‌ھاوڵاتی، لاڤین مەحمود 

فۆتۆ: سامان مەجید

ژمارەیەک پەرلەمانتاری کورد لەبەغدا کەبانگەشەی گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەکەن بۆسەر بەغدا، تۆمەتباردەکرێن بە «ختووکەدانی ئازارەکانی مووچەخۆران» بەمەبەستی کۆکردنەوەی دەنگ بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو، چونکە هەوڵەکەیان پاڵپشتی یاسایی نییە، ئەوەش بەبڕوای لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق و شارەزایانی یاسایی.

ماوەی چەند مانگێکە هەوڵێک هەیە لەلایەن چەند پەرلەمانتارێکی کوردەوە لەبەغدا کە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بخرێتە سەر حکومەتی عێراق، ئەوەش لەسەر داواکاری فەرمانبەران و مامۆستایانی ناڕازیی بوو کە بەیاداشتیک دابوویانە نوسینگەی سلێمانی پەرلەمانی عێراق و دواتر لەناو پەرلەمانتاراندا (138) ئیمزا بۆ پاڵپشتی کۆکرایەوە.

گروپێک بەناوی (کەمپینی واژۆ بۆ گوستنەوەی موچەی مامۆستایان و فەرمانبەران) خۆشحاڵی خۆیان دەردەبڕن لەسەر ئەو هەوڵەو دەڵێن «شەرەفی» بنیاتنانی بەردی بناغەی بڕۆژەکە بەر ئەوان دەکەوێت و مژدەی ئەوە دەدەن کەپرۆژەکەیان خەریکە دەگاتە ئەنجام، بەڵام لیژنەی یاسایی پەرلەمانی عێراق و شارەزایانی دەستوور باس لەگرفتە یاساییەکانی هەوڵەکە دەکەن و هەندێکیشیان پەرلەمانتارانی پاڵپشتیکاری پڕۆژەکە تۆمەتباردەکەن بەهەوڵی کۆکردنەوەی دەنگ بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق کەبڕیارە لەحوزەیرانی ساڵی داهاتوو بەڕێوەبچێت.

دڵشاد عەبدولڕەحمان، سیاسەتمەدارو وەزیری پێشووتری پەروەردە لەهەرێمی کوردستان وتی «بەداخەوە هەندێک لەپەرلەمانتارانی کورد دەیانەوێت مووچەی فەرمانبەران بکەنە توێشوو بۆ وەرگرتنی پۆست لەپەرلەمانی عێراق و هەروەها دەیانەوێت بانگەشەیەک بکەن بۆ هەڵبژاردنیان بۆ خولی داهاتووی پەرلەمان و ئەوەش بێویژدانییەو ختووکەدانی ئازارەکانی مووچەخۆرانە، بۆیە پەرلەمانتارانیش دەزانن کە سەرناگرێت.»

وتیشی «تەنها رێگە بۆ گەڕانەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان، فشار خستنەسەر حکومەتی هەرێمی کوردستانە بۆ گفتوگۆکردن لەگەڵ بەغدا.»

هەریەکە لەپەرلەمانتاران غالب محەمەد، رێبوار کەریم ، ئەحمەد حاجی رەشید، سەرکەوت شەمسەدین رایانگەیاند بە هاوبەشی هاورێکانیان لەکوتلە جیاوازەکانی عێراق توانیمان گواستنەوەی مووچەی فەرمانبەران پشتیوانی زۆرینەی هەرە زۆری فراکسیۆنە عێراقییەکانی بۆ بەدەستبهێنین و بەیاسا دەچەسپێنرێت لەبەرژەوەندی هاوڵاتیان».

بەهار مەحمود، پەڕلەمانتاری لیژنەی یاسایی لەلێدوانێکیدا بە ‌ھاوڵاتی وت «هەوڵی چەند پەرلەمانتارێکی هاوڕێمان بەرز دەنرخێنین، ئەوان بەنیەتی باش ئەو هەوڵەدەدەن، بۆ ئەوەی قازانج بەموچەی فەرمانبەرانی هەرێم بگەیەندرێت، بەڵام لەڕووی دەستورییەوە بەپێی ماددەی (١٢١ و ١١٧)ی دەستور سێ دەسەڵاتەکەی هەرێمی کوردستان دانیان پێدانراوە».

