سازدانی: زانا عەلی 

ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران – حكمەتیست ئاماژە بەڕووداوەكانی ئەفغانستان دەكات و بەراوردی دەكات بەدۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان و دەڵێت:» دوای كشانەوەی ئەمریكا شیعەكان زیاتر بەهێز دەبن». 

‌رەحمان حسێن زادە، ئەندامی مەكتەبی سیاسی حزبی كۆمۆنیستی كرێكاری ئێران (حكمەتیست) لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ  دەشڵێت:» دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لە هێرشی ئێران بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لە كوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، ئەم مەسەلەیە بە جددی وەربگرن».

هاوڵاتى : محەمەد پاكپوور - فەرماندەی هێزی زەمینی ئێران رایگەیاندووە كە هێرش دەكەنە سەر بارەگای هێزە نەیارەكانیان لە كوردستان، بۆچوونی ئێوە چییە؟

رەحمان حسێن زادە: ئەوەی (محەمەد پاكپوور) یەكێك لەسەركردەكانی ئێران دەیڵێت، ئێمە واتا حزبی كۆمۆنیستی كارگەری – حیكمەتیست، بەتەواوەتی مەحكومی دەكەین، ئاشكرایە چەندینجار ئەم هەڕەشانەیان دووپاتكردۆتەوە، لەڕابردووشدا زۆرجار دەستیان داوەتە ئەم كردەوانە، كە كۆتا جار (3) ساڵ لەمەوپێش بوو، كە بنكەو بارەگای حزبی دیموكراتی كوردستانیان دایەبەر شاڵاوی موشەكەكانیان، بەداخەوە چەندین كەس گیانیان لەدەستدا، بۆیە پێموایە ئەو هەڕەشانە لەداهاتوودا، كردەی تری بەدوادا دێت، جێگەی خۆیەتی، هەر لەئێستاوە جێگەی نەفرەتی كۆمەڵانی خەڵكی ئێران و عێراق بێت، دەنگی ناڕەزایەتی بەرز بكرێتەوە، چونكە هیچ پاساوێكیان نییە بۆ كردەوەیەكی وەها، لە دژی ئەو هێزە سیاسییانەی، كە لەخاكێكی تردا نیشتەجێ بوون، وەكو خاكی عێراق و كوردستانی عێراق، لە كاتێكدا جموجوڵی نیزامی وەهایان، بۆ ناوخۆیی كوردستانی ئێران نەبووە.

هاوڵاتى : بۆچی ئێران دەیەوێت هێرش بكاتە سەر بنكەو بارەگاكانی حزبەكانی رۆژهەڵات لەهەرێمی كوردستان؟

رەحمان حسێن زادە: كۆماری ئیسلامی خودی خۆی لە ناوخۆیی وڵاتدا، لەگەڵ كۆمەڵێك گیروگرفت و ئەزمەی جۆراوجۆر رووبەڕووە، بەم هەڕەشانە، دەیەوێت پەردەپۆشی بەشێك لەئەزمە و گیروگرفتەكانی خۆی بكات، پێیوایە بەو كارە دەتوانێت، كۆمەڵانی بەخەبەرهاتووی خەڵك لە كوردستانی ئێران بترسێنێت، ئێستا دەورەی ترس نەماوە، كرێكاران، زەحمەتكێشان و خەڵكانی ناڕازی، بەشێوەی جۆراوجۆر لەدژی كۆماری ئیسلامی، درێژە بەخەبات و تێكۆشانیان دەدەن، لەلایەكی تریش، گەر بەپێی بڕیاری نێوان دەوڵەتەكانیش بێت، دەوڵەتی عێراق و دەوڵەتی ئیقلیمی كوردستان بەرپرسیارن لەوەی، رێگە نەدەن دەستبداتە ئەو هێرشانە بۆ سەر هێزە سیاسییەكان لەكوردستانی عێراق، هیواداریشم خودی حزبەكانی كوردستانی ئێران، كە لەكوردستانی عێراق نیشتەجێن، ئەم مەسەلەیە بەجددی وەربگرن، بەداهێنان و دەستپێشخەری خۆیان، رێگە نەدەن بەئامانجەكانی خۆی بگات.

