دلێر عەبدوڵڵا

نەوەی نوێ كار لەسەر ئەو داوایانە دەكاتەوە كە لەلایەن دادگای باڵای فیدڕاڵیەوە رەتكراوەتەوەو لەهەوڵی ئەوەدان بەڕێگەو شێوازی نوێ داواكان زیندوو بكەنەوە، بەتایبەت سكاڵای راگرتنی پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان. ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیش رەخنە لەنەوەی نوێ دەگرێت و پێیوایە كەبێ هیچ لێكۆڵینەوەیەك سكاڵا تۆمار دەكەن و كێشەو گرفت دروستدەكەن.

لەپاش هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی ساڵی 2021ی عێراق و گەیشتنی نەوەی نوێ بەبەغداد، ئەو حزبە هەوڵەكانی چڕتركردووەتەوە لەدژایەتیكردنی یەكێتی و پارتی و لەماوەی دووساڵی رابردوودا هەشت سكاڵای یاسایی لەدادگای فیدڕاڵی تۆماركردووە. كە لەحەوت سكاڵایاندا شكستی هێناو لەدواهەمین سكاڵادا توانیان سەركەوتن بەدەستبهێنن و دادگا ناچاربكەن وەڵامی سكاڵاكەیان بداتەوە كە دژی درێژكردنەوەی ماوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان تۆماریان كردبوو.

سكاڵاكەی ئەمجارەی نەوەی نوێ، دژی درێژكردنەوەی ماوەی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان بوو، كە تێیدا داوا لەدادگای فیدڕاڵی كرابوو بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنەكان بدات.

لەوبارەوە سەرچاوەیەك لەنەوەی نوێ بەهاوڵاتی وت «ئەنجومەنەكان لەساڵی 2019 ەوە بەسەرچوون، بێ هیچ بنەمایەكی یاسایی ماوەیان درێژكراوەتەوەو ئەندامانیان موچەی مانگانە لەسەر قوتی خەڵك وەردەگرن، ئامانجی ئێمە دروستكردنی دەوڵەتی موئەسەسیە، چونكە كە رێز لەیاساو رێنماییەكان گیرا، ئەوا بنەماكانی دەوڵەتی موئەسەسی دادەمەزرێن، جگەلەوەش ئەم بڕیارانەی دادگای فیدڕاڵی دەبێتە بنەمایەك بۆ راگرتنی هەر هەوڵ و نیازێكی تر كە لەداهاتوودا بدرێت بۆ درێژكردنەوەی نایاسایی پەرلەمان و ئەنجومەنەكان، یان هەر بڕیارێكی تر كە رەهەندی یاساییان نییەو بەزۆر دەسەپێنرێت. واتە هیچ كەسێك جارێكی تر جورئەتی ئەوە ناكات دەست بۆ درێژكردنەوەی تەمەنی دەزگاكانی پەرلەمان و ئەنجومەنەكان ببات.»

پێشتر نەوەی نوێ حەوت سكاڵای رەتكرایەوە، بەو هۆیەوە رەخنەیەكی زۆری لێگیراو واباسكرا كە ئەو سكاڵایانە هەوڵێكە بۆ شەرعیەتدان بەبڕیارەكانی حكومەتی هەرێم.

لەوبارەوە سەرچاوەكەی  نەوەی نوێ بەهاوڵاتی وت «ئەو داوایانەی دەڵێن گوایە رەتكراوەتەوە، وانییە. رەتنەكراوەتەوە. دادگا دەڵێت لەتایبەتمەندی ئێمە نییە، رەتكردنەوەو دۆڕان جۆرێكە كەدادگا بڕیار بدات كە بڕیاری ماوە درێژكردنەوەكان دەستووری و یاسایین، ئەوكاتە دەكرا پێمان بوترێن دۆڕاوین. زۆر بەئاشكرا دادگای فیدڕاڵی دەڵێت لەتایبەتمەندی ئێمە نییە. واتە سكاڵاكان یاسایین و جێی خۆی گرتووە، بەڵام لەتایبەتمەندی دادگای فیدڕاڵی نییە. بۆیە ئەو هەڵمەتانەی دژی ئێمە دەكرێت یەك مەبەستی هەیە، ئەویش لێدانە لەنەوی نوێ.»

لەئێستادا ئەنجومەنەكان دەوامیان تێدا ناكرێ و دادگای باڵای فیدڕاڵیش ماوەی 60 رۆژی دیاریكردووە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن، بەڵام بەپێی وتەی ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگا ئەو وادەیە كەمە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و هۆشداریشی دا بەدروستبوونی بۆشاییەكی گەورەی كارگێڕی لەپارێزگاكاندا، لەوبارەوە ئەكرم شەریف ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی لەسەر لیستی یەكێتی بەهاوڵاتی وت «ئێستا ئەنجومەنەكان نەماون، كێ هەڵدەستێ بەڕایی كردنی كاروباری رۆژانەی خەڵك؟ كێ و كام جیهەت گرفتە بەردەوامەكانی خەڵك چارەسەر دەكات؟ بەپێی بڕیارەكە دەبێت لەماوەی 60 رۆژدا هەڵبژاردن بكرێت، دەی كە زەمینە لەبارنەبێ بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن چی بكرێت باشە؟ دڵنیابە لە 60 رۆژی تردا هەڵبژاردن ناكرێت. كەواتە بۆشاییەكی زۆر دروستدەبێت و لەئەستۆی ئەوانەیە كە دیراسەیان نەكردووە.»

