دلێر عەبدوڵڵا

لەگەڵ دروستبوونی هەر گرژی و ئاڵۆزییەك لەگەڵ بەغدا، دەسەڵاتدارانی هەرێم باسی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكان دەهێننە ئاراوەو دەیانەوێت وەك كارتی فشار بەكاریبهێنن، سەركردەیەكی یەكێتیش پێی وایە كە ئەو دوو بابەتە هیچ بەهایەكی نییەو راشیگەیاند كەكورد لەئێستادا هیچ كارتێكی فشاری نییە، بەرپرسێكی باڵای پارتیش ئاماژە بەوە دەكات كە ئەوانە كارتی فشاری بەهێزن و لەكات و ساتی خۆیدا بەكاریدەهێنن.

لەپاش ئەنجامدانی ریفراندۆمەكەی هەرێمەوە، هەر گرژی و ئاڵۆزییەك لەنێوان بەغداو هەولێر دروست ببێت، دەسەڵاتدارانی كورد باسی ریفراندۆم و پرسی گرتنەوەی ئاوی بەنداوەكان دەهێننە ئاراوەو دەیانەوێت وەك كارتی فشار لەسەر بەغدا بەكاریبهێنن، كە بەڕای چاودێرانی سیاسی، ئەم هەوڵ و باسانە عەیبەیەو لەسەر كورد دەكەوێت، هەروەك ئەوەی مەسعود عەبدولخالق چاودێری سیاسی بەهاوڵاتی وت «بەڕاستی زۆر ناشرینە سەركردەكانی كورد باسی ئەم ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاو دەكەن، ئەسڵەن ریفراندۆم سوتاوەو ئاویش نازانم لەكێی ئەگرنەوەو چۆن ئەو كارە دەكەن؟ شەرمە بۆ سیاسیەكانی كورد ئەم باسانە دەوروژێنن. وەڵامی ئەوانە نە كارتی فشارن نە هەڕەشەن.»

ریفراندۆم كە لەڕۆژی 25ی ئەیلولی ساڵی 2017 ئەنجامدرا، كاردانەوەی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لێكەوتەوەو هەرزوو مەسعود بارزانی سەرۆكی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان، لەژێر فشاردا داوای دانوستاندنی لەگەڵ حكومەتی عێراقیدا كرد. بەڵام پارتی و چەند حزبێكی تر پێیان وایە ریفراندۆم كاریگەری ماوەو تاپۆیەكە لەگیرڤانی كورد دەمێنێتەوە. لەوبارەوە فازیل بەشارەتی بەرپرسی پێشووی لقی دوانزەی پارتی دیموكراتی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ریفراندۆم كاریگەری خۆی هەیەو تاپۆیەكە لەگیرڤانی كوردایە، ئێمە شانازی پێوە دەكەین و لەهەر كات و ساتێكدا بێت توانامان هەیە وەك كارتی فشاری گەورە دژی بەغدا بەكاریبهێنین، ئاویش لای خۆمانەو ئەوەش دیسانەوە كارتێكی ترە، بەڵام نامانەوێت لەئێستادا بەكاریانبهێنین.»

 پارتی و یەكێتی كە لەزۆر پرسی نەتەوەییدا ناكۆكن، لەم بابەتەشدا جیاوازییان هەیەو بۆچونیان لەوبارەوە دژبەیەكە، سەركردەیەكی یەكێتی پێی وایە كەكورد كارتی فشاری نییەو ئەوەی پارتی باسی دەكات تەنها بۆ جوڵاندنی سۆزی خەڵكە، دڵپاك تاهیر ئەندامی سەركردایەتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان بەهاوڵاتی وت «ریفراندۆممان تاقیكردەوە، هێزی سەربازیشمان تاقیكردەوە، ئاوی خواردنەوەشمان نییە تا ئەوەش تاقی بكەینەوە، بۆیە من پێموایە مادام ئێمە یەكدەنگ و یەكڕیز نین، بۆیە هیچمان پێناكرێت بەرامبەر بەغدا. ئەسڵەن ئێمە كارتی فشارمان نییە تا بەكاریبهێنین. ئەوقسانە هەمووی بۆ وروژاندنی سۆزی خەڵكەو هەندێكیشیان لەگەڵ رێزما لەنەزانی خۆیاندا ئەو قسانە ئەكەن.»

لەكاتی دروستبوونی گرژییەكانی ئەم دواییەی كەركوك، كە بووە هۆی كوژرانی چوار كوردو برینداربوونی دەیانی تر، دوبارە بابەتی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاوەكە، باسكرایەوەو بەشێك لەسەركردەكانی پارتی و سەرۆكی چەندین حزبی تر بانگەشەی ئەوەیان كردەوە كە دژی حكومەتی ناوەند ئەو دوو رێگەیە بگیرێتەبەر، بەڵام سەركردەكەی یەكێتی پێی وایە «ئەوەی لەكەركوك روویداوە هیچ پەیوەندی بەكوردەوە نیەو هەوڵی پارتیە بۆ نانەوەی ئاژاوەو تێكدانی ئارامی شارەكە بۆ مەبەستی سیاسی.»

