ئیمان زەندی

پاش هەوڵدانی حكومەتی خۆجێیی هەڵەبجە بۆ كردنەوەی دەروازەی تەوێڵە- كرماشان، رۆژی ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ بەڕووی بازرگانی و گەشتیاریدا كرایەوە، كە تائێستا 140 هەلی كاری بۆ گەنجان و شۆفێران رەخساندووە.

مەرزی تەوێڵە ٨٠ ساڵ لەمەوپێش مەرز بووە، بەڵام بەهۆی شەڕی نێوان عێڕاق و ئێانەوە داخرا تاساڵی ١٩٩٢، لەو ساڵە كرایەوەو هاتوچۆی تێدا كرا، بەڵام بەفەرمی نەناسرا لەلایەن حكومەتی عێراق و كۆماری ئیسلامی ئێران.

كاوە شێخ عەلی، جێگیری پاڕێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: «لەساڵی ٢٠١٤ لەمانگی ئەیلول یاداشتێكی لێكتێگەشتن لەنێوان قائیمقامی هەڵەبجەو قائیمقامی پاوە واژۆكرا، تاوەكو بەناسنامە و پاسپۆڕت هاتوچۆ لەهەردوولا بكرێت، بەڵام نەچووە بواری جێبەجێكردن».

كاوە ئاماژەی بەوەكرد كەئەوان ساڵەكانی ٢٠١٨، ٢٠١٩، ٢٠٢٠ و ٢٠٢١ وەكو پارێزگای هەڵەبجە چەند كۆبونەوەیەكیان لەگەڵ دەستەی دەروازە سنورییەكان كردووەو ئەوانیش سەردانی پارێزگای هەڵەبجەیان كردووە، بەهۆیەوە سەرۆكایەتی ەزامەندبوو نووسراو لەڕێگای وەزارەتی دەرەوە ئاراستەی كۆماری ئیسلامی ئێران بكرێت، تاوەكو مەرزی تەوێڵەو پشتە بكرێت بەفەرمی.

«لەساڵی ٢٠١٨ هەیئەی منافسی حدودی لەڕێگای خۆیانەوە وەزارەتی دەرەوەیان ئاگاداركردبوویەوە لەوەی ئایا سەرۆكایەتی كۆماری ەزامەندە لەسەر ئەوەی ئەم مەرزانە بكرێنە فەرمی یاخو نا، بەهۆیەوە سەرۆكایەتی كۆماری ئێران لە ٧ی ئابی ٢٠١٩ كۆبوونەوەیان ئەنجامداوە، بڕیاریاندابوو مەرزەكانی تەوێڵە لەگەڵ پشتەو كێلێ و چەند مەرزێكی تر ببێت بەفەرمی و هاتوچۆی گەشتیاریشی تێدابكرێت». كاوە وای وت

وتیشی: «مەرزەكانی هەڵەبجە زۆرترین بەدواداچوونی بۆ كراوە لەلایەن حكومەتی خۆجێییەوە، بەڵام بەدەمەوە بوون لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە ئێستاش كزو لاوازە، بەڵام شوێنەكانی تر زۆر بەدەمەوەچوون هەیە».

هەڵەبجە هاوسنورە لەگەڵ پارێزگاكانی كرماشان و سنە، مەرزەكانی تەوێڵەو پشتەو سازان سەر بەپارێزگای كرماشانەو مەرزی مڵەخوردیش سەر بەپارێزگای سنەیە.

بۆ بەفەرمیكردنی مەرزەكانی تەوێڵەو پشتە لەلایەن پارێزگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، وەزارەتەكانی ناوخۆو بازرگانی كۆماری ئێران، حكومەتی عێراق، سەرۆكایەتی دەروازە سنورییەكان، لەگەڵ وەزارەتەكانی دەرەوەو دارایی عێراق، حكومەتی خۆجێی و پەرلەمانتارانەوە هەوڵی بۆ دراوە، بەڵام حكومەتی هەرێم كەمتەرخەم بووە لەبوژاندنەوەیان.