هاوڵاتى : رووداوەكانی ئەفغانستان بەسەرلەنوێ گەڕانەوەی بزووتنەوەی تاڵیبان، بیروبۆچوونی جیاوازی دروستكردووە، چۆن ئەمەریكا ئەفغانستانی دایە دەستی تاڵیبان، كە (20) ساڵە نەیاریەتی؟ ئەو رەوشە چۆن لێك دەدەنەوە؟

‌رەحمان حسێن زادە: وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دوو لایەن لەخۆی دەگرێت، یەكەمیان ئەو رووداوانەی لەدوای (15) ئابی ئەمساڵ لەئەفغانستان روویداوە، بەهۆی گەڕانەوەی دەسەڵاتی تیرۆریستیی هێزەكانی تاڵیبان بۆ كابول، كارەساتە بۆ خەڵكی ئەفغانستان بەتایبەت بۆ ژنان و لاوان، ئەو رووداوە دڵتەزێنانەی كە لەم ماوەیەدا روویاندا، بۆ نموونە تەقینەوە خۆكوژییەكەی فڕۆكەخانەی كابول دەیان كوژراوو سەدان برینداری لێكەوتووەتەوە، ئەمە تەنها نموونەیەكە بۆ ئەو داهاتووە ناخۆشەی كە لەژێر دەسەڵاتی تاڵیبانە بۆ كۆمەڵانی خەڵكی ئەفغانستان لەدوای نزیكەی (50) ساڵ دووبارە شەڕو كێشەیان رووبەڕوو دەبێتەوە.

دوەمیان، ئەو رووداوەی لەئەفغانستان روویداوە، ئاشكرایە شكستی ئەمەریكاو ناتۆیە، لەو ستراتیژی و ئامانجانەی ئەمەریكا و ناتۆ كە لەئەفغانستان بەدوایەوە بوون، ئەمە بەتەنها شكست نییە، بەڵكوو هەڵهاتنێكی زۆر ئابڕووبەرانەی ئەمەریكاو ناتۆیە، ئەمە بەجۆرێكە كە ئەمەریكاو ناتۆ نەیانتوانیوە هێزە نیزامییەكانی خۆشیان و ئەو كەسانەی كە ئەم (20) ساڵە هاوكارییان كردوون، بەشێوەیەكی گونجاو لەژێر چنگی تاڵیبان بیبەنە دەرەوە، لەلایەكی ترەوە ئەم رووداوو ئاڵوگۆڕانە زۆر گرنگن، نەوەك تەنها لەچوارچێوەی ئەفغانستان، راستە رووداوەكان لەجوگرافیای ئەفغانستان روویداوە، بەڵام پانتایی كاردانەوەكەی جیهانی و ناوچەییە (خۆرهەڵاتی ناوەڕاست)، هەروەك چۆن لەدوای كردەوە تیرۆریستییەكەی (11ی سێپتەمبەری 2001)، لە شكركێشیی ئەمەریكا و بەریتانیا كاردانەوەیەكی جیهانی بوو.

ئامانجی سەرەكیی ئەمەریكا لەهێرشی نیزامی بۆ ئەفغانستان و دواتر عێراق، هەژموونخوازیی جیهانی بوو، بەتایبەت دوای رووخانی بلۆكی خۆرهەڵات و نەمانی دەوڵەتی سۆڤیەت و كۆتاییهاتنی دونیای دوو جەمسەری، تەنانەت لەمیانەی شەڕی ئەمەریكا لەدژی رژێمی سەدام بۆ دەركردنی لەكوەیت لەساڵی (1991)، بۆشی باوك كە سەرۆك كۆماری ئەو كاتەی ئەمەریكا بوو، باسی پلانی «نەزمی نوێی جیهانی» كرد، بەو مانایەی نەزمێكی نوێی جیهانی دادەمەزرێت، كە ئەمەریكا سەركردایەتیی هەموو جیهان دەكات، ئیتر جیهانی دوو جەمسەری نییە، هەر لەپێناو ئەو ستراتیژییەدا سەرانسەری دەیەی نەوەد دەستتێوەردانە نیزامییەكانی ئەمەریكا لەمسەرو ئەوسەری جیهان ئەگەر زۆریش نەبووبێتن، وەك چۆن ئەمەریكا و ناتۆ لەبالكان (یوغوسلاڤی پێشوو) دەستتێوەردانیان كرد.

