گۆران هەڵەبجەیی

گەر کەسانێک تا ئێستاش قەناعەتیان وابێت، یا وای بۆبچن کە ئەم دەستەڵاتەی ئێستا  کەڵکی چاکسازی پێوەماوە، یاخود ئومێدیان لەسەر ئەوە هەڵچنیبێت کە هێشتا ترووسکاییەک لە کۆتایی تونێلەکەدا بەدیدەکرێت، جا  ئەو جۆرە کەسانە خەڵکانی سادەبن یا لەهەر پێگەیەکی سیاسیدا بن، ئیدی سەر بەحزبەکانی دەسەڵات یا لەئەحزابی (موعارەزە) بن، ئەوە بەدڵنیاییەوە هیچ لەماهیەتی دەسەڵاتی کوردی تێنەگەشتوون و خوێندنەوەی هەڵەیان بۆ رەوتی رووداوەکان هەیە، یاخود باش شارەزای دۆخەکەن و بەهۆکارگەڵێک دەخوازن خەڵک چەواشە بکەن.

گەر شکستی دەسەڵاتی هەرێم بۆماوەیک لە بوارێکدا بوایە ئەوە قەبوڵکراو بوو، بەوەی دەرفەتێکی پێدەدرا تا چارەسەری بکەن، بەڵام کارەسات ئەوەیە شکست و قەیران و گەندەڵی هەموو بوارەکانی گرتووەتەوە ساڵ بەدوای ساڵ ئەو قیرانانە قوڵتر دەبنەوە، ئەویش بەهۆی ئەوەی هیچ نیەتێک بۆ چارەسەرکردنیان نییە. ئەوەی بەلای دەسەڵاتدارانەوە مەسەلە نیە باشکردنی گوزەرانی خەڵکە، هەربۆیەش جیاوازیەکی قوڵ و مەزن لەنیوان دەسەڵاتدارن و خێزان و کەسووکارو دەورووبەریان لەلایەک و زۆرینەی خەڵکی بەشمەینەت  و کەمدەرامەت و چەوساوە لەلاکەی دی بەدیدەکرێت. دۆخەکە گەیشتووە بەوەی خەڵک بە ئاشکراو بەشێوازی تووند گوزارشت لەناڕەزایی و خەمەکانیان دەکەن.

پێوەری درووست و شایستە بۆ هەر کابینەیەک و دەسەڵاتێک لەسەر بنەماو رۆشنایی کارەکانی دەکرێت، یاخود روونتر بڵێن  هەڵسەنگاندن و  پێوانەکردنی سەرکەوتن و شکستەکانیەتی  لەدووتای تەرازوودا.

گەر بەم پێوەرە حساب بۆ کابینە یەک لەدوای یەکەکانی  یەکێتی و پارتی بکەین، کە بە تێکڕا  تەمەنی (30) ساڵ دەبێت، ئەوە بێ دوودڵی دەڵێین  سەرجەم کابینەکان شکست لەدوای شکستییان هێناوەو کارەساتیان بۆ خەڵکی هەرێم خوڵقاندوە.

گەر ئەڵمانیاو یابان پاش دووەم جەنگی جیهانی بە نموونە بهێنینەوە، دەردەکەوێت ئەو دوو وڵاتە مووعجیزەیان درووستکردو لە ماوەی کەمتر لەدە ساڵدا نەک هەر بینای وڵاتە داڕماوو وێرانەکەیان کردووە بەڵکو بوونە دوو وڵاتی خاوەن سەنگ و هێزی ئابوری لەجیهاندا. بێگومان هۆکاری ئەو هەڵسانەوەو پێشکەوتنە بەپلەی یەکەم دەگەڕێتەوە بۆ دڵسۆزی و دەسپاکی و ئیرادەی بەرزی  دەسەڵاتداران، ئەوجا پاڵپشتی خەڵک بۆیان.

لەهەرێمی کوردستان یەکێتی و پارتی هەر لەدوای راپەڕینەوە سەلماندیان کە ئەوان ئامانجیان خزمەتکردن و بوژاندنەوەی ژێرخانی ئابوری نەبووە، بەڵکو تەنها ئامانجیان خۆدەوڵەمەندکردن بووە، واتە کوردستان بۆ ئەوان بازاڕێک بووە بۆ تاڵانی. هەر لەسەرەتای راپەڕینەوە نیەت و نیازی گەندەڵی و راوڕووتیان بەئاشکرا دەرکەوت، بەوەی  هەرچی پارەی بکردایە و دەستیان پێدا بگەشتایە ئاودیویان دەکرد، بەمەرجێک  هەموو ئەو کەرەستانە بۆ ئاوەدانکردنەوە پێویست بوون.

