بازرگانەكان؛ لەڕێگەی تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانەوە نرخی رۆنی (زەیت)یان لەبازاڕەكاندا بەرزكردەوە

3 ساڵ لەمەوپێش
شاناز حەسەن، عەمار عەزیز
نرخی رۆنی زەیت لەبازاڕەكاندا بەرزدەبێتەوە بۆ دوو هێندەی نرخەكەی پێشتری، سەرۆكی حكومەتی هەرێمیش دڵنیایی دەدات كە بەشی ساڵێك خۆراك و پێداویستییەكان لەكۆگاكاندا بوونی هەیە.
پاش 15 رۆژ لە شەڕی رووسیا بەرانبەر ئۆكرانیا، لە سێ رۆژی رابردوودا نرخی رۆنی زەیت لەبازاڕەكاندا بۆ هەر دەبەیەك هەزار تا 1500 دینار چووەتە سەر نرخەكەی.
گرانبوونی رۆنی زەیت بەتایبەت لە هەولێرو دهۆك زیاتر دەركەوت و بەشێك لەهاووڵاتیان نۆرەیان بۆ گرتبوو بۆ كڕینی و چەندین پارچە ڤیدیۆی هاووڵاتیان لە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بڵاوكرایەوەو ئەوەش هانی خەڵكانی دیكەی دا بۆ كڕینی زەیت.
مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان دوێنێ 8ی ئازار لەوتارێكیدا دڵنیایدا بە هاووڵاتیان كە» بەشی شەش مانگ تا ساڵێك بەرهەمە خۆراكییەكان لە كۆگاكاندا بوونی هەیە».
ئەحمەد فارس، بەرپرسی بەشی ماركێتینك لە بلان بازاڕ لەشاری هەولێر بە هاوڵاتی وت « زەیت لای ئێمە زۆر هەیە و بەردەستە، بەڵام هەر هاووڵاتیەك داوای زەیت بكات 2 بۆ 3 دەبە زیاتری پێنادەین، ئەمەش تا بەشی هەموو فرۆشیاران بكات، كەسێك داوای 10 دەبە یان زیاتر بكات نایدەینێ «.
ئەحمەد فارس پێشیوابوو نرخی هەر دەبەیەك زەیت نرخەكەی لەنێوان سێ تا چوار هەزار دینارە ، ئەوە دەمێنێتەوە سەر جۆری زەیت و قەبارەكەی، بەگشتی 500 تا 750 دینار زیاد بووە بۆ هەر دەبەیەك ئەگەر بەروارد بكەین بە مانگێک پێش ئێستا.
سەردار خالد ، خەڵكی شاری دهۆك ، شەوی 6ی ئادار چوار دەبە زەیتی كڕیوە لەترسی نەمانی زەیت لەبازاڕدا، بە هاوڵاتی وت: « هەر دەبەیەكی زەیت بە سێ هەزار و 250 دینار كڕیومە ، لەهەندێك شوێن یەك دەبە گەیشتبووە سێ هەزار و 750 دینار».
دوێنێ 8ی ئازار وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی راگەیەنراوێكی بڵاوكردووەتەوەو تیادا هاتوووە، رۆن لە كۆگاکاندا هەیە، بەڕێوەبەرایەتی دابەشكردنی كەلوپەلی خۆراكی هەولێر رایدەگەیەنێت كە 7ی ئادار 500 تۆن (زەیت)ی توركی 14 ترێلە گەیشتوونەتە كۆگاکانان و راستەخۆ دەست بەدابەشكردنی كراوە.
لەشاری سلێمانیش دوای بەدواداچوونی لیژنەكانی بەرێوەبەرایەتی چاودێری بازرگانی سلێمانی بۆ كۆگاكانی هەڵگرتتی رۆن و ( زەیت ) رۆنی شل لەشاری سلێمانی ، هاووڵاتیان دڵنیادەكەنەوە كە لەسلێمانی بڕی پێویست رۆن ( زەیت) رۆنی شل لەكارگەكاندا هەیە.