لەماوەی چەند رۆژی رابردوداشدا وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم راگەیەنراوێكی بلاوكردەوە كە تێیدا هاتبوو «مەلەفی ئاو بەپێی دەستوور رێكخراوە لەنێوان حكومەتی هەرێم و حكومەتی فیدڕاڵی، بۆ ئەم مەبەستەش هەردوو وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق پەیوەندییە هاوبەشەكانیان رێكخستووەو لەسەر بنەمای پێكەوە كاركردن بەردەوام دەبن.»

سەرەڕای ئەم روونكردنەوەیەی وەزارەتی كشتوكاڵی هەرێم، بەڵام سەركردەكەی پارتی پێی وایە «پرسی ئاو، كارتێكی فشاری بەهێزەو لەئان و ساتی خۆیدا بەكاریدەهێنین، ئەگەر زۆرمان بۆ بێت و حكومەتی عێراقی تەنگەتاومان بكات ناچارین پەنا بۆ ئەوە بەرین و ئێمەش فشاریان لەسەر دروست بكەین.»

ئەگەرچی بەپێی رێكەوتنە نێودەوڵەتییەكان بەكارهێنانی ئاو بۆ دروستكردنی فشار رێگەپێدراو نییەو بەدژی بنەماو پرەنسیبەكانی مافی مرۆڤ لەقەڵەم دەدرێت، بەڵام لای سەركردایەتی سیاسی كورد هیچ رێگرییەك نییە ئەگەر بێتو فشارەكانی ناوەند بەردەوام بن لەسەریان، لەوبارەوە فازیل بەشارەتی بەهاوڵاتی وت «كاتی خۆی لەشۆڕشی ئەیلول، كۆمەڵێك كۆنگرێسمانی ئەمریكی بە كیسنجەریان وت كارێكی زۆر بێ رەوشتیتان كرد بەرامبەر بەگەلی كورد كە ئەو شكستەتان بەسەردا هێنان، ئەویش لەوەڵامدا وتی ئێمە پێغەمبەرەكان نین بەدوای ویژدانا بگەڕێین، ئێمە سیاسیەت ئەكەین. جا ئێستاش بۆ ئێمە وەهایە. ئێمە سیاسیەت دەكەین. ئەوەتا ئێران ئاومان لێ دەگرێتەوەو خۆیشی ناوناوە كۆماری ئیسلامی، توركیاش بەهەمان شێوە ئاو لەعێراق دەگرێتەوە.»

لاوازی ئێستای كورد بەرامبەر حكومەتی ناوەندی، نەبووەتە هۆكارێك بۆ ئەوەی سەركردایەتی سیاسی كورد بیر لە رێگاچارەی جددی بكەنەوە تا بتوانرێت بەرامبەر حكومەتی ناوەندی خواستی كورد بسەپێنرێت، لەوبارەوە دڵپاك تاهیر بەهاوڵاتی وت «بەداخەوە ئێمە تائێستا نەمانتوانیوە هەنگاوی پێویست بنێین، ناكۆكییەكانمان هۆكار بوە بۆ فەرامۆشكردنی پرسە نەتەوایەتییەكان، چەندین جار ئێمە دەستمان درێژكردووەو داوای یەكڕیزیمان كردووە، بەڵام بەداخەوە كەس بەدەممانەوە نایەت و هەوڵ نادرێت بۆ ئەوەی بەكۆدەنگی كردارو گفتارمان یەكبخەین و رووبەڕووی دوژمنی كورد بوەستینەوە.»

تاپۆكەی ریفراندۆم و گرتنەوەی ئاو، كە لای بەشێك لەدەسەڵاتدارانی هەرێم ناونراون كارتی فشار. بەڵام تەنها لەچوارچێوەی قسەدایەو كاری پێناكرێت. ئەمەش لای تاكی كوردی بوەتە پرسیارو ئاخۆ كەی ئەم تاپۆ رەشە لەگیرڤانی كورد دەردەهێنرێت، بۆ ئەوە فازیل بەشارەتی دەڵێت «ئێمە نامانەوێت ئەو كارتە فشارە گەورانە بەرامبەر حكومەتی عێراق بەكاربهێنین، چونكە بەتەمای ئەوەین هەروەك جەنابی سەرۆك بارزانی فەرموی ئەگەر دەوڵەتیش پێكبهێنین دراوسێیەكی باشبین لەگەڵ یەكا نەك دوژمنی سەرسەخت بین لەگەڵ یەكا، بۆیە ئەو كاراتەو كۆمەڵێك كارتی تر لەگەڵ عێراقدا دەبێتە بێئومێد بوون و نەمانی هیوا لەهەموو دەرگاكانی وتووێژ، ئەگەر هەموو ئەو دەرگایانەمان لێداخرا ئەوكات بەدڵنیاییەوە ئێمە ئەو كارتانە بەكاردەهێنین و تاپۆكە لەگیرفانمان دەردەهێنین.