ساڵی ١٩٩١ لەلەندەن هونەرمەندانی جیهانی بۆ هاوکاری کۆڕەوەکە، کۆنسێرتیان ڕێکخست، کە داهاتەکەی لەگەڵ  هاوکاری تری جیهانی (57) ملیۆن پاوەند بوو، هاوکات کوردانی هەندەران دڵسۆزانە ماڵ بەماڵ دەگەڕان بۆ کۆکردنەوەی کۆمەک. ئەم هاوکارییە داراییانە پارتی و یەکێتی حەپەلووشیان کرد، وەک دەرکەوت تەنها( 320000) پاوەنی گەشتە دەستی رێکخراوە مرۆییەکان

ئیدی ئەوە سەرەتایەکی خراپ و مەترسیدار بوو بۆ رەوشی رووداوەکان و  بڵاوبوونەوەی ئافاتی گەندەڵی. گەندەڵی ئەو دوو حزبە هێدی هێدی هەموو بوارو کایەو قوژبنێکی ژیانی گرتەوە و شوێنێک نەما هاووڵاتیان دوور لەدەست و چاوی دەسەڵات هەناسەیەکی پاکی تێدا بدەن.

لەهەر وڵاتێکدا  گەندەڵی بووە دیاردەیەکی بەربڵاو و بەقوڵی رەگی داکووتا و بەئاشکرا پەیڕەو کرا، ئیدی هیچ جوڵەو  سێکتەرێک بەپاکی نامێنێتەوە کە  مڵەی گەندەڵی هەڵی نەتەکێنێت.

گەر چەند بوارێک بکەینە نموونە ئەوجا کاریگەری گەندەڵی لەسەر ژیانی خەڵک و کۆمەڵگا بەڕوونی دەردەکەوێت.

1-سیاسی /  فاشلترین دەسەڵات لەڕووی سیاسییەوە دەسەڵاتی کوردیە، بەوەی تا ئێستا نەیانتوانیوە گچکەترین دەسکەوت بۆ میللەت دەستەبەر بکەن، بەڵکو ئەو کەمە دەسکەوتەی دوای راپەرین بەدیهات لە مەترسیدایەو خەریکە لەدەست دەردەچێت.

2-تەبایی نێو حزبەکان / تەبایی درۆزنانەو ساختە لەنێو حزبە کوردیەکانی هەرێم هەیە، بەڵام لەواقیعدا  لە دووژمنایەتی خەفەکراوە یا هەندێ جار بەئاشکرا  دەیبینین، بەتایبەتی لەنێوان یەکێتی و پارتیدا. تائێستاش هەرێم دوو زۆنە بەدوو دەسەڵات و دوو میتۆدی جیاواز، ئەمەش سەلمێنەری  ئەو ناکۆکی و ناتەباییە کە لەنێو خودی حزبەکاندا بوونی هەیە، بێگومان ئەمەش کاریگەری سلبی لەسەر  پێگەی کورد لەجیهاندا جێهێشتووە.

3-مافی مرۆڤ و ئازادییەکان / ئەوەی دەیبینین و هەستی پێدەکەین پاشەکشەی تراجیدیانەی مافی مرۆڤ و ئازادی و پەراوێزی دیموکراسیەتە. دەتوانم بڵێم لەسەرەتای راپەڕینەوە ئازادی زۆر لەئێستا باشتربوو. ئازادی راگەیاندن، خۆپیشاندان و دەربڕینی ناڕەزایی، ئازادی دادگاو دادوەرەکان، ئازادی حزبەکانی دەرەوەی دەسەڵات و زۆر لایەنی دیکە بەردەوام بەرەو تەسککردنەوە دەچن. نەبوونی یا کەمی  ئازادی گەیشتووەتە ئاستێکی مەترسیدار، بەوەی خەڵکانێک لەسەر رای جیاواز کوژراون، سەرنگوون کراون، بێ دادگایی کردن لەبەندیخانە نراون، یاخود بەهۆی لایک و کۆمێنتی فەیسبووکەوە لێپێچینەوەیان لەگەڵ کراوە، کە ئەمەش تەنها لەسایەی رژێمە تۆتالیتارو دیکتاتۆرەکاندا روودەدەن.

