سازدانی: هاوڵاتى

راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق دەڵێت:» خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان تەحەمولێكی باشیان كردووە لەگەڵ نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی كورددا كە لەنەهامەتیدا دەژین».

رێبوار تاڵەبانی، راوێژكاری سەرۆكی حكومەتی هەرێم بۆ كاروباری ماددەی 140ی دەستوری عێراق لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» دەبێت سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی بە یەكهەڵوێستی و یەكوتاری كار بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بكەن بەتایبەت بۆ كاركردن بەماددەی 140ی دەستور».

هاوڵاتى: پێشنیارتان كردووە گفتوگۆ لەگەڵ ئێران بكەن لەسەر پرسی ماددەی 140؟ بۆچی ئێران؟

رێبوار تاڵەبانی: لەبەرئەوەی سەد ساڵە لەگەڵ عێراق كەسیادەی هەبووە لەگفتوگۆدابووین كە مەلەكی بووەو جمهووری بووە، تا ئەوكاتەی عێراق بەشێك بوو لەنەتەوەیەكگرتووەكان باش بوو دانوساندنی دەكردو بەشێك لەگرفتەكانی چارەسەر دەكرد، بەڵام لەدوای ساڵی 2003 عێراق سیادەی لەدەستداوەو سیاسییەكان بەپەرۆشەوەن بۆ گەڕانەوەی سیادەی عێراق، بەڵام نازانن لەگەڵ كێ قسە بكەن بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.

راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ ئێران هەژموونی خۆی بەسەر عێراقدا سەپاندووە، عادل عەبدولمەهدی ئەوكاتەی سەرۆكی حكومەتی عێراق بوو، نووسراوێكی كرد بۆ دەرچوونی بەشێك لەهێزەكانی حەشدی شەعبی لەموسڵ بەقسەیان نەكرد، خەتەرە هێزێك بەقسەی سەرۆكی حكومەتەكەی نەكات.

حەشدی شەعبی ئۆپەراسیۆنی دژی حكومەتی عێراق كردو چوونە ناوچەی سەوزەوە، بێجگە لەوە خەڵك دەگرن و دەیانكوژن، عێراق لەلایەن توركیاو ئێرانەوە مووشەكباران دەكرێت و ناوچەكان داگیر دەكرێت تائێستا هیچ قسەیەكی نەكردووە، ئێستا لەگەڵ عێراق بچۆ دانوسانەوە ئەنجامت ناداتێ تا پرس بەئێران نەكات، جا دەتوانین راستەوخۆ لەگەڵ ئێران لەسەر ئەو پرسە قسە بكەین، چونكە ئەوە بەتەنها قسەی من نییە، زۆرێك لەسیاسییەكان و چاودێران دەڵێن سەدا سەدی عێراق لەژێر هەژموونی ئێراندایەو میلیشیات كۆنترۆڵی كردووە.

هاوڵاتى: پێتانوایە لە 2007 كە دوا وادە بوو بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140 تا ئێستا كە چەندین كابینەی حكومەتی عێراق گۆڕا كورد وەك پێویست فشاری بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور نەكردووە؟

رێبوار تاڵەبانی: ئەوكاتەی نوری مالیكی سەرۆك وەزیرانی عێراق بووە، دواتر حەیدەر عەبادی زۆر باسكراوەو گففتوگۆیان لەگەڵ دەكرا كەئەو ماددەیە جێبەجێ بكرێت، تەنانەت  شكاتمان كرد لەمەحكەمەی فیدراڵی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستور، بەڵام روون بوو كە ئەوان ئیشەكەیان بۆ ناچێتە سەرو نایانەوێت بیكەن یان بڕیاریان بەدەست نەبوو.

ئەو كاتەی مام جەلال سەرۆك كۆماری عێراق بوو پێشنیاری تەسبیتی حدودی دایە حكومەت و پەرلەمان ئەویش نەچووە رێیەوە، لەكاتێكدا كە سەرۆك كۆمار پارێزەری دەستورە مەفروزە هەر پێشنیازو پرۆژەیەكی هەبێت یەكسەر جێبەجێ بكرێت.