من وای دەبینم ئەمەریكا لەسەپاندنی نەزمی نوێ جیهانییەكەی سەركەوتوو نەبوو، هەروەها نەخشەی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاریی بەسەردا هاتووە، لەگەڵ (20) ساڵ پێش ئێستای جیاوازیی هەیە، ئەم جیاوازییەیش بەپێچەوانەی بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسی و سەربازیی ئەمەریكایە، هەربۆیە زیاتر لەقازانجی بەرژەوەندیی چین و روسیایە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا. بۆ نموونە بەرژەوەندیی روسیا لەسووریا دەبینرێ، هەروەها بەرژەوەندیی ئابووریی چین لەزۆر شوێنی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستدا دەبینرێت.

جارێكی تر تیرۆریزمی ئیسلامی تاڵیبان لە فۆڕمی سیاسی دەوڵەت بەو شێوەیەی كە هەیە قبووڵ ناكرێت لای خەڵكی ناوچەكە و ئەفغانستان، دەبێتە هۆی دروستبوونی بزوتنەوەیەكی جەماوەری و چەكدار بەرانبەر بەتاڵیبان و هێزە تیرۆریستییەكان.

: لەگەڵ گەڕانەوەی تاڵیبان بۆ حاكمییەتی ئەو وڵاتەو كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا، عێراق و هەرێمی كوردستانیش هەست بە مەترسی دەكەن، بەڕۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا ، پێتوایە هاوشێوەی ئەفغانستان دەكەوێتە ژێر دەستی گروپی تیرۆریستی داعش یان گروپی دیكە؟

‌رەحمان حسێن زاد: لە لێكدانەوەی ئاڵوگۆڕەكانی ئەفغانستان و بەراوردكردنی لەگەڵ هەلومەرجی عێراق، هەم خاڵی لێكچوو هەیە، هەم خاڵی جیاواز، سەبارەت بەوەی، بۆ مەترسی و دڵەڕاوكێ كەوتۆتە نێو دەسەڵاتداران لەعێراق و كوردستان؟ لەبەرئەوەی هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان، وەك ئەوانەی  ئەفغانستان، خۆیان هەڵواسی بەستراتیژو سیاسەتی ئەمەریكا و بەریتانیاوە لەساڵی (2002 تا 2003)، تا بگەن بەدەسەڵاتی سیاسی دوای بەعسی فاشیست، ئەمەش ستراتیژو سیاسەتێكە، لەسەر بناغەی بێ ئیرادەكردنی جەماوەرو دەسەڵاتێكی قەومی و ئیسلامی دژی مافەكانی خەڵك، لەسەرووی جەماوەر وەستاوە.

ئاڵوگۆڕی لەو چەشنە، لەسەرەوە، كە كۆمەڵانی خەڵك رۆڵیان نەبووە لە نەخشاندنی، تەنانەت مافە سیاسی، كۆمەڵایەتی و ئابورییەكانیان پێشێلكراوە، هەم لە ئەفغانستان، هەم لە عێراق و كوردستان، جەماوەری خەڵك بێ هیوا دەكات، بەرامبەر بەو دەسەڵاتەی لەسەر كارەو ئەو ئاڵوگۆڕانەش كە روویداوە، بۆیە كاتێك باسی رۆیشتنی هێزەكانی ئەمەریكا و هاوپەیمانان پێش دێت، لە نەبوونی ئیرادەی یەكگرتووی جەماوەری، بۆ پارێزگاری كردن لەخۆیان لەسەر دەستی رەوتێكی پێشڕەو، ئەو دڵەڕاوكێ و مەترسییانە بەرجەستە دەبێتەوە، لە ئەفغانستانیش هەم ئەو ئیرادەیە نەبوو، هەم هەر زوو دەوڵەتی قەومی و مەزهەبی (ئەشرەف غەنی) تێكشكاو ئەو كارەساتەی لێكەوتەوە.

