نامۆ سەربەست

سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لەپێناو نوێكردنەوەی ژێرخانی وڵاتەكەیدا بڕیاریدا تریلۆنێك و 200 ملیار دۆلار بۆ وڵاتەكەی تەرخان بكات كە لەماوەی ئەو 10 ساڵەی جێبەجێكردنیدا  زیاتر لە 16 ملیۆن دەرفەتی كار بڕەخسێنێت.

دوای چەند مانگێك لەگفتوگۆو دوا كۆبوونەوە لەگەڵ جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكادا، دواجار لیژنەی هاوپارتیی (لیژنەیەكە لە 11 ئەندامی دیموكراتەكان و 9 ئەندامی كۆمارییەكان و ئەندامێكی سەربەخۆی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریكا پێكهاتووە، بۆ گفتوگۆكردن و رێككەوتن لەسەر پرۆژەیاساكان پێش ئەوەی ببرێنە ئەنجومەن)، گەیشتنە ئەنجام و رۆژی 7ی ئاب پلانەكەیان بردە ئەنجومەن و لەوێ بەدەنگی 49 دیموكرات و 18 كۆماریی، قۆناغی رێوشوێنیی تێپەڕاند.

لەقۆناغی كۆتاییدا، تەنیا پێویستی بەدەنگی 51 سیناتۆر هەیە، بۆیە تێپەڕبوونی مسۆگەرە.

پلانەكەی بایدن كە لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا بەڵێنی دابوو، سەرەتا بڕیاربوو بودجەی 2.8 ترلیۆن دۆلاری بۆ تەرخان بكرێت، بەڵام كۆمارییەكان قایل نەدەبوون، بۆیە سەرەتا كەمیكردەوە بۆ 1.7 ترلیۆن و دواتریش بۆ 1.2 ترلیۆن دۆلار.

رەخنەی كۆمارییەكان لەپلانەكە كە تادوای پەسەندكردنیشی بەشێكیان هێشتا سورن لەسەری ئەوەیە، ئەو بودجە زەبەلاحە دەبێتە مایەی بەرزبوونەوەی قەرزەكانی سەر ویلایەتە یەكگرتووەكان بۆ ئاستێكی پێوانەیی هاوتای كاتی كۆتایی هاتنی جەنگی جیهانیی دووەم.

جانیت یلین وەزیری دارایی ئەمریكا وتی:»پلانەكەی سەرۆك بایدن ئاستی پێوانەیی قەرزی گشتیی ئەمریكا بەرزدەكاتەوە، بەڵام لەدەرەوەی تواناكانی وڵاتدا نابێت و شتێكیش نابێت لەمێژوودا رووینەدابێت».

ئەگەرچی یلین هیچ وردەكارییەكی نەدا لەسەر ئاست و ژمارەی قەرزەكان، بەڵام راپۆرتێكی رۆژنامەی نیویۆرك تایمز لەزاری چەند شارەزایەكی ئابورییەوە ئاشكرایكرد، دەگەنە زیاتر لە 25.5 ترلیۆن دۆلار، واتە لەنێوان 103٪ بۆ 117٪ی كۆی داهاتی ناوخۆ.

هۆكارێكی تری ناڕەزایی كۆمارییەكان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی یەكێك لەسەرچاوەكانی تەمویلكردنی پلانەكە، بریتی دەبێت لەگێڕانەوەو زیاتركردنی باج لەسەر كۆمپانیا گەورەكان. لەسەردەمی دۆناڵدا ترەمپ سەرۆكی پێشودا، كۆمارییەكان یاسایەكیان دەركرد بۆ كەمكردنەوە و لێخۆشبوونی باج لەو كۆمپانیایانە، كەئێستا بەهێڵی سوری دادەنێن. بەڵام بایدن بەنیازە باج لەهەموویان وەربگرێت و رێژەكەشی لە 21٪ەوە، بەرزبكاتەوە بۆ 28٪.

دوای دەنگدانەكەی ئەنجومەنی پیران، سەرۆكی ئەمریكا لەوتارێكدا بەو بۆنەیەوە پیرۆزبایی لەگەلی ئەمریكا كردو رایگەیاند:»ئەمە وەبەرهێنانێكی مێژووییە و بێجگە لەجێبەجێكردنی هیچی ترمان پێناكرێت».

هاوكات دڵنیایشیدایە گەلی ئەمریكا، كە ئەگەرچی لەمەودای نزیكدا قەرزەكانی سەر ئەمریكا زیاتر دەبێت، بەڵام بەهۆی پلانەكەوە، بەهەدەردانی پارە كەمتر دەبێتەوەو دەرفەتی كاری زیاتر دەڕەخسێت، بۆیە قەرزەكان ئاسانتر دەدرێنەوەو كاریگەرییان نابێت.