ناوچە كوردستانییەكان ئێستا میلیشیاتی حەشدی شەعبی كۆنترۆڵیان كردووە بەعێراق دەڵێت بكشێتەوە، بەڵام نە لەموسڵ نە لەكەركوك و نە لەخانەقین نە لەدوزخورماتوو ئامادەنییە حەشد بكشێتەوە، واتا لەگەڵ حكومەتی عێراق گفتوگۆش بكەیت هیچ ئەنجامێكت دەستناكەوێت، میلیشیات دەسەڵاتی هەیە، میلیشیاتیش گوێڕایەڵی ئێرانن چیان پێ بوترێت هەر ئەوە دەكەن.

هاوڵاتى: پێتانوایە لەگەڵ حكومەتەكەی ئیبراهیم رەئیسی كەمحافزكارن كارئاسانیتان بۆ بكەن بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140؟

رێبوار تاڵەبانی: ئێمە پێشنیارمان كردووە كەوەفدێكی حكومەتی هەرێم بچێتە تاران لەگەڵ ئێران بكەوێتە گفتوگۆ پێیان بڵێن ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان میلیشیاتی تێدایەو پێشمەرگەی لێ نییە، كورد پۆستەكانی لێ وەرگیراوەتەوە، ئێمەی كورد دراوسێیەكی خراپ نیین بۆ ئێران، ئێرانیش لە 1991 باوەشی بۆ كورد كردەوە، بۆیە پێموایە ئەو پێشنیارە لەجێگەی خۆیدایە، ئیشم راوێژكارییە، حكومەتی هەرێم خۆی دەتوانێت بڕیار لەسەر ئەو پێشنیارە بدات.

هاوڵاتى: محەمەد حەلبوسی، سەرۆكی پەرلەمانی عێراق قسەی لەسەر ئەوە كرد داواكاری بۆ هەمواری دەستور هەیە، تاچەند مەترسی دروستدەكات لەسەر ماددەی 140ی دەستور؟

رێبوار تاڵەبانی: نازانین كە بەتەواوی خوێندنەوە بۆ ئەو داواكارییە بكەین، ئەگەر بەئاراستەی ئەوە بێت و بیانەوێت ماددەی 140 لەبار بەرن و ماددەكانی تایبەت بەكورد پێشێل بكەن ئەوە بەهیچ شێوەیەك سەركردایەتی سیاسی كورد  قبوڵی ناكات، چونكە سێ پارێزگا دەتوانێت رەخنە بگرێت و هەمواركردنەوەی دەستور تێكبدات، بەڵام ئەگەر بەئاراستەی باشتركردنی دۆخی كوردو بەرجەستەكردنی مافەكانی گەلی كورد بێت ئەوە شتێكی باشە.

هاوڵاتى: خەڵكی ناوچە دابڕێندراوەكان گلەیی و رەخنەی توندیان لەسەركردایەتی سیاسی كورد هەیە كەكورد هیچ رۆڵێكی نیە لەو ناوچانەداو كورد لەنەهامەتیدا دەژی؟

رێبوار تاڵەبانی: خەڵك و هاووڵاتیانی ناوچە دابڕێندراوەكانی كوردستان حەقی خۆیانە گلەیی و رەخنەیان هەبێت، ئەسڵەن تەحەمولێكی زۆر باشیان هەبووە لەبەرانبەر نەبوونی یەكڕیزی سەركردایەتی سیاسی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی، چونكە خەڵك لەنەهامەتیدا دەژی و لەژێر هەیمەنەی حەشدی شەعبیدان، بۆیە چارەسەركردنی دۆخی ناوچە كێشەلەسەرەكان بەتایبەت پرسی ماددەی 140ی دەستوری عێراق پێویستی بەیەكڕیزی و یەك گوتاری نێوان لایەنە سیاسییەكان بەتایبەت پارتی و یەكێتی هەیە كە یەكهەڵوێست و یەكدەنگ بن بۆ چارەسەركردنی دۆخی كەركوك و ناوچەكانی دیكەش دەتوانن پێكەوە هەنگاو بۆ چارەسەركردنی بنێن، چونكە خەڵك لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە لەناڕەحەتیدا دەژی بەهۆی بوونی میلیشیات لەو ناوچانەدا، هەزاران كورد لەو ناوچانە ئاوارە بوون، بۆ چارەسەركردنی ئەو دۆخە بەیەكڕیزی دەتوانین بگەینە ئەنجام.