سەبارەت بەگرنگی بەفەرمیكردنی مەرزەكانی هەڵەبجە، ناوبراو روونیكردەوە: «بۆ گەشتیاری زۆر سودی دەبێت، چونكە هاووڵاتییان بۆ وەرگرتنی چارەسەر سەردانی پارێزگای كرماشان لەوێشەوە بۆ تاران دەكەن واتە نزیكترین ێگای وشكانییە، بەڵام رێگای بازرگانیەكەی تاڕادەیەك سنوردارە، ئەوكاتە بەمەرزەكانی سازان و پشتەو تەوێڵە لەگەڵ مڵەخورد ئەگەر بكرێتەوە بوژانەوەیەكی ئابوری گەورە بەهەڵەبجە دەدەین».

لەهەڵەبجە بۆ تەوێڵە نزیكەی ٣٤ كیلۆمەترەو لەسلێمانی تا مەرزەكە بەنزیكەیی ٢٣٠ بۆ ٢٤٠ كیلۆمەتر دەبێت، بەمەش راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ هەلیكار لەناوچەكە دەڕەخسێنێت

لەبارەی بەڕێوەبەڕی مەرزەكەوە جێگیری پارێزگای هەڵەبجە باسی لەئەوەشكرد، بەڕێوەبەریان تائێستا دیارینەكراوە، بەڵام پێشنیاری چەند كەسێك کراوەو نێردراوە بۆ وەزارەتی دارایی هەرێم، چونكە سەرەتا دەبێت بەڕێوەبەری گومرگ دابنرێت كە زیاتر لەچوار ساڵە دوو فەرمانی بۆ دەرچووە لەهەردوو كابینەی چوارەم و پێنجەم و نەچووەتە بواری جێبەجێكردن، بۆ ئەو مەبەستەش لەڕۆژنامەی وەقائیعیش بڵاوبووەتەوە بۆ جێبەجێكردنی، بەڵام مەرزی تەوێڵە لەڕووی گومرگیەوە تاوەكو ئێستا سەر بەپاڕێزگای سلێمانییەو مەرزی پشتەش سەر بەپارێزگای ئیدارەی گەرمیانە.

كۆتا بڕیار بۆ كردنەوەی مەرزی تەوێڵە شوشمێ، لەبەرواری ١٠ی ئابی ٢٠١٩ەوە دەرچوو، لەبەرواری ٢٧ی ئایاری ئەمساڵ و رۆژێك پێش جەژنی قوربانی پیرۆز لەقەزای پاوە لەكۆبونەوەیەكی نێوان پارێزگاری هەڵەبجە و كرماشان بڕیاری بەفەرمیبوونی ئەو مەرزە جێبەجێكرا.

لەبارەی كۆنترۆڵكردنی رێگای قاچاخ كاوە شێخ عەلی ئاشكرایكرد: «بەكردنەوەی مەرزەكە رێگای قاچاخچی ئەگەر بنەبڕ نەكرێت كەمتر دەبێتەوە، هەلیكار بەتایبەتی بۆ ئەو هاووڵاتییانەی شۆفێرن دەڕەخسێنێت، هەناردەو هاوردە بەردەوامبووەو بەردەوام دەبێت».

سەبارەت بەوەی تاچەند جەیشی عێراقی مەترسی دروستدەكەن بۆ ئەو مەرزە، ئەو دەڵێت: «هیچ مەترسییەك لەلایەن جەیشی عێراقیەوە نیە، چونكە هاوشێوەی مەرزەكانی تری هەرێمە، لەساڵی ٢٠١٧ تەنیا لەپارێزگای سلێمانی و ئیدارەی گەرمیان و هەڵەبجەو راپەڕین ٥٢ مەرز هەبووە و بەئاگاداری حكومەتی عێراقی كراونەتەوە، لەبارەی ئەم دوو مەرزەش حكومەتی عێراقی  ئاگادارن لەكردنەوەی، هەربۆیە لەڕووی ئەمنیەوە زۆر سەلامەتە».

لەبارەی پەراوێزخستنی ئەو پارێزگایەوە زیاتر جەختیكردەوەو دەشڵێت: «بەهۆی ناكۆكبوونی لایەنەكان و هۆكاری ناوخۆی و ناوچەگەریەتی ئەو پارێزگایە پشتگوێخراوە، خۆشبەختانە بەفەرمیكردنی مەرزی سازان دەستیپێكردووە، لەئایندەشدا بۆ مەرزی مڵەخورد هەنگاوی باشتر دەنرێت  لەڕێگای پاڕێزگای سنەوە».