بڕیارە پلانەكەی بایدن لەماوەی ئەو 10 ساڵەی بۆ جێبەجێكردنی دانراوە، زیاتر لە 16 ملیۆن دەرفەتی كار لەئەمریكادا بڕەخسێنێت.

هاوكات دوای دەنگدانەكە كۆشكی سپی بەیاننامەیەكی بڵاوكردەوەو تیایدا وردەكاریی خەرجكردنی پارەكانی بەم جۆرە خستەڕو.و

رێگاوبان، پرد، پرۆژەی زەبەلاح

بەیاننامەكە ئاشكرایكرد 173 هەزار میل (278 هەزارو 417) كیلۆمەتر لەڕێگا دەرەكییەكانی ئەمریكاو 45 هەزار پردی ئەو وڵاتە پێویستییان بەچاككردنەوە هەیە، بۆیە پلانەكە 110 ملیاری بۆ ڕیگاوبانەكان و 40 ملیاری بۆ پردەكان و 16 ملیاری بۆ پرۆژە گەورەو نوێیەكان تەرخان كردووە.

سەلامەتیی هاتوچۆ

بەیاننامەكە دەڵێت ئەمریكا یەكێك لەبەرزترین ژمارەی قوربانیانی كارەساتی هاتوچۆی هەیە لەجیهاندا بەتایبەتی گیانلەدەستدان، بۆیە 11 ملیار دۆلار تەرخانكراوە بۆ سەلامەتیی رێگاوبان و هۆكارەكانی هاتوچۆ، بە پاسكیل و ماتۆڕیشەوە.

گواستنەوەی گشتی

هۆكارەكانی گواستنەوەی گشتی ئەمریكا ساڵانە پێویستییان بەچەندین ملیۆن دۆلارە بۆ چاككردنەوە، پلانەكە 39 ملیار دۆلاری تەرخانكردووە بۆ وەبەرهێنان و نوێكردنەوەیان، بەجۆرێك شەمەندەفەرو پاس و وێستگەكانیان رەچاوی خەڵكانی خاوەن پێداویستیی تایبەتیان تێدا دەكرێت و زۆرینەیان لەو جۆرانە دەبن كە گازە گەرمكەرەكان دەرنادەن.

گواستنەوەی ئاسنین

گواستنەوەی ئاسنین مەبەست لێی هەموو ئەو جۆرە فارگۆنانەیە لەسەر هێڵی ئاسنین دەجوڵێن وەك میترۆكان و شەمەندەفەری گواستنەوەی خەڵك و شەمەندەفەری بارهەڵگرو پاسە هەڵواسراوەكان و ...هتد

بەیاننامەكە دەڵێت لە 50 ساڵ لەمەوبەرو دروستبوونی كۆمپانیای نیشتیمانیی هێڵی ئاسنەوە، چاكسازی و نوێكاریی لەم جۆرە لەهێڵی ئاسنی ئەمریكادا نەكراوە، ئێستا 66 ملیاری بۆ تەرخانكراوە تاوەكو بەدەر لەچاكسازیی و نوێكردنەوەكان، هێڵەكان بگەیەندرێنە ئەو ناوچانەی تائێستا پێیان نەگەیشتووە.

گواستنەوەی كارەبایی

بەیاننامەكە نووسیویەتی بازاڕی هۆكارەكانی هاتوچۆی كارەبایی لەئەمریكادا، یەك لەسەر سێی بازاڕی چینەو سەرۆك بایدن پێی وایە دەبێت ئەوە بگۆڕێت. بۆیە 7.5 ملیار دۆلار تەرخانكراوە بۆ كردنەوەی وێستگەی بارگاویكردنەوە لەسەرتاسەری ئەمریكادا، تاوەكو كێشەی بارگاویكردنەوە كەگەورەترین بەربەستی بوژانەوەی ئەو بازاڕەیە، چارەسەر ببێت.

پاسی كارەبایی

كۆشكی سپی دەڵێت پاسی قوتابخانەكان رۆڵێكی سەرەكی دەبینن لەدەستخستنی خوێندندا، بەڵام سەرچاوەیەكی سەرەكیی پیسبوونی ژینگەن. پلانەكە 2.5 ملیاری تەرخانكردووە بۆ دابینكردنی ئەو پاسانەی گاز دەرنادەن و 2.5 ملیار بۆ ئەو پاسانەی گازی كەم دەردەدەن و 2.5 ملیاری تریش بۆ پەڕێنەرەوەكان (جۆرە بەلەمێكی تایبەتە بۆ پەڕاندنەوەی خەڵك و شتومەك و ئۆتۆمبێل لەڕووبارەكاندا).