لەعێراقیش، بە هۆكاری خۆگرێدان بەستراتیژ و سیاسەتی ئەمەریكا، بەهەستكردن بەڕۆیشتنی هێزەكانی داگیركاری ئەمەریكا، ترس و دڵەڕاوكێ لە تێكچوونی بارودۆخەكە دروست دەبێت، ئەمەش ئەو وانە تاڵە نیشاندەدات، كە دوكەڵی وەها سیاسەتێك، راستەوخۆ دەچێتە ناو چاوی كۆمەڵانی خەڵك و كارەساتی وەها دەخوڵقێنێت. هێزە قەومی و ئیسلامییەكان لەعێراق و كوردستان بەتەواوەتی لێی بەرپرسیارن.

لەسێ دەیەی رابردوو، هەر لەسەردەمی شەڕی ئەمەریكا، بۆ دەرپەڕاندنی ئەرتەشی عێراق لە كوەیت، هەم لەڕابردوو، هەم لەئێستا، ئێمەی بزوتنەوەی كۆمۆنیزمی كارگەری، هەمیشە و بەردەوام دەنگمان هەڵبڕیوەو وتوومانە: ئاكامی سیاسەتی خۆگرێدان بە نەخشەی ئەمەریكا و زلهێزەكانەوە، كارەساتە بۆ كۆمەڵانی خەڵك، هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان بینیمان، هەر لەم دوو دەیەو تائێستاش لەعێراق، مەترسی گەورە لەسەر ژیانی كۆمەڵانی خەڵك دروستبووە.

سەبارەت بەكشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەعێراق و كوردستان، گەر بگەڕێینەوە بۆ سەردەمی (ئۆباما)، لەساڵی (2011)ەوە ئەمەریكا دەستیكردوە بەپاشەكشە و كشانەوەی هێزەكانی لەعێراق، ئەمەش دوو لێكەوتەی هەبوو:

یەكەم: گروپە شیعەكانی سەر بە كۆماری ئیسلامی، بەهێزتر بوون و رۆڵی زیاتریان پەیداكرد لەمەیدانی سیاسی عێراقدا.

دووهەم: داعش لەناوچەی سوننەنیشین بەهێزتر بوو، رۆڵی بەرچاوی پەیداكرد. هەرچەندە لەدواییدا داعشیش شكستی خواردووە، بەڵام ئاشكرایە و دەزانن، مەترسییەكانی بەردەوامە لەسەر عێراق و كۆمەڵگەی كوردستان.

هەر لەو كاتەوە تائێستا بەهەبوونی ئەو هێزانەی ئەمەریكاش، ناجێگری سیاسی و پشێوی لە عێراق و كوردستانیش زیادی كردووە، ئێستا كە بڕیارە ئەمەریكا هێزە جەنگییەكانی تاكۆتایی ئەمساڵ، بەرێتە دەرەوە، كە پێموایە دەیبات، ناجێگری سیاسی و كێشەی دەسەڵات لەنێوان پێكهاتە مەزهەبی و قەومییەكانی عێراق زیاتر دەبێت.

سەبارەت بەوەی، كە ئایا داعش هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ دەكات لەعێراق؟ من پێموانییە داعش وەكو تەنها هێزێك، بتوانێت هەلومەرجەكە كۆنتڕۆڵ بكات، وەكو ئەوەی تاڵیبان لەئەفغانستان كردوویەتی، بە بۆچوونی من، تەنها رەوتێك ناتوانێت ئەو كارە بكات، بەڵام لەگەڵ ئەوەش، داعش بەهێزتر دەبێت، وەكو یەكێك لەو رەوتە كۆنەپەرستانە دێتەوە مەیدان.

