ستار قادر

یەکەم هەنگاو لە بەربەستی فەلسەفەدا، بیرهێنانەوەی ڕاستییەکی سادەیە کە بەهۆی سەرنجڕاکێشانی ناوەکانەوە تاریک بووە: فەیلەسوفە گەورەکان مرۆڤن وەک ئێمە. گۆشت و خوێن، هەڵە دەکەن و سەرکەوتوو دەبن، هەر وەک ئێمە لە بیرکردنەوەکانیاندا کەوتوونەتە خوارەوە و لە دەفتەرەکانیاندا شتگەلێک دەنووسن کە هیچ لێکچوونێکیان لەگەڵ ئەو شکۆمەندییە نییە کە لە کتێبەکانیاندا دەیخوێنینەوە. کاتێک درک بەم شتە دەکەین، ئەو دیوارەی کە وا لە ئەفلاتون و هیگڵ و نیچە دەکات وەک پەیکەرێک دەرکەون کە تەحەدای بوێریمان دەکەن بۆ تێگەیشتن.

تەنانەت ململانێکانیشیان مرۆڤایەتی خۆیان دەردەخەن. شۆپنهاوەر هێگڵ بە گەمژەیەکی سەر تەخت وەسف دەکات- سووکایەتییەک کە ئەگەر ئەمڕۆ بنووسرێت، بە هەڵە بە مشتومڕێکی سۆشیال میدیا دەزانرێت! لێرەوە ئەو ڕاستییە سەرهەڵدەدات کە هەموو فەیلەسوفێک لە مرۆڤێک زیاتر نەبووە کە هەوڵی دەدا، هەندێکجاریش بە چەقبەستوویی، بۆ تێگەیشتن لە جیهان.

بۆچی فەلسەفە دەخوێنینەوە؟

چونکە مرۆڤایەتی پێویستی بە شتێکی قووڵترە لە تەنها بوون؛ شتێک کە ڕەوایەتی بە بوون دەدات. فەلسەفە بۆ پرێستیژ یان بەدەستهێنانی نازناوێکی کولتووری ناخوێندرێتەوە، بەڵکو لەبەر ئەوەی لەناو ئێمەدا توانایەکی قووڵتر بۆ بینین دەچێنێت.

بەڵێنی وەڵامی یەکلاکەرەوە نادات، بەڵام شتێکی دەگمەنتر پێشکەش دەکات- پرسیارگەلێک کە توانای فراوانکردنی خودی ناوەوەیان هەیە. بێرتراند ڕوسیل ئەمەی بەم شێوەیە دەربڕی: "فەلسەفە بۆ پرسیارەکان دەخوێندرێتەوە نەک وەڵامەکان؛ چونکە تێگەیشتنمان لە ئەگەری فراوانتر دەکات و ئەو دڵنیاییە دۆگماتیکییە لاواز دەکات کە عەقڵ دادەخات...".

وێنەی فەلسەفە ڕاست بکەرەوە

زۆربەی ئەو شتانەی ئەمڕۆ بە فەلسەفە ناوزەد دەکرێن، لە چارەسەری بەرزکردنەوەی باری دەروونی زیاتر نییە. فەلسەفەی ڕاستەقینە بریتییە لە وەستان لە ڕەگی شتەکاندا:

کات چییە؟ خود چییە؟ چی باشە؟ وە بۆچی باشە؟ واقیع چییە؟ وە چی دەمێنێتەوە ئەگەر هەموو ئەو شتانەی کە ڕاهاتوین بڕووخێن؟

فەلسەفە وەک خەباتکارێک بخوێنەرەوە

وەک ئەوەی پیاسەیەک بکەیت لە کتێبێکی فەلسەفی نزیک مەبە، بەڵکو وەک ئەوەی بچیتە ناو سەنگەرێکەوە. بە قەڵەم بخوێنەرەوە، ناڕەزایەتییەکانت بنووسە، بە خاڵێکی سەرسوڕهێنەر لە ئارگومێنتێکی دەنگیدا نیشانە بکە و بیرۆکەیەکی سەرلێشێواو بخەرە ناو بازنەیەکەوە.

هەمیشە بپرسە: ئایا بەڕاستی ڕاستە؟ وە دواتر چی؟!

فەلسەفە دیالۆگێکە کە کات تێدەپەڕێنێت.

تەنانەت ئەو کتێبانەی کە وەک گوتاری تاکەکەسی دەردەکەون، لە واقیعدا مشتومڕی کراوەن. دیکارت لەگەڵ خۆیدا موناقەشە دەکات، ئەرستۆ مشتومڕ لەسەر ئەفلاتون دەکات و نیچە هێرش دەکاتە سەر هەموویان. کاتێک دەخوێنیتەوە، دەچیتە ناو ئەم مەجلیسە گەورەیە و دەبیتە بەشداربوو.

فەلسەفە پەیوەندی بە تۆوە هەیە.

قسە لەسەر بەڕێوەبردنی ڕۆژەکەت یان ڕێکخستنی مۆبایلەکەت نییە- هەرچەندە ئەم شتانە ڕەنگە دەستیان لێبدات- بەڵکو پەیوەندی بە جەوهەری مرۆڤایەتیتەوە هەیە: تۆ کێیت؟ ڕای ئێوە چۆنە؟ زیندوو بوون مانای چییە؟

ڕاوێژ بە سەرچاوە لاوەکییەکان بکە.

ئەمە سەردەمێکە کە فەلسەفە زۆر قسە دەکات: وتار، پۆدکاست، ڕوونکردنەوە، گروپی خوێندنەوە.

بۆچی هەموو ئەمانە؟

چونکە ژیان کورتە، پرسیارەکانی بوونیش بێ لێبوردنن بۆ ئەوانەی کە پشتگوێی دەخەن. دڵنیاییەکی ڕەها بەدەست ناهێنیت، بەڵام شتێکی زۆر بەنرختر بەدەست دەهێنیت: ژیانێکی قووڵتر و تێڕوانینێکی کەمتر بە ئاسانی فریو دەدرێ.
وەرگێرراوە