4-پەیوەندی لەگەڵ بەغدا/ ئەم پەیوەندیە  زۆر خراپەو ئومێدی باشبوونی نیە، چونکە دەسەڵاتدارانی کورد لەدانووستاندا زۆر لاوازو بێ بەرنامەن و بەردەوام گۆڕانکاری لەڕۆژەف و ستراتیژیاندا  دێت، تەنها ئامانجیان وەرگرتنی پارەیەو هیچی تر.

5-ئابوری / سێکتەرێک، شوێنێک و دامەزراوەیەک نەماوە دەستی گەندەڵی مافیای حزبی پێنەگەشتبێت، وێرای کۆنترۆڵکردنی سەرجەم سێکتەرە بازرگانییەکان لەلایەن کۆمپانیاکانی سەربەم دووحزبەوە کە گرنگەکانیان بریتین لە: قاچاخچێتی نەوت و غاز، کەرتەکانی بیناسازی و پیشەسازی {کارگەکانی بەرهەمهێنان}، درووستکردنی مۆڵ، قاچاخچێتی دەروازە سنورییەکان، هاوردەکردنی سەیارە، هاوردەکردن و دابەشکردنی دەرمانی ئێکسپایەر، مەشروباتی کحولی، کاڵاو خۆراکی ژەهراوی، مادەی هۆشبەر، یانەو گلۆبەکانی رابواردن و سەرانەسەندن و هەرشتێک پارەی تێدابێت.

6-کەرتی  خوێندن و پەروەردە / وتەیەک هەیە دەڵێت، گەر ویستت پێناسەی درووستی هەر وڵاتێک بکەیت، سەیری ئاستی پەروەردەو خوێندنی بکە.

گەر ئاوڕێک لەکەرتی خوێندن و پەروەردە بدەینەوە، دەردەکەوێت زۆر دواکەوتووە و لەئاستی سۆماڵ و وڵاتە دواکەوتوەکاندایە، لەبری ئەوەی لەماوەی ئەم سی ساڵەدا تەکانێکی باشی بۆ پێشەوە پێبدرایە، دەبینین لە پاشەکشەیەکی بەردەوامدایە. (2000) بینا هەیە دوو دەوامی تێدادەکرێت و (80)بیناش  سێ دەوامی تێدا دەکرێت، هەندێک قوتابخانە لە بینای کرێ یا کابینەدا دەوام دەکەن کە هیچ مەرجێکی قوتابخانەیان تێدا نیە، پۆل هەیە پتر لە 90 خوێندکاری تێدایە، خوێندنگاکان خاڵین لەپێداویستیەکانی سەردەم، زۆر جار کەسوکاری خوێندکاران ناچار دەبن هەندێک لەو پێداویستیانە دابین بکەن. بەهۆی دەستتێوەردانی حزب لەپرۆسەی خوێندن، ئاست و تواناسازی مامۆستاو خوێندکار زۆر دابەزیوە. زۆرێک لە زانکۆو خوێندنگاکان لەبری ئەوەی ببنە ناوەندی لێکۆڵینەوە وتوێژینەوە و بەرهەمهێنانی زانست، بوونەتە مزگەوت و شوێنی عیبادەت و نوێژی جەماعەتیان تێدا ئەنجامدەدرێت. جا هەرکاتێک ئایین و زانست تێکەڵاو بوو، ئەوە بە دڵنیاییەوە  لەئاکامدا هەردووکیان شێواو و وێران دەبن.

لەلایەکی دیکەوە زانکۆو خوێندنگا ئەهلیەکان کە خاوەنداریەتیان دەگەڕێتەوە بۆ کەسانی حزبی، خەریکن جێگە بە خوێندنگە حکومییەکان لێژدەکەن و هێندەی دی دەبنە هۆکار بۆ  وێرانکردنی پرۆسەی خوێندن و پەروەردە. دەردەکەوێت  ئەم دەسەڵاتە گەندەڵ و بێ مۆراڵە هیچ شتێک گرنگ نیە بۆی، (نەزانست)، نە خاک، نە نیشتمان، نە خەڵک، نە کوردایەتی، بەڵکو تەنهاوتەنها (گیرفان و بەرژەوەندی خۆی گرنگە).

