شەنای فاتیح

پاش زیاتر لە 10 ساڵ  واژۆكردنی نووسراوی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەلایەن سەرۆكی ئەوكاتی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، تائێستا بەشێوەیەكی رەسمی هەڵەبجە نەبووەتە چوارەمین پارێزگا لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان و ١٩هەمین پارێزگای عێراق، جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت «نۆ ساڵ و نیوە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی بۆ دەرچووە تائێستا ئەوەندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ بەدەمەوەهاتنی بۆ نەبووە».

بەپێی ئامارێك كە لەپارێزگای هەڵەبجەوە دەست هاوڵاتی كەوتووە ژمارەی دانیشتوانی سنوری پارێزگای هەڵەبجە ١٣٥ هەزارو ٢٥٣ كەسە.

جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت نۆ ساڵ و نیوە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی بۆ دەرچووە تائێستا ئەوەندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ بەدەمەوەهاتنی بۆ نەبووە

كاوە عەلی، جێگری پارێزگاری هەڵەبجە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» دوو هۆكاری سەرەكی هەن كە تائێستا بەفەرمی هەڵەبجەی نەكردووەتە ١٩هەمین پارێزگای عێراق، ئەوانیش ململانێی مەزهەبی و سیاسی نێوان شیعەو سوننەو كەمتەرخەمی حكومەتی هەرێمی كوردستانە بەرامبەر بەهەڵەبجە، زیاتر لە 10 ساڵە هەڵەبجە بڕیاری بەپارێزگابوونی دەرچووەو تائێستا هێندەی ئیدارەیەكی سەربەخۆ كەساڵێكە فەرمانی بۆ دەرچووە بەدەمەوەهاتنی بۆ نەكراوە».

وتیشی: «ئەوانەی كابینەی رابردوو ئۆپۆزسیۆن بوون دەوڵەتی یاسا بوو كە لە ٢٠١٣ خۆیان پڕۆژەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجەیان واژۆ كردووە، هاوپەیمانی یەكێتی نیشتیمانیشن دەبوو گرەنتی ئەوە وەرگرن كەئەگەر خرایە دەنگدانەوە دەنگی پێبدەن چونكە هاوپەیمانن».

جێگری پارێزگاری هەڵەبجە باسی لەوەشكرد «بوونی هەڵەبجە بەپارێزگا لەڕووی مەعنەوییەوە بۆ خەڵكی شارەكە گرنگە،  ناوی دەچێتە سەر پاسپۆرت هەروەها بەشە بودجەی دەرمان و نەوتی سپی زیاتر دەبێت، هەروەها ئەو فەرمانگە فیدراڵیانەی كەهەیە لەوەزارەتی بازرگانی و وەزارەتی ناوخۆ هەموویان دەچەسپن و كارتی نیشتیمانی و رەگەزنامە وەك پارێزگایەك دەردەچێت».

«حكومەتی هەرێم كەمتەرخەم بووە لەبەپارێزگابوونی هەڵەبجەداو لە٢٠١٥وە هەنگاوێكی كرداری نەناوە،  لەگەڵ ئەوەشدا چەندین جار بڕیار لەئەنجومەنی وەزیرانەوە دەرچووە بۆ نموومە بڕیاری ژمارە ١٠٤ لە ٢٠١٧ دەرچوو كەپێویستە وەزارەتی ناوخۆ سەردانی بەغدا بكات بۆ تەواوكردنی فەرمانگە فیدراڵییەكان و رێكارەكان بەڵام تائێستا ئەو سەردانە نەكراوە، هەروەها لە٢٠١٣وە سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەت سەردانی هەڵەبجەیان نەكردووەو ماوەی زیاتر لەهەشت ساڵیشە وەزیری ناوخۆ سەردانی هەڵەبجەی نەكردووە».  كاوە عەلی وای وت.

وەك جێگری پارێزگاری هەڵەبجە دەڵێت:» وەزارەتی پلاندانانی حكومەتی عێراق لە نۆی ئەیلولی ٢٠٢٣ راپۆرتێكی بەسەرجەم نەخشەكانەوە ئاڕاستەی ئەنجومەنی نوێنەران كردووەو ئەنجومەنی نوێنەرانیش وێنەیەكی ناردووە بۆ هەرێم و لەنۆی ئاب وێنەیەكی بۆ پارێزگای هەڵەبجە نێردراوەو ئێمە لە ١٣ی ئاب ئاڕاستەی وەزارەتی ناوخۆمان كردووە، وەزارەتی ناوخۆش لە ٣٠ی ئاب ئاڕاستەی ئەنجومەنی وەزیرانی كردووەو بەئێمەیان راگەیاند كەئاڕاستەی بەغدا كراوە، پاساوەكە بۆ ئەوە بووە كە تەئجیل بكرێت بۆ ئەوەی كۆدەنگییەك لەنێوان كوتلەكاندا لەسەر ئەو پرسە دروستبكرێت».

پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە لەچوار ماددە پێكهاتووە لەهۆكاری دەركردنی یاساكەش نووسراوە: «بەهۆی بەرژەوەندیی گشتی و لەئەنجامی فراوانبوونی ئاوەدانی و زیادبوونی دانیشتووانی شاری هەڵەبجە، هەروەها بەهۆی ئەو قوربانی و زیانە ماددی، مرۆیی و ژینگەییە گەورەیەی لەهێرشی كیمیایی رژێمی بەعس لەساڵی ١٩٨٨ بۆ سەر شارەكە كەوتووەتەوە، بەپێویست دەزانرێت شارەكە بكرێتە پارێزگا».

لە پرۆژەیاسای بەپارێزگابوونی هەڵەبجەدا ئەوەش هاتووە:» هەڵەبجە دەبێتە پارێزگای ١٩هەمین پارێزگای  عێراق و لەسنووری ئیداری هەرێمی كوردستان دەبێت و قەزای هەڵەبجە دەبێتە ناوەندی پارێزگاكە».

لەماددەی دووەمی پرۆژەیاساكەدا ئاماژە بەوەشكراوە «حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی پلاندانانی عێراق، سنووری ئیداری و یەكە ئیدارییەكانی پارێزگای هەڵەبجە دەستنیشان دەكەن».

لەبەرامبەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجەدا كوتلە عێراقییەكان داوای بەپارێزگابوونی قەزاكانی تەلەعفەر كە قەزایەكی شیعە نشینەو فەلوجە دەكەن كەقەزایەكی سوننە نشینە.

یادگار مەحمود،  پەرلەمانتاری  فراكسیۆنی پارتی و ئەندامی لیژنەی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «سەرجەم فراكسیۆنە كوردستانییەكان كۆكن لەسەر ئەوەی دەنگ بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بدرێت، لەسەر فشاری جێگری دووەمی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق بۆ جاری سێیەم دەنگدان لەسەر پڕۆژەیاسای دەنگدان لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە خرایە بەرنامەی كاری دانیشتنی رۆژی شەممە ٣٠ی ئەیلولی ٢٠٢٣، بەڵام بەداخەوە ئەو بڕگەیە لابرا لەسەر بەرنامەی كاری دانیشتنی ئەو رۆژەو ئەو لابردنەش بێگومان بەڕەزامەندی سەرۆكی فراكسیۆنە كوردستانییەكان بووە».

وتیشی: «هۆكاری رازیبوونی فراكسیۆنە كوردییەكان  ئەوەبوو كەڕێگەبگرین لەشكستهێنانی پڕۆژەیاساكە، ئەگەر بێتو پڕۆژەیاساكە بخرایەتە دەنگدانەوەو دەنگی نەهێنایە ئیتر ئێمە نەماندەتوانی لەم خولەدا داوای بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بكەین، ئەمەش بەپێی ماددەی ١٣٠ پەیڕەوی ناوخۆی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كارێك پڕۆژەیاسایەك دەنگ ناهێنێت بەپێی ئەو ماددەیە پەرلەمان ناتوانێت جارێكی دیكە ئەو پڕۆژەیاسایە بخاتە بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە».

ئەو پەرلەمانتارەی پارتی دەشڵێت:» لایەنە عێراقییەكان باس لەوەدەكەن كەئەوانیش قەزایان هەیە بكرێتە پارێزگا، من پێموایە ئەمە فێڵێكی سیاسییەو لەو رێگەیەوە رێگری لە بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەكرێت، ئێمە وەك فراكسیۆنە كوردییەكان كێشەمان  نییە لەگەڵ بەپارێزگابوونی هیچ قەزایەكدا بەمەرجێك كاریگەری نەبێت لەسەر پڕۆسەی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە چونكە هەڵەبجە تایبەتمەندی خۆی هەیە».

