شوان ئەحمەد

فیلمێكی سینەمایی هەیە بە ناویBIG FISH ، ساڵی 2003 بەرهەم هێنراوە. خاوەنی خەڵاتی ئۆسكارە بۆ باشترین میویزیك. بە ئەسڵ فلیمەكە لە ڕۆمانێکی (دانیل والیس)ەوە وەرگیراوە. جۆن ئۆگست سیناریۆی بۆ نوسیووە و تیم برتۆن دەریهێناوە. 

دەسپێكی فیلمەكە بە بێنەوبەردەیەكی توند، لە نێوان باوك و فرزەندێكدا دەست پێدەكات. ولیام بلۆم (كە لە ئاژانسی هەواڵی یۆنایتد پرێس كار دەكات)، بە توڕەییەكی زۆرەوە سەرزەنشتی ئێدوارد بلۆمی باوكی دەكات. سەرزەنشتكردنەكەشی لە پای ئەوەیە باوكی لە مەجلیسێكی گشتی و لەبەرچاوی خەڵكوخوایەكی زۆردا، بەشێك لە سەربوردەی ژیانی خۆی بۆ ئامادەبووان دەگێڕێتەوە.

كوڕە بەم كارەی باوكی كەلەیی دەبێت.. باوك بۆ بەرگری لەخۆكردن پێیدەڵێت: (بۆ باوك مافی ئەوەی نییە باسی منداڵەكەی بكات؟ كوڕم تێبگە هەرچی هەیە و نییە، حەزی بە بیستنی ئەو بەسەرهاتانەیە).

ولیام بلۆم هەر بەو گرژی و توڕەییەوە، وەڵام دەداتەوە و دەڵێت: (نەخێر من حەزم پێی نییە.. دوای هەزار جار گێڕانەوە، هیچ حەزم پێی نییە. ئاخر من هەموویم لەبەرەو دەتوانم ڕێكوڕاست وەك تۆ بیانگێڕمەوە).

باوك درك بە توڕەیی كوڕەكەی دەكات و بە نەرمییەكەوە پێیدەڵێت: (ببورە كوڕم، گەر بەو هەموو گێڕانەوەیە ڕوگیرم كردبیت).

ولیام بلۆم بێ‌ ئەوەی ئەو قسانە تۆزێ‌ لە هەڵچون و توڕەییەكەی كەمكەنەوە، وەڵامدەداتەوە و دەڵێت: (تۆ خۆت ڕوگیر و خەجاڵەت دەكەیت، بە گێڕانەوەی هەزارەمین جارەی ئەو شتانە، بەڵام هەست بە خۆت ناكەیت).

لە ژیانی ڕۆژانە و كایەی هونەری و ئەدەبیات و نووسین و كایەكانی دیكەشدا، زۆرێكی زۆر هەن لە سەر ئەو ڕێتمی خۆ دووبارەكردنەوە و وتنەوە و ئەنجامدانی شتی سەدان و هەزار جارە بەردەوامن.

ئەدیبان و نووسەرانێك هەن كە دەستیان بە بەرهەمی تازە و بابەتی نوێ‌ ناگات و توانای بێدەنگ بوونیشیان نییە، دەچن شمەكە كۆنەكانمان لە بەرگێكی نوێدا پێدەفرۆشنەوە. هەمان پرس و بابەتمان بە كەمێك دەسكاری و ماكیاژەوە بەردەست دەخەنەوە. وەك خەڕەك، هەمان بەیت و بالۆرەی جارانمان بۆ باسدەكەنەوە. 

لە ناو كایەی ئەدەب و نووسین و هونەری كوردیدا، نمونەی زۆری ئەوانە هەن. بەڵام ئەوانەی دەزانن لەوەی وتویانە جوانتر نانوسن و بێدەنگی هەڵدەبژێرن، لە دنیای ئێمەدا نمونەیان كەمە. ڕەنگە بەهەشتی ئەحمەد هەردی (بە تاقانە دیوانەكەی ڕازی تەنیای) و ژەنەراڵی پاییز محەمەد عومەر عوسمان (بە دیوانە ناوازەكەی لە غوربەتا)، هاوکات (ئازاد سوبحی و عیرفان ئەحمەد)، دیارترینیان بن.

بەم دیودا شێرزاد حەسەن سەرمەشق و نمونەی ئەوانەیە كە لە كایەی ڕۆشنبیریی كوردیدا، برەو بە هونەرێك دەدەن كە ناوی (هونەری خۆ دووبارە كردنەوەیە). دواین كتێبی ئەم قەڵەم بە دەستەمان كە بە زەقوزۆپی ڕاستی ئەو قسانە دەسەلمێنێ‌ (كارگەكانی تابووت)ە، چاپی یەكەم 2019 .

بە درێژایی (348) لاپەڕە، ئێمە گوێبیستی هەمان وشەو هەمان ڕستەو هەمان دەستەواژەو هەمان حیكایەت دەبین كە سی ساڵە، ئەم پیاوە لە ڕۆمان و چیرۆك و وتار و نوسین و چاوپێكەوتن و كۆڕ و كۆبوونەوەكاندا، دەیانكات. هەمان ئەو قەوانە كۆنەمان گوێ‌ لێدەبێت كە لەزەمانی (تەنیایی) و (گوڵی ڕەش)ەوە، هەیە.