7-کەرتی تەندرووستی / پێشکەوتن و ئاستی خزمەتگوزاری تەندرووستی  هەر وڵاتێک دەلیلە بۆ ئاستی بەرزی سەغڵەمی هاووڵاتیان. ئەوەی لەکوردستان لەبەرچاوە کەرتی تەندرووستی تەواو فەرامۆش کراوەو تابێت بەرەو داڕمان و کاولبوون دەڕوات، لەماوەی ئەم سی ساڵەدا هیچ پلانێکیان بۆ چاککردن و پێشخستنی کەرتی تەندرووستی نەبووە. هەر وەزیرێک یا بەڕێوەبەری تەندرووستی باژێڕێک دەمێک دەستبەکار بوون لە خۆدەوڵەمەندکردن و گەندەڵی بەوڵاوە هیچیان نەکردووە. هاوردەکردنی دەرمانی ئێکسپایەریش لەولاوە بوەستێت کە مەترسیی و هەڕەشەیەکی گەورەیە بۆسەر ژیانی هاووڵاتیان و بەهۆیانەوە بەردەوام هاووڵاتیان گیان لەدەست دەدەدن.

نۆرینگەو نەخۆشخانە ئەهلییەکانیش کە هی مافیاکانی حزبن، هێندەی تر گیانی لەبەر نەخۆشخانە گشتییەکان بڕیوە. پێدەچێت لە ئایندەدا شتێک نەمێنێت بەنێوی نەخۆشخانەی حکومی.

8-رێگاوبان و هاتووچۆ/ کەم رۆژ هەیە کەسانێک بەڕووداوی هاتووچۆ گیان لەدەستنەدەن، زۆربەی رێگاکانی نێوان باژێڕەکان ناونراون { ڕێگای مەرگ}. راستە زۆر جار بەهۆی هەڵەشەیی و پەلەو  رێزنەگرتنی بڕێک لەشۆفێران بە یاساکانی هاتووچۆ، رووداوی دڵتەزێن روودەدەن، بەڵام بەپێی شارەزایانی هاتووچۆ، رێژەی زۆری رووداوەکان دەگەڕێنەوە بۆ خراپی و کۆنی رێگاکان، واتە دەسەڵات بەرپرسە لەو رووداوانە.

رێگا هەیە کە نزیکەی سی (کم)ە،  بەڵام لەماوەی دە ساڵدا نەتوانراوە تەواو بکرێت. رێگاش  هەیە دووسێ جار پارەی بۆ دەرچووە و بەڵێندەرەکانی گۆڕاون، بەڵام بەهۆی گەندەڵییەوە کۆتایی پێ نەهاتوە یا بەکوالێتیەکی خراب و نیوەناچڵ وەرگیراوە.

خۆ گەر ئەو داهات و باج و خەراخەی لە شۆفێران و سەرپێچکاران وەردەگیرێت کە ساڵانە بە(300)ملیار دینار مەزەنە دەکرێت گەر نەچێتە گیرفانی حزبەوە، ئەوە بە دڵنیاییەوە باشترین تۆڕی رێگاوبانی پێ درووستدەکرێت.

9-گەڕانەوەی ناوچە دابڕێنراوەکان و مادەی 140  / لەم بوارەشدا دەسەڵاتی کورد   شکستیەکی مەزنی تۆمارکردووە، هەرچی درووشمی قەبەو بریقەداری سەرانی کوردە، بەتایبەتی سەرانی ئەو دوو حزبە باڵادەستە، دەربارەی دڵسۆزی خاک و نیشتمان و هەوڵدان بۆ گەڕانەوەی ناوچە دابڕاوەکانی کوردستان، لە مێژە بوونەتە درووشمی  بەتاڵ و بێ ناوەڕۆک. مادەی (١٤٠) عەیامێکە لەبیرکراوەو کاری پێناکرێت. جوتیارە کوردەکان لەلایەن عەرەبە بەعسی و شوڤێنستەکانەوە بەئاشکرا لە گوندەکانیان دەردەکرێن و زەویوزارو ماڵ و حاڵیان  داگیردەکرێت، دەسەڵاتدارانی کورد نەک  داکۆکیان لێناکەن، تەنانەت ئیدانەی ئەو کارانەش ناکەن.

کەرکوکی دڵ و قودسی کوردستانیان بەدەردێک برد کە بووەتە جێگەی  شەرمەزاری بۆ سەرانی کورد، ئەو ساڵانەی یەکیتی و پارتی لەو شارەدا باڵادەست بوون، لەبری خزمەتکردن و ئاوەدانکردنەوە و رازیکردنی پێکهاتەکانی شارەکە، لەبری ئەمانە کەوتنە دابەشکردنی شارەکە و داگیرکردن و بەتاڵانبردنی هەرچی بەردەستیان دەکەوت. لەبری کوردایەتی کەوتنە پێشبڕکێی حزبایەتیەکی ناشارستانی و قێزەوەن، ئەمەش لە بۆیاخ کردنی دارو بەردو بیناو پردو دیوارو شۆستە و هەرچی بۆیاخی بگرتایە بەڕەنگی زەردو سەوز.