نوخشە ناسیح، قائیمقامی پارێزگای هەڵەبجە لەلێدوانێكیدا بۆ هاوڵاتی ئەوەی خستەڕوو مەرزی تەوێڵە شوشمێ مەرزێكی نیمچە فەرمییەو لەماوەی ١٥ ساڵی رابردودا هەمیشە هەوڵیانداوە بیكەنەوە، دوای چەندین دانیشتن لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران، ئەمساڵ دوایین كۆبوونەوە كراو مەرزەكە كرایەوە بەڕووی هاووڵاتییان و هاتوچۆی گەشتیاری تێدا ئەنجامدەدرێت لەڕێگای پاسپۆرتەوە.

نوخشە ناسیح باسی لەئەوەشكرد، ئەو مەرزە بودجەی بۆ دابیننەكراوە لەلایەن حكومەتەوە، بەڵكو ئەو كارانەی بۆی كراوە لەڕێگای حزبەوە بودجەكەی بۆ دابینكراوە، رێگاكەش بۆ هاتوچۆی بازرگانی و گەشتیارییە.

لەڕووی ئاسایش و ئەمنییەوە وتیشی: «هیچ كێشەیەكی ئەمنی نیە، هەموو هاوڵاتییەك لەڕێگای چوون لەمەرزەكانی ترەوە بەپاسپۆرت دەڕۆن، لێرەش بەهەمانشێوە بەپاسپۆرتەو بۆ هەموو هەرێمی كوردستانیشە».

پێشەوا ئەحمەد، سەرۆكی ژووری بازرگانی هەڵەبجە، ‌لەبارەی كردنەوەی ئەم مەرزە هێمای بۆ ئەوەكرد لەڕووی ئابوری و كەرتی گەشتیاری دەبێتە سەرچاوەیەكی زۆرباش بۆ هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران، بەزیادبوونی جوڵەی بازرگانی لەهاوردەو هەناردە لەنێوان هەردوولادا داهاتەكە زیاددەكات و بەپێچەوانەوە. هەر لەڕووی ئابورییەوە دەبێتە هۆكارێكی زۆر باش بۆ كەمكردنەوەی تێچووی گواستنەوەی كەلوپەل و پێداوستیی بۆ كۆمپانیاو بازرگانان بەتایبەت كەمكردنەوەی تێچووی گواستنەوەی مەوادی سەرەتایی (مواد الاولیە) بۆ كارگەكان چونكە رێگاكە نزیك دەبێتەوە.

سەرۆكی ژووری بازرگانی هەڵەبجە دەشڵێت: «لەڕووی گەشتیاریشەوە، دەبێتەهۆی ئەوەی لەسەر رێگای هەردوو پارێزگاكەو لەهەدوو دیوەوە ژمارەیەكی زۆر خواردنگە و چێشتخانە و شوێنی مانەوەو هۆتێل بكرێنەوە بۆ گەشتیاران».

سەرۆكی ژووری بازرگانی و جێگری پارێزگاو قائیمقامی هەڵەبجە سەبارەت بەبودجەی تەرخانكراو بۆ مەرزەكەو داهاتی مەرزەكە رایانگەیاند، هیچ زانیارییەكیان نییە لەوبارەیەوەو داهات و خەرجی ئەو مەرزە دیارینەكراوە.

مەرزی تەوێڵە ٤٢ كم دوورە لەسەنتەری هەڵەبجەوەو نزیكەی ١٤٥ كم  لەكرماشانەوە دوورە، ئەم مەرزە هەردوو پارێزگای (هەڵەبجەو كرماشان) بەیەكەوە دەبەستێتەوە.

لەبارەی ئەوەی هەلیكار بۆ چەند كەس دەڕەخسێنێت و چەند نوسینگەی تێدایە؟ ناوبراو روونیكردەوە: «زیاتر لە ١٤٠ هەلیكاری بۆ شۆفێری بارهەڵگرو كرێكار رەخساندووە، لەئێستاشدا لەجوڵەی بازرگانیەكەدا هاوردەو هەناردەی تێدادەكرێت ، بەڵام بەزۆری هاوردەی تێدا دەكرێت وەكو (گەچ و میوەو پلاستیك و خۆڵی ئاسن و چیمەنتۆ...)، بەڵام هەناردەی كەمترە».