کارەساتی چێرنۆبڵ چییە و کەی ڕوویدا؟
کارەساتی چێرنۆبڵ
2 هەفتە لەمەوپێش
چی دەزانیت لەبارەی ئەو کارەساتە ئەتۆمییەوە کە لە ساڵی ١٩٨٦دا ڕوویدا؟
ئامادەکردنی: هاوڵاتی
لە ٢٦ی نیسانی ١٩٨٦دا جیهان شایەتحاڵی یەکێک لە خراپترین کارەساتەکانی ئەتۆمی بوو لە مێژوودا، ئەویش کارەساتی چێرنۆبڵ بوو. وێستگەی ئەتۆمی چێرنۆبیل دەکەوێتە نزیک شارۆچکەی پریپیات لە باکوری ئۆکرانیا کە ئەوکات بەشێک بوو لە یەکێتی سۆڤیەت، تەقینەوەیەکی کارەساتباری بەخۆیەوە بینی کە بڕێکی زۆر مادەی تیشکدەرەوەی ئاڕاستەی ناو ژینگە کرد. ئەم کارەساتە نەک هەر مەترسییەکانی وزەی ئەتۆمی ئاشکرا کرد، بەڵکو هاوکات کەموکوڕیەکانی وەڵامدانەوەی حکومەتی سۆڤیەتیشی بۆ قەیرانەکە ئاشکرا کرد.
کارەساتەکە لە کاتی تاقیکردنەوەی سەلامەتی درەنگانی شەودا لەسەر ڕیاکتۆر ٤ی کارگەی چێرنۆبیل ڕوویداوە. تاقیکردنەوەکە بۆ پچڕانی کارەبا و دیاریکردنی ئەوەی کە تۆرباینی ڕیاکتۆرەکە دەتوانێت کارەبا بەرهەمبهێنێت بۆ ساردکردنەوەی ناوکەکە، داڕێژرابوو. بەهۆی تێکەڵەیەک لە دیزاینی ڕیاکتۆرەکەدا، بەهۆی هەڵەی بەڕێوەبەر و پرۆتۆکۆڵی سەلامەتی ناتەواوەوە، تاقیکردنەوەکە بە شێوەیەکی ترسناک هەڵەی تێدا کرا. بەرهەمی هێزی ڕیاکتۆرەکە زۆر دابەزی، دواتر بەرزبوونەوەی کۆنترۆڵنەکراو لە گەرما و پەستاندا. تەقینەوەی هەڵمیی دەفری ڕیاکتۆرەکەی شکاند و قاپە کۆنکرێتیییەکەی هەڵفڕی و پاشماوەی تیشکدەرەوەکانی بڵاوکردەوە بۆ ناو بەرگەهەوا.
تەقینەوەکە ئەوەندە بەهێز بوو کە بووە هۆی ئاگرکەوتنەوە لە بینای ڕیاکتۆرەکەدا و دەردانی گەردیلە تیشکدەرەکانی وەک یۆد و سیزیۆم و سترۆنتیۆمی تیشکدەر، کە ناوچەیەکی فراوانی ئەوروپایان پیس کرد و کاریگەرییە ڕاستەوخۆکانی بێئەندازە وێرانکەر بوون. لە کاتی تەقینەوەکەدا دوو کرێکاری کارگەکە گیانیان لەدەستدا و لە ماوەی چەند هەفتەیەکدا دوای ڕووداوەکە ٢٨ کرێکاری فریاکەوتن بەهۆی توندی تیشکەکانییەوە گیانیان لەدەستدا.
دەسەڵاتدارانی سۆڤیەت درەنگ دانیان بە قەبارەی کارەساتەکەدا نا، تا دوو ڕۆژ دواتر لە سویددا کاریگەریی بەرزبوونەوەی تیشکدانەوە دۆزرایەوە، لەوێوە جیهان لەو کارەساتە ئاگادار کرایەوە. پاشان کەوتنەخوارەوەی تیشکدەر لە سەرانسەری ئەوروپادا بڵاوبووبووەوە، ئەمەش نیگەرانی وڵاتانی دراوسێی لێکەوتەوە.
ڕاستەوخۆ دوای ئەوە زیاتر لە ١٠٠ هەزار کەس لە ناوچە پیسبووەکانی دەوروبەری چێرنۆبیل چۆڵکران، لەنێویاندا شاری پریپیاتی کە نزیک بوو لە شوێنی کرێکارانی کارگەکەوە.
کارەساتی چێرنۆبڵ لێکەوتەی دوور مەودای هەبوو، چ بۆ هێزی ئەتۆمی و چ بۆ خودی یەکێتی سۆڤیەتیش. چونکە نهێنی و خراپی بەڕێوەبردنی سیستەمی سۆڤیەتی ئاشکرا کرد. هەروەها پیشەسازی ئەتۆمی جیهانی ڕووبەڕووی لێکۆڵینەوەی زیاتر بووەوە، ئەمەش بووە هۆی بەهێزتربوونی ڕێساکانی سەلامەتی و خاوبوونەوەی بنیاتنانی وێستگەی ئەتۆمی نوێ.
ئەمڕۆ چێرنۆبڵ وەک هێمایەکی مەترسیی وزەی ئەتۆمی ماوەتەوە و میراتەکەی بەردەوامە لە داڕشتنی مشتومڕەکاندا سەبارەت بە سیاسەتی وزە و پاراستنی ژینگە لە سەرانسەری جیهاندا. هەروەها بە یادهێنەرەوەی ئەو ساتە تاریکانەیە کە هێزی تەکنەلۆژی و توانا مرۆییەکان دەستەوسان دادەمێنن بە دیار کارەساتەکانەوە. بۆیە پێویستە زۆر بە وریاییەوە کار لەسەر کۆنترۆڵکردنی ئەو جۆرە وزانە بکرێت، کە بچوکترین هەڵەکردن لە ڕێکخستن و کۆنترۆڵکردنیاندا ڕەنگە کارەساتی گەورەی لێ بکەوێتەوە.