وتیشی « لەڕووی یاسایی پەرلەمانی عێراق دەسەڵاتێکی ئەوتۆی نیە بڕیاری لەو شێوەیە دەربکات بەبێ گەڕانەوە بۆ حکومەت، چونکە لەیاسای بودجەشدا پەرلەمان دەسەڵاتی زیادکردنی بودجەی نیە، بەڵکو تەنها توانای گواستنەوەی هەیە لەنێوان فەسڵ و ماددەکاندا، هەر پڕۆژە یاسایەک کەپاڵپشتی دارایی بوێت، دەبێت پەرلەمان پرس بەحکومەت بکات، یان پڕۆژەکە خۆی لەحکومەتەوە هاتبێت یان پەرلەمان رای حکومەت وەربگرێت و حکومەت رازی بێت.»

بەهار مەحمود هەروەها وتی «بەڕای من حکومەت رازی نابێت، بەبێ رادەستکردنی داهاتەکانی هەرێم... بڕواناکەم هەوڵێکی لەم جۆرە ئەنجامی هەبێت».

ئەو پەرلەمانتارەی لیژنەی یاسایی باشترین چارەسەر بەوە دەزانێت کە فشار بخرێتەسەر حکومەتی هەرێم کە پابەندبێت بەیاسای پڕکردنەوەی کورتهێنانی دارایی بۆ ئەوەی لەبودجەی ساڵی ٢٠٢١ی عێراق مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی تێدا بچەسپێنین.

یاسای کورتهێنانی بودجە کە رێگە دەدات حکومەتی عێراق قەرزبکات بۆ پڕکردنەوەی کورتهێنانەکە لە 12ی ئەم مانگەدا لە پەرلەمانی عێراق بەبێ کورد دەنگی لەسەر درا، یاساکە هەرێمی کوردستان پابەند دەکات بە رادەستکردنی نەوت، ئەوەش کیشەیەکی چەند ساڵەی نیوان هەردوولایەو چارەسەر نەکراوە.

ئەو پەرلەمانتارانەی کە واژۆیان کۆکردۆتەوە بۆ ئەوەی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بگوازرێتەوە سەر بەغدا، دەڵێن هەرێم ئامادە نیە لەگەڵ بەغدا رێکبکەوێت بۆیە ئەو بژاردەیەیان پی باشە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم لەبەغداوە بێت.

چەند پەرلەمانتارێکی کورد کە پاڵپشتی پڕۆژەکە دەکەن دەڵێن تائێستا (١٣٨) هەزار ئیمزایان کۆکردۆتەوەو بەردەوامیش دەبن تاهەوڵەکەیان دەکرێتە یاسا.

رێبوار کەریم، پەرلەمانتاری عێراق یەکێکە لەپاڵپشتیکارانی پڕۆژەکە، لەلێدوانێکیدا بە ‌ھاوڵاتی وت «ئێمە ئیمزای پێویستمان بەزیادەوە بۆ کۆکردۆتەوە ئاڕاستەی لیژنەی تایبەتمەند کراوە بۆ ئەوەی بکرێت بەبڕیارو بەیاسا یەکێک بێت لەڕێگە چارەسەرەکانی مووچەی فەرمانبەران».

وتیشی « ئێمە کارێک دەکەین بەغدا دان بەهەموو مووچەخۆرانی هەرێمدا بنێت، تائێستا خۆشبەختانە رێگریی گەورە نیە، ئێمە دەمانەوێت رێگرییەکان لابەرین، ئەگەرهاتوو سەربگرێت لەساڵی داهاتووەوە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم دەخرێتەسەر عێراق.»

بەڵام بەبڕوای شارەزایانی یاسایی هەوڵی ئەو پەرلەمانتارانە یاسایی نیەو پێیانوایە کە گەشبینیدان بە فەرمانبەران دەبێتەهۆی نائومێدکردنیان، لەدواجاردا کاتێک کە دەبینن پڕۆژەکە سەرناگرێت.

حاکم شێخ لەتیف پەرلەمانتاری پێشووی عێراق و شارەزای دەستوورو یاسا وتی «بۆ ئەوەی مووچەخۆران دڵخۆش نەکرێن و دواتریش تووشی نائومێدی زیاتر نەکرێنەوە، سەرەتا دەبێ ئەوە بزانن کە پەرلەمان دەسەڵاتی بڕیاردانی خەرجکردنی پارەی نیەو ناتوانێ هیچ بڕە خەرجیەکی ئیزافی بەدەر لەوەی لەو بودجەیەی بڕیاری لەسەردراوە، زیاد بکات یان حکومەت ناچار بکات بەو خەرجییە».

وتیشی «هەر جۆرە خەرجیەکی زیادە دەبێ پرۆژەکە لەڕێی حوکمەتەوە پێشکەش بکرێ یان بە رەزامەندی حکومەت بێت، ئەگەرنا پابەندی بۆ حکومەت دروست ناکات».