10-شێواندنی تاکی کورد / یەکێتی و پارتی  بە درێژایی {30} ساڵ  کاریان  بۆ لاوازکردن و شێواندنی کەسایەتی  تاکی کورد کردووە. ئەوەی بەعس بۆی نەکراو نەیتوانی  رۆحی تاکی کورد  بڕوخێنێت، جووت حزب بەئاسانی ئەنجامیاندا.

گەر دەسەڵاتێک لەماوەی سی ساڵی تەمەنیدادا نەیتوانیبێت پێویستیە سەرەتاییەکانی هاووڵاتیان دەستەبەر بکات، وەک ئاوو کارەبا، نەوت غاز  بەنزین و پێداویستی سادەی دیکە.

گەر دەسەڵاتێک  لە بری پاشەکەوت ٢٦ ملیار دۆلار قەرز بخاتە ملی هاووڵاتیان، بێ ئەوەی هاووڵاتی بزانێت سەرچاوەی ئەو قەرزانە چین.

گەر دەسەڵاتێک نەتوانێت مووچەی مووچەخۆران دابین بکات و پتر لە  مووچەی چواردە مانگ قەرزدار بێت.

گەر دەسەڵاتێک پارەی چەندین سندوق بدزێت (سندوقی خانەنشین، وشکەساڵی، کشتوکاڵ، گەشەکردنی ژێرخانی ئابووری و  سندوقی دیکە).

گەر دەسەڵاتێک نەیتوانیبێت   تاکی کوردی سودمەند  پەروەردە بکات، یاخود  کۆمەلگای کوردستان بە شێوەیەکی شارستانی و سەردەمیانە ئاراستەبکات، لێ لەبری ئەمانە کۆمەڵێک خەڵکی مشەخۆرو لاواز و ئینتهازی چەپڵەلێدەری زیانبەخشی  لەخۆ کۆکردبێتەوە.

گەر دەسەڵاتێک هۆکاربێت بۆ  خولقاندنی دۆخێک تێیدا کەس هەست بە ئارامی و ئاسودەیی و خۆشگوزەرانی نەکات و گەنجەکان کەسەرمایەی ئایندەن بەلێشاو وڵات جێبهێڵن.

بەهۆی  ئەم (گەر)انەو هاوکات بەهۆی ئەو خاڵانەی سەرەوە،دەردەکەوێت ئەم دەسەڵاتە لەمێژە شەرعیەتی لەدەستداوە و شایانی ئەوە نیە بەردەوامبێت، وێرای ئەمانە  تووڕەیی و ناڕەزایی خەڵک گەیشتوەتە لووتکەو ناخوازن چیتر بەوجۆرە وڵات ببرێت بەڕێوە و بەهەر نرخێک بێت گەرەکە کۆتایی بەو حکومڕانیە شکستخواردوە بهێنرێت..

جێگەی سەرسوڕمان و هاوکات پرسیارە  کەهاووڵاتی سادە دەرک بەو ناعەدالەتی و گەندەڵی هەموو قەیرانانە بکات و ژیانی (تاریك )کردبێت و دۆزەخێک لەئارادا بێت،بەڵام کەسانێک کە لەمەوقیعێکی سیاسی باڵادابن هەستیان بەو تاریکسانیە نەکردبێت.

خاوەنی ئەم بۆچوونە کە پێی وایە هەرێم لە تاریکیدانیەو (لەدەرەوە) لە قەوارەی خۆی زیاتر گەورە کراوە، گەر ئەم گشت قەیرانە کەڵەکەبووانە قەناعەتی پێ نەهێنێت کە هەرێم نغرۆی گەندەڵی بووەو هیچ بوارێک بۆ چاکسازی نەماوە و وەک   پیرەگۆچان  هەرگیز ڕاست نابێتەوە، ئەوە بەدڵنیایەوە ئەو کەسە کەوتووەتە هەڵەیەکی مەزنەوەو گەرەکە بەخۆیدا بچێتەوە.

لە کۆتاییدا دەڵێم، بەڵێ هەرێم لەمێژە لە تاریکسانیدا دەژی، نەک رۆشنایی بەڵکو تروسکایش لەکۆتایی تونێلەکەدا بەدی ناکرێت، هەرکەسیش بە پێچەوانەوە بیر بکاتەوە ئەوە بەخۆی بزانێت یا نا دەیەوێت سیمای ناشیرینی دەسەڵاتداران جوان بکات.