🔻  خێزانی بەرپرسانی ناورۆ، بەفرۆكە خواردنیان لە ئەوروپا بۆ دەهات، بەڵام ئێستا بەدەرۆزە دەژین

🔻  ڤەنزویلا دەوڵەمەنترین وڵاتی ئەمریكای لاتین بوو، كەچی گەندەڵیی وایكرد 7 ملیۆن هاوڵاتی لەبرسان ئاوارەبن

🔻  كۆنگۆی دیموكرات گەورەترین كانی ئەڵماس و مسی لێیە، كەچی لە 70% خەڵكەكەی لەخوار هێڵی هەژارییەوەن!

🔻  خەڵكی لە چاوەڕوانیی دەوڵەتێكی سەربەخۆ بوون، كەچی ئێستا هەموو سەرەمانگێك دوعا دەكەن تەنها موچەكانیان وەرگرن!

✍️ سەرتیپ جەوهەر

ئاشتی هەورامیی وەزیری پێشوتری نەوتی هەرێم گوتی نەوت ببێتە 100 دۆلاریش موچە چاك نابێت!

بێگومان ئەو قسەیەی هەورامیی لەخۆڕا نەبوو، راستیدەكرد، چونكە دەیزانی چیان كردووە و چی كراوە! بۆیە ئێستا هەرێم گوایە نەوت دەفرۆشێت كەچی قەردی سەری زیاتر دەبێت و بارودۆخی خراپتر دەبێت.

ئەو ئەزموونەی هەرێم لە دەرهێنانی سامانی سروشتیی، هاوشێوەی ئەزموونی ئەو وڵاتانەیە كە میللەتەكانیان بوونەتە دیل و دەستەمۆی بەرژەوەندی حوكمڕانە دیكتاتۆر و گەندەڵەكانیان. سامانە بەنرخەكانیان، لەبری خۆشگوزەرانیی، بۆتە بەڵایەكی گەورە و ئێستا و داهاتووی لێ‌ تفت و تاڵ كردوون.

سامانی سروشتیی نەوت و كانزاكان، سامانی نەوەكانی ئێستا و داهاتووە، لە كوردستان و ئەو وڵاتانەی ئێستا بە نمونە باسیان دەكەین، نەوت و كانزاكان دەردەهێنرێن و دەفرۆشرێن، بەڵام داهاتەكەی بۆ میللەتەكانیان نییە، بەڵكو لەلایەن حوكمڕانان و كۆمپانیاكانەوە هەرزانفرۆش و شاباش دەكرێت و هیچی بۆ میللەتەكە نامێنێتەوە؛ جگە لە ماڵوێرانیی و هەشبەسەریی. ئەو وڵاتانە لە رووی سامانی سروشتییەوە، زۆر دەوڵەمەندن، بەڵام گرێبەستی خراپ لەگەڵ كۆمپانیاكان و گەندەڵیی و خراپ بەكارهێنانی دەسەڵات، خەڵكەكەی زۆر هەژار كردووە كە دەكرێت چەندین نمونە و ئەزموون بهێنینەوە:

١ــ ناورۆ دەكەوێتە سەر زەریای هێمن و خوار هێڵی كەمەرەی زەوی، وڵاتێكی بچوكە و ژمارەی دانیشتوانەكەشی زۆر نییە. خاوەنی فۆسفاتێكی ئێجگار زۆر بوون. دەیان ساڵ بوو حوكمڕانانی بەپای پیلان بێ‌ بەرنامە دەریاندەهێنا و دەیانفرۆشت تا ساڵی 2000 ئەو كانزایە تەواو بوو، چكی كرد و نەما.

بەرپرسەكانی ئەوەندە دەوڵەمەند ببوون، هەندێجار خێزانەكانیان داوای خواردنێكی تایبەتیان لە وڵاتانی ئەوروپا و وڵاتانی دەوروبەر دەكرد تا بەدیلیڤەریی بە فڕۆكە بۆیان بێت! بەرپرسەكانی هەم سامانەكە و هەم داهاتی ئەم سامانەیان لە ماوەیەكی كورتدا بێ‌ بەرنامە و بێ روانین بۆ ئایندەی خۆیان شاباش دەكرد و تەخشان و پەخشانیان كرد. ئیدی ساڵی 2000 فۆسفات لەو وڵاتە بەتەواوی كۆتایی هات و خاكەكەیشیان بەتەواوی تێكچوو، بە جۆرێک کە بەكەڵكی كشتوكاڵیش نەما.

ئێستا ئەو وڵاتە بۆتە دەرۆزەكەر و خەڵكی ناورۆ لەسەر گوفەك (خۆڵ و خاشاك) دەژین و هیچ داهاتێكیان نەماوە، گەیشتۆتە ئەوەی ئەو وڵاتە بۆ دەستكەوتنی چەند هەزار دۆلارێك لە ئەنجومەنی ئاسایش یان نەتەوەیەكگرتووەكان دەنگی خۆی بفرۆشێت كە پێی دەڵێن (بەكرێدانی سەروەریی). لەكاتێكدا جاران داهاتی ساڵانەی تاك دەگەیشتە 150 هەزار دۆلاری ئێستا، لە ئاستی ژاپۆن و ئەڵمانیا و ئەمریكادا بوو.

٢ــ وڵاتی چاد دەكەوێتە ناوەڕاستی ئەفریقا. ژمارەی دانیشتوانەكەی 18 ملیۆن كەس دەبن. لە حەفتاكانی رابردوو نەوتیان دۆزیەوە و بەرپرسە گەندەڵەكانیان كوێرانە دەستیانكرد بەگرێبەست لەگەڵ كۆمپانیا بێ‌ ویژدانەكانی ئەمریكا و ئەوروپا بێ‌ لێكدانەوەی ئایندەی وڵاتەكەیان.