جەوهەر عەزیز ، قایمقامی ناوەندی دهۆك و بەرپرسی لیژنەی چاودێری بازاڕ لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» رۆن و ( زەیت ) لەناو كۆگاكان و ماركێتەكان بەردەستەو هیچ پێویست ناكات خەڵك خۆی بترسێت، راستە كەمێك گران بووە بەڵام بەو شێوەیە نیە كە لە سۆشیال میدیا باس دەكرێت، هەر دەبەیەك زەیت بە سێ هەزار تا چوار هەزار دینارە، ئەوەش بەپێی جۆرو قەبارەكەی».
ناوبراو باسی لەوەشكرد كە شوێنی بەرهەمهێنانی بەشی زۆری رۆن و ( زەیت ) توركی و ئۆكرانییە، بەدڵنیاییەوە شەڕی ئۆكرانیا و روسیا كاریگەری كردووە لەسەر گرانبوونی نرخەكەی.
جەوهەر عەزیز ئەوەشی دووپاتكردەوە كە «ئەوەی یاری بە قووتی خەڵك بكات دەبێت چاوەڕێی توندترین سزابێت ، چونكە سەرجەم ماددە خوراكییەكان لەبازاڕدا هەیە».
هاوكات ئەوەشی خستەڕوو كە دوێنێ 8ی ئازار ماركێتێكیان داخستووە، چونكە زەیتی لەشوێنەكەی خۆی شاردووەتەوە تا بەگران بیفرۆشێت، هەروەها ماركێتێكی دیكەیان سزاداوە بە گۆژمەیەك پارە ئەوەش بەهۆی گرانکردنی نرخی زەیت.
بەهمەن عەلی، كاری هێنانی بەرهەمە خۆراكییەكانی ناو سلێمانی دەكات بەهاوڵاتی وت:» هیچ بەرهەمێكی خۆراكی بە تایبەت زەیت كەم نییەو هیچ مەترسییەكی لەسەر نییە».
ئەم بریكارە لە شاری سلێمانی وتیشی:» ئەوە تەنیا هاووڵاتیانن وایان كردووە خاوەنی سۆپەرماركێتەكان هەندێكیان ویژدانیان لەبیر بچێتەوە و نرخەكان گران بكەن، ئەگینا ئێمە بەرهەمەكانمان مانگێك پێش ئێستا هێناوە و ئێستاش هەر بەهەمان نرخ دەیانفرۆشین».
حسێن محێدین، پیاوێكی تەمەن 67 ساڵ لەسلێمانی، وەك خۆی باسی دەكات زەخیرەی زیاتر لەشەش مانگی كڕیوەو لەماڵەوە دایناوە لەترسی نەمانی خۆراكەكان و وتی:» ئێمە تەمەنێكمان هەیە و بینیومانە لەكاتی شەڕدا ئابڵوقە دەخرێتە سەر هەموو وڵاتان شت نامێنێت، بۆیە بۆ ماڵی خۆمان و كوڕەكانم شتی شەش مانگم كڕیوە».
سەرۆكی لیژنەی بازرگانی و پیشەسازی لەئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، دەڵێت:»
كەریم عەلی، سەرۆكی لیژنەی بازرگانی و پیشەسازی لە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، لە لێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئەمە تەنیا خەڵك دروستی كردووە چونكە لەئێستادا نە نرخی كەلوپەل و خۆراكەكان بەرز بوونەتەوە نە كەمیشن تا ببنە مەترسی بۆ نەمانیان». داواشی لە خەڵك كرد هۆشیارتر بن و دوای ئەو پروپاگەندانە نەكەون و وتی:» هەموو دۆخەكە لەژێر كۆنترۆڵدایە و ئێمە بەردەوام چاودێری بازاڕ دەكەین، بۆیە پێویست ناكات هاووڵاتیان خەمی نەمانی بەرهەمە خۆراكییەكانیان بێت».
هاوكات، خاوەن سۆپەرماركێتێك لە هەڵەبجە باس لەوە دەكات ماوەی سێ رۆژە بە رێژەی دوو ئەوەندەی هەفتەیەكی رابردووی خواردەمەنی فرۆشتووە و وتی:» خەڵكەكە بەلێشاو دێن بۆ كڕینی بەرهەمە خۆراكییەكان بەتایبەتی زەیت و برنج، كەس نازانێت بۆ؟، چونكە هەموو شتێك وەك خۆیەتی و نە گرانتر بوون نە كەمیشن لەبازاڕدایە».
