د. ئەمیر حسین

     کاتێک ئێران ڕێکەوتنی لە پێناو پاراستنی پڕۆژە ئەتۆمیەکەی، لە هەمان کاتدا سوککردنی گەمارۆو فشارەکان لە ساڵی (٢٠١٥) ئەنجامدا، جگە لە ئەمریکا، هەندێک لە وڵاتانی ئەندامی هەمیشەیی نەتەوە یدکگرتوەکان، لەناویاندا ڕوسیا، فەڕەنسا، بەریتانیا، لەگەڵ ( وەکالەی نێودەوڵەتی بۆ چەکی ئەتۆمی)بەشداربوون، بەڵام ڕێکەوتنەکە هەر زوو لەدوای هەڵبژاردنی تڕامپەوە ساڵی ( ٢٠١٨) هەڵوەشێنرایەوە ، هەموئەو دەوڵەتانەی بەشداربون لە ڕێکەوتنەکە جگە لە ڕوسیا، تا ئێستاش هەڵوێستێکی نەرێنیان لە بەرامبەرکشانەوەی ئەمریکیەکان نەنواند ، بەڵکو بەدرێژای ئەو ماوەیە هەمێشە هاو هەڵوێستی ئەمریکا بوون لە گەمارۆ وە فشاری زیاتر بۆسەر ئێران، ئەمەش ئاماژەیە بۆ یەک هەڵوێستی جیهان لەبەرامبەر پڕۆژەی ئەتۆمیە گوماناویەکەی ئێران ، کە ئێستا ڕادەی پیتاندنی یۆرانیۆم تیایدا گەیشتۆتە نزیکەی ٦٠٪ ، ئەمەش نەک ڕێژەی ڕێپێدراو نیە بەڵکو نزیکە لە بەدەستهێنانی چەکی ئەتۆمی . تڕامپ هەر زوو دوای هاتنەوەی بۆ کۆشکی سپی ، هەڕەشەکانی بۆ سەر ئێران دەستپێکردەوە، پێیوایە ئێرانیەکان سودی زۆریان لە ماوەی دەسەڵاتەکەی بایدن وەرگرتوە، نەک تەنها بۆ پەرەپێدانی پڕۆژە ئەتۆمیەکەیان ، بەڵکو بۆ فراوانخوازی لەڕوی هەژمونی سیاسی وە گەشەسەندنی ئابوری ، ئەمەش بە هەڕەشە لەسەر بەرژەوەندیەکانی ئەمریکاو لەوەش گرنگتر بە مەترسی بۆ سەر هاوپەیمانە ستراتیژیەکەی ئیسڕائیل لە ناوچەکە دەبينێ .

     گۆڕینی نەخشەی دەسەڵاتە سیاسیەکان لە ناوچەکە دوای (٧) ئۆکتۆبەری (٢٠٢٣) بۆتە خواستی لە پێشینەی ئیسڕائیلیەکان ،دیزاینکردنەوەی ناوچەکە بە شکستپێهێنانی پڕۆژەی ئێران وە بەرەی مقاوەمە، بە بڕینی دەستی میلیشیاکان لە غەزەو لوبنان و سوریاو ئێستاش یەمەن و عێراق دەستی پێکرد، شکستی ئەم هێزانە، هەلومەرج و بارودۆخێکی وەهای هێناوەتە ئاراوە، ئێران پارێزبەندی دەرەکی لەدەستداوە ، بەواتایەکی تر چیتر ئێران ناتوانێ لە ڕێگەی وەکیلەکانیەوە لە ناوچەکە پڕۆژەکەی پەرەپێبدات ، بە پشتیوانی هێزە نا فەڕمیەکان وەکو هێزی ئاراستەکەری دەسەڵات لە دەوڵەتانی ناوچەکە ، وەکو ( سوریاو لوبنان و يەمەن و عيراق و غەزە ) ئێران پشتگیری ئەم دەوڵەتانەی نەدەکرد ، بەڵکو پشتگیری میلیشیا چەکدارەکانی ناو ئەو وڵاتانەی دەکرد وەکو بەرەی مقاوەمە، بۆ ئەوەی لەڕێگەی ئەم میلیشئایانەوە سیاسەتی ئەو وڵاتانە بەپێی بەرژەوەندیەکانی ئاراستەبکات.

