هاوڵاتی

سەنتەرێكی داكۆكیكردن لە رۆژنامەنوسان لە راپۆرتێكدا باسی ئەو پێشێلكاریانە دەكات كە لەماوەی ساڵی رابردوودا رووبەڕووی میدیاكاران بووەتەوەو گەیشتووەتە 353 پێشێلكاری، بەرپرسێكی سەنتەری میترۆ دەڵێت:» پێشێلكارییەكان لەسەدا هەشت كەمی كردووە».

جیاواز لەو راپۆرتەی سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان، كە رۆژی یەكشەممەی رابردوو 16/1/2022 بڵاویكردەوەو ئاماری پێشێلكاریەكانی خستەڕوو كە لەماوەی ساڵێكدا 353 پێشێلكاری بەرامبەر بە 260 رۆژنامەنووس و دەزگای میدیایی تۆماركراوە، وردەكاری زیاتر لەخۆدەگرێت و دیوەكانی دیكەی پشت كاری رۆژنامەوانی لەهەرێم ئاشكرا دەكات.

وەك لەسەرەتای راپۆرتەكەدا باسكراوە تەنیا هێزە ئەمنییەكان نین كە پێشێلكاری بەرامبەر رۆژنامەنووسان دەكەن، بەڵكو هاووڵاتیانیش ئێستا لاسایی هێزە ئەمنییەكان دەكەنەوەو پێشێلكاری بەرامبەر بە رۆژنامەنووسان دەكەن.

لەڕاپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ باس لەنموونەیەك كراوە، تیایدا هاتووە: شەوی 11ی تشرینی یەكەمی 2021 لەسەر شەقامی 60 مەتری هەولێر، لەكاتی رووماڵكردنی رووداوی ئاگركەوتنەوە لەدوكانێكی خواردەمەنی، چەند هاووڵاتییەك هێرشیان كردەسەر پەیامنێران و وێنەگرانی كەناڵەكانی راگەیاندن.

وەك لەڕاپۆرتەكەدا ئاماژەی پێدراوە، پەلامارەكە بەشێوەی كۆمەڵ ئەنجامدراوەو چەند رۆژنامەنووس و كامێرامانێكیش بە شیش و ئاسن و كەرەستەی چێشتخانەكە لێیان دراوە، بەهۆیەوە تیمی دوو كەناڵ براون بۆ نەخۆشخانە، دواتریش رۆژنامەنووسەكان سكاڵایان تۆماركردووە و ئێستاش كەیسەكە لەدادگایە.

دۆسیەیەكی دیكەی جیاواز لەڕأپۆرتی سەنتەری میترۆ، داخستنی كەناڵەكانی میدیایە لەهەرێمی كوردستان، یەكێك لەو رووداوانەش داخستنی میدیای «گاڤ نیوز»ە لەدهۆك كە رۆژی شەممە 13ی تشرینی دووەمی 2021 هێزێك چوونەتە سەر ئۆفیسی ئەو میدیایەو داوایان لێكردوون كلیلی ئۆفیسەكەیان رادەست بكەن و بچنەوە بۆ ماڵەوەو پێشیان وتوون كە نابێت لێدوان بۆ هیچ دەزگایەكی راگەیاندن بدەن.

هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە ئەو هێزەی كە چوون بۆ داخستنی گاڤ نیوز چوار كەس بوون و خۆیان وەك ئاسایش ناساندووەو هیچ بڕیارێكی دادگایان پێنەبووە، جگە لەوەش بەڵێننامەیان بە رێكخەری دەزگاكە «فەهمی باڵایی» پڕكردووەتەوە كەهیچ ناوەڕۆكێكی میدیایی بەناوی گاڤ نیوز بڵاونەكەنەوە.

یەكێكی دیكە لەڕووداوەكانی داخستنی میدیا لەهەرێمی كوردستان لەسلێمانی بووە، وەك لەڕاپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ ئاماژەی پێكراوە لەهەشتی تەمموزی 2021 پرسی گەڕاندنەوەی هەندێك میدیای نزیك لە لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆكی یەكێتی بۆ سەر مەكتەبی راگەیاندنی ئەو حزبە سەریهەڵدایەوە، دواتریش لە 14ی تەمموز هێزێكی ئەمنیی چوونە ناو بینای كەناڵی ئای پڵەس و كارمەندانی دەزگاكەیان لەسوچێكی بیناكە دەستبەسەركردووە، هەندێك كەلوپەلیان شكاندووەو هەندێك لەكارمەندەكانیشیان ئازارداوە، ئەو رێوشوێنە تۆڕی هەواڵی ژیانیشی گرتەوەو هێزێك دەستی بەسەرداگرت.