خوێنەرانی ئێمە گەر تۆزێك لە كات و ئیسراحەتی خۆیان ببورن و بچنەوە سەر نوسین و دیدار و كۆڕ و سیمینارەكانی ناوبراو، هەمان ئەو شتانە دەدۆزنەوە كە لە (كارگەكانی تابووت) دا هەن. 

من بۆ ئەوەی ڕێگاكە كورت بكەمەوە و ئەو کارە ئاسانتر بكەم، چەند سەرچاوەیەك وەك پاڵپشتی ئەو قسانەم ڕیزدەكەم و خوێنەرانیش گەر ویستیان، دەتوانن هەم بگەڕێنەوە سەر ئەمانە، یاخود ئەرك بكێشن و سەرچاوەكانی دیكەش بەسەر بكەنەوە. 

ئەو باس و خواسانەی لە فۆرمێكی نوێداو لەم كتێبەدا خراونەتە بەرچاو، بە زیادەوە لە تێكستە ئەدەبی و دیدار و چاوپێكەوتن و نوسینەكانی دیكەی مامۆستادا هەن، بۆ نمونە بڕوانە ئەمانەی لای خوارەوە:

 - شێرزاد حەسەن: شەوی بكوژان... ململانێی فەرزەندان و باوان - كوردستانی نوێ‌ - ژمارە (193)،  بەرواری 17 – ئەیلولی – ١٩٩٢.
 - شێرزاد حەسەن: دەروازە داخراوەكان -كوردستانی نوێ‌ - ژمارە (224)، بەرواری 25 -تشرینی یەكەمی - 1992 .

 - ئەو پیاوەی لە توڕەبووندا جوانە، گۆڤاری ڕەهەند - ژمارە (5) ساڵی ١٩٩٨.
 - گفتوگۆ لەگەڵ شێرزاد حەسەن - ڕەخنەی چاودێر، بەشی یەكەم و بەشەكانی دوایی - ژمارە (307)، بەرواری 2 - نیسانی - ٢٠١٢.

سەیر لەوەدایە شێرزاد حەسەن لە دواین بەشی نوێترین كتێبیدا (كارگەكانی تابووت)، كە بەناوی (لە ستایشكردنی گومان)دایە (بڕوانە ل 329بۆ348)، دەڵێت: (گومانكردن و بەخۆدا چوونەوە لە هەموو بوارەكانی ژیانی ڕامیاری و كۆمەڵایەتی و كولتووریدا پێویستن، هەمان شت سەبارەت بە دنیای فیكر و زانستە سروشتی و مرۆییەكانیش هەروایە).

هەر لەپەراگرافێكی دیكەدا دەنووسێت: (ئێمە هێشتاو تا هەنووكە، بوتڵە كۆنەكان بۆ شەرابی تازە بەكاردەهێنینەوە، ئایا دەكرێت چەمك و میتۆدە كۆنەكان لە بەرگێكی تازەدا، پێشكەش بە نەوەی نوێ‌ بكەینەوە؟ یان بە كەڵكی فڕێدان دێن، ئەو كاتەی نەتوانین ئەو ساتەوەختەی پێ بخوێنینەوە؟).

ئەم قسانە جوان و ڕاست و دروست و بەجێن، بەڵام مامۆستا بۆچی بە ئێمەی دەڵێت و بە خۆیی ناڵێت؟ ئەو بۆچی خۆی لەوانە نەبان دەكات و هەر دێت، چیرۆك و نوسین و ئایدیا كۆنەكان لە بەرگێكی تازەدا، پێشكەش بە نەوەی نوێ‌ دەكات؟ بۆچی بوتڵە كۆنەكان، بۆ شەرابی نوێ‌ بەكاردەهێنێتەوە؟

ئاخر ئەم كتێبە لەبەرگەوە بۆ بەرگ، جوینەوەی هەمان ئەو ڕستە و پەرەگرافانەیە كە ئێمە لە دوای ڕاپەڕینەوە گوێبیستیان دەبین لە تۆ و لە نوسین و بەرهەمەكانتدا، دەیانخوێنینەوە. 
ئەمانە بەشێكی زۆر كەمن لەو ڕستە و دەستەواژە چەند بارانەی، ئێمە نەك هەر پێیان ئاشناین و دەیانزانین، بەڵكو ئەزبەریشمان كردوون:
 - لە چاوی مندا هەمیشە قومات لە سەروەختی مەلۆتكەییدا لە تەك لانكدا (بێشكە)، یەكەمین شوێنە بۆ بەستنەوەی منداڵ كە زێدە كوشندەیە و بێبەشی دەكات لەو جوڵە خۆڕسك و ئازادانەی، لەش پێویستی پێیەتی (بڕوانە كارگەكانی تابووت، ل ٨).