پێكەوە بەستنەوەی كۆمەڵگا

سیستمی گواستنەوەی ئەمریكا لەزۆر شوێن بەجۆرێك كراوە كۆمەڵگاكان لەیەكتر داببڕێت (رەشپێست و نەتەوەكانیتر لەسپی پێستەكان) پلانەكە یەك ملیاری تەرخانكردووە بۆ گۆرینی ئەو سیستەمەو بەستنەوەی كۆمەڵگاكان بەیەكەوە.

فڕۆكەخانە، بەندەر، رێگای ئاوی

هیچ كام لەفڕۆكەخانەكانی ئەمریكا نەگەیشتونەتە لیستی باشترین 25 فڕۆكەخانەی جیهان، بەندەرو رێگا ئاوییەكانیش پێویستیان بەچاككردنەوەو نوێكردنەوە هەیە، پلانەكە 17 ملیاری بۆ بەندەرەكان و 25 ملیاری بۆ فڕۆكەخانەكان تەرخانكردووە.

ژێرخانی ئاوی

تەنیا ساڵی رابردوو ئەمریكا تووشی 22 كارەساتی پەیوەندیدار بەگۆڕانی كەشوهەواوە بووەتەوە كەزۆرترینیان لافاوو پڕ لەئاوبوونی تونێل و رێگاوبان و قوتابخانەكان بووە و تێچووی كەڵەكەبوویان گەیشتووەتە 100 ملیار دۆلار. بەرنامەكە 50 ملیار دۆلاری تەرخان كردووە، تاوەكو سیستمی ئاوو ئاوەڕۆ والێبكات لەگەڵ گۆڕانكارییەكاندا بگونجێن بەهەردوو باری لافاوو وشكەساڵییەوە.

ئاوی خواردنەوە

لەئێستادا 10 ملیۆن ماڵ و 400 هەزار قوتابخانەو دایەنگاو باخچەی ساوایان لەئەمریكادا، ئاوی خواردنەوەی پاكیان نییە. پلانەكە 55 ملیار دۆلاری تەرخانكردووە تاوەكو هەموو ئەمریكییەك ئاوی ماڵ و قوتابخانەكەی بۆ خواردنەوە بشێت.

ئینتەرنێتی خێرا

زیاتر لە 30 ملیۆن ئەمریكی لەو ناوچانەدا دەژین كە ئینتەرنێتی بەخێراییەكی گونجاو نییە، 65 ملیار تەرخانكراوە تاوەكو لەسەرتاسەری ئەمریكادا ئینتەرنێتی خێراو بەنرخێكی هەرزانتر لەئێستا بەردەستبێت بۆ هەمووان.

چارەسەری ژینگەیی

لەسەرانسەری ئەمریكادا سەدان هەزار كارگەو وێستگەی وزەی جێهێڵراو هەیە كە بوونەتە مایەی پیسكردنێكی بێڕادەی ژینگەی دەوروبەریان. 21 ملیار دۆلار تەرخانكراوە تاوەكو چارەسەری ژینگەیی بۆ ئەو شوێنانە بكرێت و پاكبكرێنەوە، چونكە بوونەتە مایەی بڵاوبوونەوەی نەخۆشیی زۆر لەو شارو شارۆچكانەی تیایدان.

كارەبا

لێكۆڵینەوەیەكی وەزارەتی وزە دەریخست هێڵ و وێستگەكانی كارەبا پێویستیان بەنوێكردنەوەی بەپەلە هەیەو كوژانەوەی كارەبا ساڵانە زیانی 70 ملیار دۆلار لەئەمریكا دەدات.

ئەو 73 ملیارەی بۆ ئەو بوارە تەرخانكراوە، چارەسەری ئەو كێشەیە دەكات و وادەكات كارەبای ئەمریكا پشت بەوزەی نوێبوەوەی ژینگەپارێز ببەستێت.

قەرەبووكردنەوە

لەكۆتایی بەیاننامەكەیدا كۆشكی سپی بۆ دڵنیایدان لەلایەنی ئابوریی پلانەكە نووسیویەتی:»لەساڵانی داهاتوودا پلانەكە قازانجە ئابورییەكانی دەردەكەون. پلانەكە لەڕێی چەند شتێكەوە تەمویل دەكرێت، لەوانە ئەو پارانەی بۆ باری نائاسایی تەرخانكرابوون و خەرج نەكراون، خەرجی سەر كۆمپانیا بەكارهێنەرەكان، توندكردنەوەی رێوشوێنەكانی باج وەرگرتن لەسەر ئەوانەی داهاتەكانیان بە نەختینەی دیجیتاڵییەو هەندێك رێوشوێنی تر، ئەوانە وێڕای زیاتربوونی داهات بەهۆی ئەو وەبەرهێنانانەوە كەپلانەكە دەیكات».