دیاری محەمەد، بەڕێوەبەری  سەنتەری میترۆ لەلێدوانێكدا بە وت: «بەداخەوە بەردەوام پێشێلكاریەكان ساڵانە دووبارە دەبنەوە لەهێرش و سوكایەتی و رێگری و پێشێلكاری و شكاندنی كەلوپەلی رۆژنامەنووسان و زەوتكردنی كەلوپەلەكانیان».

هەروەها وتیشی: »ساڵانە هێرشكردنە سەر رۆژنامەنووسان و هەڕەشەلێكردن و داخستنی كەناڵە میدیاییەكان سەرەڕای ئەوەی فشار دروستدەكرێت هەر بەردەوامیی هەیە، بەڵام بەراورد بەساڵانی رابردوو 8٪ پێشێلكارییەكان كەمیان كردووە.

هاوكات، كاروان ئەنوەر سەرۆكی لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە وت:» دەبێت ژینگەیەك دروستبكەین بۆ كاری میدیایی كە لەدەسەڵاتی چوارەمەوە رۆژنامەنووس و كاری میدیایی بكەین بەدەسەڵاتی یەكەم، وەكو ئەوەی لەوڵاتە پێشكەوتووەكاندا هەیە».

«ئێستا میدیا دەسەڵاتی یەكەمە لەوڵاتانی پێشكەوتوو، بەڵام لەلای ئێمە هێشتا نەگەیشتووەتە ئەو ئاستە»،  كاروان ئەنوەر وای وت.

دیوێكی دیكەی راپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ بۆ داكۆكی لەمافی رۆژنامەنووسان باس لەهەراسانكردنی كچان و ژنانی رۆژنامەنوس دەكات، راپۆرتەكە دەرئەنجامی دوو راپرسی و چەند كەیسێكی تایبەت بەهەراسانكردنی رۆژنامەنووسانی ژنە لەهەرێمی كوردستان، ئامادەكاری راپۆرتەكە دەڵێت «كچان و ژنانی رۆژنامەنووس لەهەرێمی كوردستان ژینگەیەكی لەباریان نییە بۆ كاركردن، ئەوان رۆژانە لەلایەن هاوپیشە پیاوەكان، هاووڵاتیانی ئاسایی تا دەگاتە بەرپرسان و پارێزەرەكانی یاسا رووبەڕووی هەراسانكردن دەبنەوە».

لەڕاپۆرتەكەدا راپرسییەك ئەنجامدراوە، كە 49 كچ و ژنی رۆژنامەنووس لەپێشكەشكارو پەیامنێرو ناونیشانی دیكە بەشدارییان كردووە، لەو ژمارەیە تەنیا یەك دانەیان وتوویەتی كە هەراسان نەكراوە لەكاتی كاركردن یاخود دوای كاركردن.

 هەروەها لەڕاپۆرتەكەدا ئەوەش ئاشكراكراوە نیوەی ژنان و كچانی ناو دەزگاكانی راگەیاندن لەهەرێمی كوردستان لەناو خودی دەزگاكان هەراسان كراون، بەڵام كەمترین بەشداربوو وتوویەتی كە رۆژانە هەراسان دەكرێت.

هەر بەپێی راپۆرتەكەی سەنتەری میترۆ، لە 60٪ی ژنان و كچانی رۆژنامەنووس لەناو دەزگاكانی راگەیاندن هەراسان كراون، لەكاتێكدا شوێنی كاری مەیدانی 19٪ بووە و 8٪یشیان لەلایەن هاوپیشەكانیان لەدەزگاكانی دیكە هەراسان كراون، بەڵام هیچ یەكێك لەو كەیسانە داوای یاساییان تۆمار نەكردووە و تەنیا دوو لەو كەسانە داوای هاوكارییان لە رێكخراوەكانی داكۆكیكار لەمافەكانی رۆژنامەنووس كردووە، ئەوەش لەكاتێكدایە 27٪ی ئەو ژن و كچانەی رووبەڕووی هەراسان كردن بوونەتەوە لەدەزگاكانی راگەیاندن دواتر هەڕەشەیان لێكراوە.

هەروەها زۆرینەی ژنان و كچانی بەشداربوو لە راپرسییەكە دەڵێن كەتووشی هەراسانكردنی ئەلكترۆنی بوون كەدەكاتە 81٪ی ئەو ژن و كچانەی لەدەزگاكانی راگەیاندن كاردەكەن و زۆربەشیان لەمیدیا بینراوەكاندا بوون، زۆرینەی ئەو ژن و كچانەش لەلایەن كەسانێكەوە هەراسان كراون كە لەدەرەوەی دەزگاكانیان بوون كە 79٪ دەكات.