پاش بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی عێراق، وا بڵاوكرایەوە كەپێویستە تەواوی ئەو مووچانە بگەڕێنەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت كە لەلایەن ئەندامانی ئەنجومەنەكانەوە لەماوەی درێژكردنەوەدا وەرگیراون، بەڵام شارەزایەكی یاسایی پێی وایە كەئەوە هیچ بنەمایەكی نییە. لەوبارەوە عەبدولقادر ساڵح عەبدول راوێژكاری یاسایی بەهاوڵاتی وت «سەرەڕای ئەوەی لە بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیدا بابەتی مووچە نەهاتووە، بەڵام بەبڕوای ئێمە ئەندامانی ئەنجومەنەكان لەبەرئەوەی پەیڕەوی دەقێكی یاساییان كردووەو ئەو دەقە یاساییە مافی مانەوەی پێداون وەك ئەندامانی ئەنجومەنەكەو هەروەها لەبەرئەوەی لەو ماوەیەدا ئەركی وەزیفیان ئەنجامداوە، بۆیە ئەگەر وەك كرێی هاوتاش بێت شایستەی ئەو مووچەیە دەبن و نابێت لێیان وەربگیرێتەوە. چونكە ناكرێت ئەندامانی ئەنجومەن بەرپرسیارێتی هەڵەی پەرلەمان بگرنە ئەستۆ، بۆیە لەوبارەوە دادوەری كارگێڕی لەعێراق چەندین بنەمای یاسایی هەیە كەسەقامگیرن لەسەر ئەم بابەتە.»

ئەم هەوڵەی نەوەی نوێ، بووەتە جێی رەخنەی لایەنەكانی دەسەڵات و ئەوان پێیان وایە كەدیراسەی دۆخەكە نەكراوەو دەبوو خوێندنەوەی ورد بكرایە بۆ هەوڵەكەیان، لەوبارەوە ئەكرەم شەریف بەهاوڵاتی وت «بەڕێزان لەنەوەی نوێ فراكسیۆنیان هەبوو لەپەرلەمان ئەوكاتەی كە تەمەنی ئەنجومەنەكان درێژكرایەوە بۆ تانەیان لێنەدا، نەوەی نوێ ئەگەر تانەی داوەو دەعواكەی بردەوە ئەی كەی هەڵبژاردن دەكرێت و ئەو بۆشاییە بەكێ دەسپێریت؟ ناكرێت مەسیری ئەم وڵاتە بسپێرین بەقەدەر. بەڕاستی ئەمانە بەسۆزو عاتیفەو موزایەدەی سیاسی ئیش دەكەن، بەڕاستی ئەوە ناكرێت، ئەوە پێویستی بەوردەكاریی بوو، دەبێت دیراسە بكرایە. ئەوان كێشەیەكیان دروستكردووەو چارەسەریان لا نییە، ماعقول نییە ئەم كێشەیە دروستكراوەو چارەسەریشت لانییە بۆ ئەوەی چاكی بكەیت.»

بەپێی زانیارییەكانی هاوڵاتی، نەوەی نوێ كار لەسەر زیندووكردنەوەی سكاڵا رەتكراوەكانی دەكات و لەهەوڵی ئەوەدایە دووبارە ئەو سكاڵایانە بجوڵێنێتەوە، بەڵام بەپێی رێنمایی و راسپاردەی یاسایی و بەشێوازو تایبەتمەندی جۆری سكاڵاكە، لەوبارەوە سەرچاوەكەی نەوەی نوێ بەهاوڵاتی وت «یەكێتی و پارتی لەهەوڵەكانی ئێمە نیگەرانن، ترسیان لەسكاڵاكانی ئێمە هەیەو لەهەندێكیاندا بەتایبەت سكاڵای پلەبەرزكردنەوەی فەرمانبەران سەرۆكی حكومەت خۆی بەشەخسی دەستوەردانی كردووە، بەتایبەت لەپرسی راگرتنی پلەبەرزكردنەوی فەرمانبەران، چونكە بڕە پارەكەی زۆرەو نزیك دەبێتەوە لە پێنج ملیار دۆلار. بۆیە بەو داوایە زۆر نیگەران بوون و بەفەرمی پەیوەندیان بەدادگاوە كردووە تا سكاڵاكان رەتبكرێنەوە. ئەو سكاڵایەمان كە لەلایەن دادگای فیدڕاڵیەوە وەرنەگیرا، رەوانەی دادگای كارگێڕی كراوەو لەوێوە كاری لەسەر دەكەین».

نەوەی نوێ لەساڵی 2022 سێ داوایان بەژمارەكانی (27 ، 156 ، 160) تۆماركردووەو لەمساڵیشدا چوار داواكاری تریان بەژمارەكانی (72 ، 109 ، 123 ، 134) تۆماركرد، بەڵام سەرجەمیان رەتكرانەوەو داواكاری هەشتەمیان كە لەلایەن رێبوار ئەوڕەحمانەوە تۆماركرا قبوڵكراو دادگای فیدڕاڵی بڕیاری لەسەردا. لەئێستاشدا چەند حزب و كەسایەتییەك هاوشێوەی نەوەی نوێ سكاڵای یاسایی دژی بڕیارو رێنماییەكانی حكومەت و پەرلەمان تۆماردەكەن و سكاڵاكردن بووەتە نەریتێكی حزبی و لایەنەكانی دەسەڵاتیش ئەم هەوڵە بەدژایەتیكردنی قەوارەی هەرێم لەقەڵەمدەدەن.