ئێستا چاد نەوتێكی زۆر بەرهەم دەهێنێت، بەڵام داهاتەكەی ناگەڕێتەوە بۆ هاوڵاتیانیی، بەڵكو پشكی هەرە گەورەی كۆمپانیاكان دەیبەن و بەشەكەی تریشی لەلایەن بەرپرسانیەوە تەخشان و پەخشان دەكرێت! بۆیە ئێستا زیاتر لە 40%ی دانیشتوانەكەی لەخوار هێڵی هەژارییەوە دەژین و لە ژیانێكی كولەمەرگیدا ژیان بەسەردەبەن. ساڵی 2023 لە ڕیزبەندی وڵاتانی گەندەڵدا ژمارە 162 بوو لە كۆی 180 وڵات.

 ٣ــ ڤەنزوێلا دەكەوێتە ئەمریكای باشور، ژمارەی دانیشتوانەكەی (28) ملیۆنە. لە ناوەڕاستی حەفتاكانی رابردوو هەتا سەرەتای دوو هەزارەكان یەكێك بوو لە دەوڵەمەندترین وڵاتانی ئەمریكای لاتینی. جاران یەكێك بوو لە سێ‌ وڵاتی یەكەمی بەرهەمهێنانی نەوت لەسەر ئاستی جیهان.

جاران 3 ملیۆن بەرمیلی هەناردە دەكرد، ئێستا نزیكەی 500 هەزار بەرمیل. گەندەڵیی حوكمڕانان و خراپی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیاكاندا هەیانبوو، وایکرد داهاتێكی ئەوتۆیان لە نەوت دەستنەكەوێت و رووبەرووی دۆخێكی ئێجگار خراپ ببنەوە، بۆیە جاران داهاتی تاك لە ساڵێكدا دەگەیشتە 13 هەزار و 500 دۆلار، بەڵام ئێستا لەنێوان 250 بۆ 400 دۆلارە. بەهۆی خراپی باری ئابورییەوە ئێستا زیاتر لە 7 ملیۆن ڤەنزوێلی وڵاتەكەیان جێهێشتووە بەرەو وڵاتانی دەوروبەر و ئەوروپا.

٤ــ نێیجیریا،  ژمارەی دانیشتوانەكەی (230) ملیۆن كەسە، گەورەترین بەرهەمهێن و هەناردەكاری نەوت بوو لە ئەفریقا، لە ساڵی 2008رۆژانە لەنێوان 2.2 بۆ 2.3 ملیۆن بەرمیلی هەناردە دەكرد، ئێستا ئەو رێژەیە بۆ 1.4 ملیۆن بەرمیل دابەزیوە.

هەرچەندە ئەو وڵاتە نەوتێكی زۆر هەناردە دەكات، بەڵام داهاتەكەی بۆ هاوڵاتیانی نییە، بەڵكو بەشی گەورەی بۆ كۆمپانیاكان و دەسەڵاتدارانیەتی كە گرێبەستی زۆر خراپیان لەگەڵ كۆمپانیاكاندا كردووە و گەندەڵییەكی زۆر لە دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتدا هەیە. ئێستا بەنزیكەی لە 50%ی دانیشتوانەكەی لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین.

 ٥ــ كۆنگۆی دیموكراتی، ئێستا ژمارەی دانیشتوانەكەی دەگاتە 100 ملیۆن كەس. یەكێكە لەو وڵاتانەی خاوەنی زۆرترین كانی كانزایی وەك زێڕ و ئەڵماس و مس و كانزای بەنرخی دیكەیە. نزیكەی لە 70% مسی دونیا لەوێ‌ بەرهەمدەهێنرێت، خاوەنی كانی زۆر گەورەی ئەڵماسە..تد. بەڵام بەهۆی گەندەڵیی دەسەڵاتدارانیی و بەقاچاخبردنی بەشێك لەو كانزایانە بۆ دەرەوە و خراپی گرێبەست لەگەڵ كۆمپانیا ئەوروپی و ئەمریكایی و چینیەكان، داهاتەكەی بۆ كۆمپانیاكان و بەرپرسانی حكومەت و هێزە ئەمنیەكان دەڕوات. سەرباری دەوڵەمەندییەكەی كەچی ئێستا نزیكەی لە 70% دانیشتوانەكەی لەژێر هێڵی هەژارییدا دەژین. خاوەنی گەورەترین كانی كانزایە، كەچی كۆمپانیاكان دەستیان بەسەر ئەو كانانەدا گرتووە و هاوڵاتیانی وڵاتەکە رۆژانە بە كەمتر لە یەك دۆلار كاردەکەن لەناویاندا.

خولاسە. هەرێمی كوردستان خاوەنی نەوت و گاز و سامانێكی ئێجگار زۆری كانزایە. بەڵام خەریكە هیچی لەدەست خەڵكی كوردستاندا نامێنێت. رۆژانە سەدان هەزار بەرمیل نەوت بەرهەمدێت، بەڵام نازانرێت چەندە و بۆ كێ‌ دەچێت؟ لەبری داهات، لەسەریشی قەردار دەبێتەوە. گەندەڵیی و ناوەرۆكی ئەو گرێبەستانەی لەگەڵ كۆمپانیاكاندا كراوە كوردستانی كردۆتە دیل و ئەسیری چارەنوسێكی خراپ. خەڵكەكەشی هەشبەسەر و بێدەرەتان لە چاوەڕوانیی دەوڵەتێكی سەربەخۆبوون، كەچی ئێستا لەسایەی ئەم حوكمڕانییەدا، هەموو سەرەمانگێك دوعا دەكەن تەنها موچەكانیان وەرگرن!