هەژان خالید، نووسەری راپۆرتی هەراسانكردنی ژنان لەدەزگاكانی راگەیاندن، لەلێدوانێكدا بۆ  ئەوەی خستەروو كە لەڕێگەی دوو راپرسییەوە گەیشتووین بەچەند دەرئەنجامێك كە   هەراسانكردنی ژنان و كچانی دەزگاكانی راگەیاندن بووە بەڕۆتین.

هەژان خالید وتیشی:» بەداخەوە هاوپیشە پیاوەكان بەژنان دەڵێن لەبەرئەوەی جێندەرت ژنە كەمتری لەپیاو، تەنانەت كەیسمان هەیە رۆژانە رووبەڕووی هەراسان كردن بووەتەوە، ئاسانیش نییە بنەبڕكردنی، چونكە ئەوانەی كچان و ژنان هەراسان دەكەن لەڕووی ئاستی خوێندنیشەوە پلەیەكی باڵایان هەیە».

چیرۆكی یەكێك لەو ژنە رۆژنامەنووسانە بەمشێوەیە لەڕاپۆرتەكەدا هاتووە:» حاڵی حازر شەنگی 24 ساڵ (ناوی خوازراو) كە پەیامنێری ماڵپەڕێكی هەواڵییەو دوو ساڵە رووماڵی رووداوەكان دەكات و بەرنامەی تایبەتی خۆی هەیە، لەگەڵ هاوسەرەكەی لەكێشەدایە بەهۆی ئەو هەراسانكردنانەی كە لەلایەن پیاوانی هاوپیشەی و كەسانی دیكەوە دەكرێنە سەری».

شەنگ دەڵێت گەیشتووەتە ئەو بڕوایەی كە هەرچەندە پیشەكەی خۆشدەوێت و زۆریش سەركەوتووە، بەڵام بەدووری نازانێت دەستبەرداری ببێت، وتیشی:» هاوسەرەكەم ئاگاداری هەراسانكردنەكانە كە لەڕێگەی نامەو قسەی راستەوخۆوە بەرامبەرم دەكرێن، ئەوەش وایكردووە تووشی شەڕو ناكۆكی ببم لەگەڵیدا».

ئەو باس لەجۆرەكانی هەراسانكردنەكانی سەری دەكات و دەڵێت لەڕێگەی نامەی ناو تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان، رووبەڕوو، بەناوی هاوڕێیەتی و هاوكارییەوە، پیاوان هاوكاری دەكەن.

« زۆرجار رووبەڕوو بەقسە هەراسان دەكرێم تەنانەت هەراسانكردنەكان دەگەنە هەراسانكردنی سێكسیش»، ئەو كچە رۆژنامەنووسە وای بۆ سەنتەری میترۆ باس كردووە.

بەپێی ئاماری فەرمی وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان، تا كۆتایی مانگی ئابی 2021 ژمارەی كەناڵە ئاسمانییەكان لەهەرێمی كوردستان گەیشتووەتە 31 كەناڵ كە 17 یان لەهەولێر و 10 كەناڵیان لەسلێمانی و چوار كەناڵیش لەدهۆكن.

هەر بەپێی ئاماری فەرمی حكومەتی هەرێم 126 كەناڵی ناوخۆیی لەهەرێم مۆڵەتی فەرمییان وەرگرتووە كە 83یان لەهەولێرە و 34یان لەسلێمانییە و نۆیان لەدهۆكن، جگە لەوەی 162 رادیۆ لەهەرێمی كوردستان هەن كە 87یان لەهەولێرو 55یان لەسلێمانی و 20یان لەدهۆكن.

لەسەرەتای ساڵی 2021 وەزارەتی رۆشنبیری بڕیاری داوە مۆڵەتی پەخشی كەناڵەكانی راگەیاندن و كۆمپانیاكانی پەخش رابگرێت، بەوتەی خۆیان پێداچوونەوە بەسیستمی پەخش و ئەو فریكوێنسیانەی كە لەئاسمانی هەرێمی كوردستان هەیە دەكەن و جارێكی دیكە بەشێوازێكی دیكە دابەشیان دەكەنەوە.

هەر بەپێی ئەو راپۆرتە لە 2021دا دووجار وەزارەتی رۆشنبیری رایگەیاندووە كە چەند كەناڵێكی ناوخۆیی داخستووە ئەوانیش كەناڵەكانی (داهێن، سروشت، تەسەوف، كۆمەڵ، ئاسمان و U2 )ن، كە بۆ ماوەی یەك هەفتە بەهۆی پابەندنەبوون بەڕێنماییەكان داخران، جگە لەڕاگرتنی چەند بەرنامەیەك لەكەناڵەكانی نێت تیڤی و كۆڕەك و كوردماكس، بەهۆی ئەوەی لەگەڵ دابونەریتی كۆمەڵایەتی نەگونجاون