆری ملیاری زێڕین یەكدەگرێتەوە، كە پێیوایە بوونی ئەو هەموو مرۆڤە لەسەر گۆی زەوی زیادە و سەرچاوەكانی ژیان بەش ناكات، بۆیە ئەگەر ئەو ژمارەیە، هاوڕا لەگەڵ تیۆرەكەی ماڵتۆس كەمبكرێتە بۆ یەك ملیاری هەڵبژێردراو، ئەوانەی دەتوانن رووبەڕووی ئەو گۆڕانكارییانە ببنەوە و لەسەر پێی خۆیان راوەستن باشترە لە بوونی حەوت بۆ هەشت ملیار مرۆڤ، كە باری گۆی زەوی گرانتر دەكات.

بەشێوەیەكی گشتی ئەو گۆڕانكاریانە ئاماژەیەكی مەترسیدارن بۆ كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی و دەبێت كۆمەڵگەی كوردی، كە رێك سەرەتاكانی ئەو گۆڕانكارییانەی بەچڕی لێ بەدیاركەوتووە، خۆی بۆ ئەو گۆرانكارییانە ئامادە بكات، چونكە جەور و ستەمی دەربەگە نوێیەكان زۆر لە جەور و ستەمی دەرەبەگە كۆنەكان زیاتر دەبێت و ئەمەش دەبێتە هۆی تەقینەی جەماوەری و سەرهەڵدانی شۆڕشی خوێناوی، كە دەتوانین بە شۆڕشی برسییەكان، یاخود كۆیلە نوێیەكان ناوی ببەین.