     ئەمەی ئەمڕۆ لە مەسقط ڕودەدات، گفتوگۆیە نەک دانوستاند ( دانوستاند لە نێوان دوو هێزی هاوسەنگ، بۆ مەبەستی لێکتێگەیشتن ئەنجام دەدرێت)، چونکە پێشوەختە تڕەمپ یەکلای کردۆتەوە، دەرئەنجامی ئەم گفتوگۆیانە دەبێت چی بێت، دەبێت ئێران لە سێ پڕۆژە پاشەکشەبکات، پڕۆژەی ئەتۆمی نەک پاشەکشە بەڵکو هەڵوەشاندنەوەی ، پڕۆژەی شەڕی بەوەکالەت ، نەک تەنها بکشێنێتەوە بەڵکو دەستخستنە کاروباری سیاسی وڵاتانی ناوچەکە کۆتایی پێبهێنێت ، پڕۆژەی ڕۆکێتە بالستی و ستراتیژیەکان بوەستێنێت . هەرسێک ئەم داخوازیەی تڕامپ پێش ئەمریکا لەبەرژەوەندی ئیسڕائیل تەواودەبن ،لەبەرامبەر شکستی گفتوگۆکان کەشتیگەلی سەربازی وە هێزی ئاسمانی ستراتیژی ئەمریکاو ئیسڕائیل ناوچەکەی تەنیوە بۆ ئەوەی بە هێز داخوازیەکان بسەپێنێت، ئەمەش وەرەقەی یەکلاکەرەوەیە بەدەست تڕەمپەوە ، ئەم گفتوگۆیانە، کۆبونەوەکەی ژێرخێمەکەی (سەفوان) مان بیر دەخاتەوە ، کاتێک ژەنەڕاڵێکی ئەمریکی بە بەرپرسە سەربازیەکانی صدامیان ووت: لەماوەیەکی کورت و دیاریکراودا کوەیت چۆڵنەکەن ڕوبەڕوی گورزی سەربازی وێرانکەردەبنەوە، بەبێ ئەوەی چاوەڕوانی وەڵامی عێراقیەکان بکەن، ئەوەتا ئەمڕۆش تڕامپ ( ویتکۆف) دەنێرێ بۆ مەسقەط بە عێراقچی بڵێ : ئەم سێ داواکاریە لە ماوەی دوومانگدا جێبەجێ نەکەن خۆتان بۆ گورزی سەربازی ئامادەبکەن .

    لە بەرامبەردا ئێران بژاردەی زۆری نیە ، ئەگەرچی ئێرانیەکان پێیان وایە نزیکەی (٤٠) ساڵە ئەمریکا ئەم هەڕەشەو گوڕەشانە دەکات بەڵام ناويرێ دەست بۆ بژاردەی سەربازی بەرێ، بۆیە گرەو لەسەر ئەوەدەکەن کە هەموو ئەو هاشوهوشە تەنها بۆ مەرامی ڕێکەوتنبێت ، لە کاتێکدا عەمباری ووزەی ستراتیژی ئێران زیاتر لە (٣٠) تریلیۆن دۆلارە، تڕامپیش شەیدای زمانی ژمارەکانە زیاتر، هەر بۆیە داوادەکات گفتوگۆکان ڕاستەوخۆبن، تەنانەت بۆ ئەم گەڕەی گفتوگۆ ئەمریکا هاوبەشە ستراتیژیە ئەوروپیەکانیشی بێبەشکردوە، بۆئەوەی نەبنە شەریک و هاوبەشی کێکیەکە لە داهاتودا.