ئەگەرچی پەرلەمانتارە کوردکان دەڵێن هەوڵەکەیان دەکەن بەیاسا، بەڵام حاکم شێخ لەتیف وتی «ئەگەر بەیاساش دەربچێت بێ رەزامەندی حکومەت هیچ بەهای نابێ و دەتوانێ پابەند نەبێت پێوەی، چونکە لەدەسەڵاتی پەرلەمان نیە».

وتیشی «پەرلەمانی عێراق بێ رەزامەندی حکومەت لەم بابەتەدا تەنها یەک دەسەڵاتی هەیە، ئەویش ئەوەیە بەدەرکردنی بڕیارێکی نامولزەم بۆ حکومەتی عێراق کە لەچوارچێوەی یاسای بودجەو ئیدارەی مالی چارەسەرێک بۆ کێشەکە بدۆزێتەوە، هەر ئەوەندەو زیاتر نا».

لەگەڵ ئەوەی شارەزایانی یاسایی دەڵێن هەوڵەکە سەرناگرێت بەڵام گروپێک بەناوی ‹ کەمپینی واژۆ بۆ گوستنەوەی مووچەی مامۆستایان و فەرمانبەران، خۆشحاڵی خۆیان دەردەبڕن و دەڵێن پڕۆژەکەیان خەریکە دەگاتە ئەنجام. پێش ئەوەی پڕۆژەکە بچێتە پەرلەمانی عێراق ئەم گروپە ئیمزایان کۆکردۆتەوە.

بەپێی راگەیەنراوێکی گروپەکە کەدوێنێ یەکشەممە بڵاویان کردەوە، دەڵێن «ئەو پرۆژەیەی ئێمە شەرەفی بنیاتنانی بەردی بنەغەکەیمان پێدەبڕێت خەریکە دەگاتە ئەنجام».

گروپەکە لە ١٣/٥/٢٠٢٠ کەمپینی واژۆ کۆکردنەوەیان دەستپێکردو دەڵێن توانیویانە زیاتر لە (١٥٧) هەزار واژۆ کۆبکەنەوە لەسەرجەم شارو شارۆچکەکانی کوردستان بۆ پشتگیریی پرۆژەکە.

گروپەکە لەو راگەیەندراوەدا دەڵێن «ئەوانەی پشتیوانییان لەسەرکەوتنی ئەم پرۆژەیە کردووە، لە دهاتوودا حەق وایە ناویان بەزێڕ بنووسرێتەوە، چونکە لەوەتەی حکومەتی عێراق دروست بووەتەوە دوای رژێمی سەدام ، هیچ پرۆژەیەک هێندەی ئەم پرۆژەیە خزمەت بەخەڵک و فەرمانبەرانی هەرێم ناکات».

بەڵام عەلی حەمەساڵح پەرلەمانتاری گۆڕان و بەرپرسی پێشووی ژووری ئابوری بزووتنەوەی گۆڕان بەدووری دەزانێت هەوڵەکە سەربگرێت و دەڵێت ئەوەی ئەو باسی دەکات رەنگە بە خواستی زۆرینەی مووچەخۆران نەبێت، بەڵام پێیوایە ئەوە «واقیعە».

عەلی حەمەساڵح وتی «تاوەکو ئەم ساتە کازمی باشترین دۆستی پارتی و یەکێتیە، نەک هەڵوێستێکی وا؛ ئامادەنیە لێدوانێکیش بدات دژی گەندەڵی بەرپرسانی هەرێم، چ جای بیەوێت دەسەڵاتیان لێوەربگرێت».

وتیشی «تاوەکو ئەم ساتە کازمی تەنیا نمایش دەکات، بپرسن دوای چوونی بۆ باشماخ و ئیبراهیم خەلیل چی روویدا؟ گەندەڵی و قاچاخی زیادی کرد».

ئەو پەرلەمانتارەی گۆڕان داوای رێگەچارەیەکی تر دەکات، ئەویش ئەوەیە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم گەرەنتی بکرێت لەبودجەی ٢٠٢١ و لەبەرامبەریشدا هەرێم ئامادەبێت (٢٥٠) هەزار بەرمیل نەوتی لێوەربگیرێت و ٥٠٪‏ ی داهاتە فیدڕاڵییەکان بدات».

عەلی حەمە ساڵح وتی «ئەمریکاو هێزە نێودەوڵەتیەکانیش لەگەڵ ئەم بژاردەیەن.»

هەروەها وتی «پاشان با هەڵمەتێکی گەورە دژی ئەم قاچاخچێتی و گەندەڵییەی ناوخۆ بەرپابکەین، من خۆم بەهەموو توانام بۆ ئەم ئامانجە کاردەکەم».