 - بەش بەحاڵی خۆم، من وای دەبینم كە زۆرینە گیرۆدە و ماڵوێرانە. لە كۆتایدا هەستكردن بەوەی كە لە ڕووكەشدا هیچ كەموكوڕی و خەوشێكمان نییە، لای هەموومان دەبێتەوە بەوەی، ئاسودەگی درۆزنانە مەستمان بكات و خۆمان بە كەسانی نۆرماڵ بزانین (بڕوانە، ل ١٢).
 - هەر خودی ئەو مامۆستا بە ڕووكەش سەنگینانەن كە هەوڵی زۆرمان لەگەڵ دەدەن فێرمان بكەن، وەها بێهۆش و گۆشبین كە ئەگەر باوكەكان وەك مێگەل ڕووەو كوشتارگەكان یان مێرگەكان لێمان بخوڕن، هەست بە هیچ جیاوازیەك ناكەین (بڕوانە، ل ١٥).

 - منداڵەكان مەراقیانە بزانن دایە و بابە لەو دیوو دەرگا و ژووری نوستندا، چ دەكەن و لە بەرچی بە كلیل دایدەخەن. كەسمان ئەوە نین كە لە ڕووكەشدا و لە دەرەوەڕا دەردەكەوین، یەكەمین وانە كە فێر دەكرێین دەمامك بازییە (بڕوانە، ل ١٩).
 - لەوەتەی نامووسی پیاوەكان لە ناوگەڵی كچۆڵەكان و ژنەكاندا جێگیر بووە، بە هەزارەها كوژراون، لە پای نەمانی پەردەی كچێنی (بڕوانە، ل ٣٦).

 - دەزگای پەروەردە دوای خێزان، كانگای كوشتنی هەموو جوانی و خەیاڵ و بەهرە شاراوەكانی منداڵانە (بڕوانە، ل ٤٦).
 - پەروەردەی ئێمە مردووە، گەورەترین كارگەی دروستكردنی تەرمەكان و تابووتەكانە. پۆلەكانی ئێمە بێجگە لە سزاخانە و زیندانی تاك ژوری، هیچی دیكە نین (بڕوانە، ل ٧٩).
 - منداڵەكان هەرگیز گەمژە نین، ئەوە ئێمەین: مامۆستا شەڕانگێزەكان كە هەرگیز حەزمان نەبووە قوتابیەكان، لە خۆمان جوانتر و پاكتر و زیندوتر بن (بڕوانە، ل ١٣٨).

 - زۆر درەنگ تێدەگەین كە گەورەكان ئێمەیان پەروەردەكرد بە مەرجی كۆیلەبوون، خۆشەویستی ئەوانیش هیچ نەبوو بێجگە لەوەی، حەزێك بوو بۆ هەتا هەتایە ببین بە دەرگاوان و پاسەوان و گاوان و شوان و كەنیزەك و كارەكەر و گوێكەڕیلە. (بڕوانە، ل ١٤٠).
 - ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گەورەترین كارگەی تابووتەكان و زیندانی هەرە گەورەی ژنەكانە. ئەوەی پیاوەكان بە توخمی مێینەی دەكەن، جگە لە سوكایەتی و سڕینەوەی زات و ڕۆح و شكۆمەندیی كچەكان و ژنەكان، هیچی دیكە نییە (بڕوانە، ل ١٤٢).

 - پاكیزەیی و مانەوەی پەردەی كچێنی، بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ ئەو دەردەی كە زاوا حەز دەكات، سەد لە سەد دڵنیا بێت لەوەی بووك و یارەكەی (سەرمۆر و بنمۆرە) و داوێن پاكە، بێجگە لە خۆی هیچ كەسێك نەچووەتە ناو ئەو قەڵای خەیبەرەوە، هەر بە تەنها خۆی فەتح و داگیری كردووە و دەروازەكانی كردۆتەوە (بڕوانە، ل ١٩٣). 
 - تەماشایەكی ڕامكردنی ژنان بكە لەلایەن نێرینەكانەوە، لە جیهانی ئیسلامی و عەرەبیدا، هەست دەكەیت ژمارەیەكی زۆر لە خانمانی ئەم ناوچەیە كۆیلەبوون و ژیانی ناو قەفەزەكانی خۆیان دەڕازێننەوە و ناوی دەنێن ئاوادی و پاكیزەیی (بڕوانە، ل ٢٨٤).
بەداخەوە گەر لەسەر نمونە هێنانەوە بەردەوام بم، ئەوا دەبێت تەواوی كتێبەكە لەبەرگەوە بۆ بەرگ بنوسمەوە. 

لەكۆتایدا ئەوە دەڵێم:  (مرۆڤ كە شتی نوێی پێنەبوو بۆ وتن، بێدەنگبوون چاكترین بژاردەیە).
ڕێزگرتنی خۆمان و خوێنەرانیشمان ئەوەیە، نوسین و بابەتە كۆنەكان لەبەرگێكی تازەدا پێشكەش بە نەوەی نوێ‌ نەكەینەوە و بوتڵە كۆنەكان، بۆ شەرابی نوێ‌ بەكار نەهێنینەوە، وەك مامۆستا خۆی دەڵێت و جەختی لێدەکاتەوە.