«وادەیەك دانەنراوە كەی دواهەمین قۆناغی بەپارێزگابوونی هەڵەبجە دەخرێتە بەرنامەی كاری پەرلەمانەوە، بەڵام پێدەچێت بەهۆی ئەوەی كەهەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراق لەئارادایە ئەمەش وابكات كەكوتلەو لایەنە سیاسییەكان سەرقاڵدەبن بەبانگەشەی هەڵبژاردنەوە دەكرێت ئێمـە چاوەڕوان بین كەبكەوێتە دوای هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە». یادگار مەحمود وای وت.

چرۆ حەمەشەریف، پەرلەمانتاری فراكسیۆنی یەكێتی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» وەك فراكسۆنە كوردییەكان كۆكین لەسەر دەنگدان بەپاریزگابوونی هەڵەبجە،  وەك فراكسیۆنی یەكێتی ئەوكاتەی كەدواخرا كاك بافڵمان ئاگاركردەوە ئەوەش چووە لای هادی عامری و هەموو ئەو كوتلانەی ناڕازی بوون لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە كە مالیكی و هادی عامری و سەرۆكی پەرلەمانن داوای لێكردن كەهاوكار بن بۆ ئەوەی هەڵەبجە ببێتە پارێزگا، وەڵامی لێوەرگرتوون و رەزامەندیان دەربڕیوە كە هەڵەبجە لەداهاتوویەكی نزیكدا دەبێتە پارێزگا».

چرۆ حەمەشەریف وتیشی:»لەئێستادا هەڵەبجە لایەنە ئیداری و یاساییەكانی تەواو بووەو هیچ كێشەیەكی نەماوەو لەئەنجومەنی وەزیران بڕیاری لەسەر دراوە لەپەرلەمانیشدا خوێندنەوەی یەكەم و دووەمی بۆ كراوە، هەروەها سەرۆكی پەرلەمان رایگەیاندووە كە هیچ لارییەكیان نییە لەسەر بەپارێزگابوونی هەڵەبجە، بەڵام لەئێستادا داوای نەخشەیەكی ئێستای پارێزگای هەڵەبجە دەكەن، دواتریش حكومەتی عێراق نووسراوێك دەكات بۆ حكومەتی هەرێم كەسنووری ئێستای پاریزگای هەڵەبجە دیاریدەكرێت و دەگەڕێتەوە بۆ حكومەتی عێراقی و ئەوكات بڕیاری لەسەردەدرێت».

«بەهۆی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانی عێراقەوە ئەگەر هەیە بەپارێزگابوونی هەڵەبجە بكەوێتە دوای ساڵی تازەوەو تەنها دوو هەفتەی دیكە جەلسەكانی پەرلەمان هەیە چونكە ئەوان دەچنە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنەكانەوەو پشوو دەستپێدەكات، بەڵام  دەمەوێت بڵێم، لەسەدا سەد هەڵەبجە لەم خولەی پەرلەماندا دەبێتە پارێزگا». چرۆ حەمەشەریف وای وت.

 شاری هەڵەبجە بەدووری (٩٠) كیلۆمەتر دەكەوێتە بەشی رۆژهەڵاتی سلێمانی و لەبەری رۆژهەڵاتیەوە، رووبەرەكەی هەزارو ٥٩٩ كیلۆمەتری چوارگۆشەیە، دانیشتوانی سنورەكە بەشێوەزاری گۆران (هەورامی) قسەدەكەن و پەیڕەوی ئاینی ئیسلام و كاكەیی (یارسانن).

پارێزگای هەڵەبجە چەندین ناوچەی گەشتیاری گرنگی لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان عێراق تێدایە كەگرنگترینیان ئەحمەدئاوایە، هەروەها دەشتی شارەزوور كە بەیەكێك لەدەشتە بەپیت و ناودارەكان دەناسرێت، بەشێكی گەورە لەڕووبەری پارێزگای هەڵەبجەی پێكهێناوە.

لە ١٦ی ئاداری ١٩٨٨، لەلایەن رژێمی پێشووی عێراقەوە، بەچەكی كیمیایی هێرش كرایەسەر هەڵەبجەو پێنج هەزار هاووڵاتی كوردی مەدەنی بەو هۆیەوە شەهیدبوون و هەزاران كەسی دیكەش بریندارو پەككەوتە بوون و تائێستاش بەشێكیان قەرەبوو نەكراونەتەوە.