ئاشكرایە هێندێك جیاوازی لەنێوان هەلومەرجی عێراق و ئەفغانستان هەیە، بۆ نموونە هاوشێوەی ئەوەی لە ئەفغانستان روویدا لەعێراق و كوردستان داڕمانی دەوڵەت و پێكهاتەكانی روونادات، لێرە بەجۆرێكی دیكە دەبێت، چونكە بارودۆخەكە جیاوازی هەیە، ئەویش ئەوەیە، بەڕۆیشتنە دەرەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەچوارچێوەی ئەو قەوارە مەزهەبی و قەومییەی، كە بەداخەوە داسەپاوە بەسەر كۆمەڵگەدا، پێموایە رەوتی شیعەكان، سەرەڕای هەندێك خیلافی ناوخۆییان بەهێزتر دەبن و زیاتر خۆیان بەهێز دەكەن، زیاتر دەسەڵاتی دەوڵەتی مەركەزی عێراق دەگرن بەدەستەوە، هەرچەندە لەئێستاشدا هێزی یەكەمن، بۆیە لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزییەوە فشاریان زیاتر دەبێت، لەسەر رەوتی سوننەو رەوتی ناسیۆنالیزمی كوردی شەریك لەدەسەڵات و هەوڵدەدەن ئەم دوو رەوتە پەراوێز بخەن، دواتر لەئەنجامی كێشەكاندا چ هاوپەیمانێتییەك دروست دەبێت، كاتی، یان درێژماوە؟ ئەوە لەئێستاوە پێشبینی ناكرێت، بەڵام گەر رەوتی شیعە بەهێز بوو، لەپێگەی دەوڵەتی مەركەزی، فشار دەخاتەسەر سوننە و ناسیۆنالیزمی كورد و ناوچەی كوردستان، ئەمەش بناغەیەك دەبێت، بۆ زیادبوونی مەترسی شەڕ و كێشەی ناوخۆیی.

بێگومان دەوڵەتانی دەوروبەر، لەسەروو هەموویانەوە كۆماری ئیسلامی، عەرەبستان و توركیا، هەر یەكێكیان بەپێی بەرژەوەندی خۆی، لەو كێشانەدا دەستتێوەردانیان دەبێت، بەو هێزەی كە تائێستا پیشانیانداوە، پشتیوانی دەكەن.

بە بڕوای من، داعش لەناوچە سوننەنیشینەكان هێز دەگرێت و دێتەوە مەیدان، فشاری داعشیش بۆ سەر ناوەندی عێراق و كوردستان، مەترسییەكی گەورەیە، لەلایەكی تریشەوە، دەوڵەتی مەركەزی كە بە دەست رەوتی شیعەوە دەبێت، مەترسی فشارو هێرش بۆ سەر كوردستان زیاتر دەبێت، تەنانەت مەترسی گەڕانەوەی دەوڵەتی مەركەزی لە داهاتوویەكی نەك كورت ماوە، بەڵكو درێژماوەدا زیاد دەبێت و دەبێتە هۆی شەڕو كێشمەكێش.

لەهەرێمی كوردستان، كۆماری ئیسلامی و توركیا، دەستتێوەردانەكانیان زۆر زیاتر دەكەن، هەرچەندە لێم رۆشن نییە، ئاكامی دەستتێوەردانەكانیان، بە تایبەت جۆری مامەڵە و پەیوەندییان لەگەڵ پارتی و یەكێتی، چ ئاڵوگۆڕێكی بەسەردا دێت؟ یان چی لێدەكەوێتەوە؟ بەڵام ئاشكرایە، كە مەترسییەكی گەورەیە لەسەر كوردستان.

بەداخەوە پێموایە ئەوە داهاتوویەكی مەترسیدارە، كەڕاستەوخۆ لەدژی قازانج و بەرژەوەندی كرێكاران و زەحمەتكیشان و جەماوەری زوڵملێكراوی عێراق و كوردستانە. بە تایبەت لەنەبوونی ئەڵتەرناتیڤ و رێگەچارەیەكی ئازادیخوازانە و عەدالەتخوازانە و چەپ، داهاتووی عێراق و كوردستانی خستۆتە بەردەم مەترسی، بەبڕوای من تا ئەوكاتەی ئیرادەی وشیارانە و سازماندراوی جەماوەر لە عێراق و كوردستان نەبووژێتەوە و نەبێت بە بزوتنەوەیەكی جەماوەری ئازادیخواز و عەدالەتخواز، كە بێتە مەیدان، بۆ بەدەستەوە گرتنی چارەنووسی كۆمەڵانی خەڵك و نەبێت بەواقیع، ئەم چارەنووسە مەترسیدارە، لەعێراق و هەرێمی كوردستان بەسەر جەماوەردا ئاوێزان دەبێت.