سازدانی: هیوا كازم

بۆ گفتوگۆكردن سەبارەت بەپێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق و بەهێزبوونی پێگەی كورد لەپەرلەماندا كەخاوەنی 63 كورسیە سەركردایەتی كورد چۆن مامەڵە بكات، ئەنوەر حسێن بازگر، نووسەرو رۆژنامەنووس لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی دەشڵێت:»

هاوڵاتی: بەشێكی زۆر لەچاودێرانی سیاسی باس لەوەدەكەن، لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق، ئاستەنگی زۆر دروست دەبێت، تێڕوانینی ئێوە لەو بارەیەوە چییە؟

ئەنوەر حسێن بازگر: لەڕاستیدا، دوو رەهەندی هەیە، یەكێكیان، رەهەندی یاساییە، ئەویش لەیاسای هەمواركراوی ساڵی (2020)ی، یاسای ژمارە (9)، ماددی (45)دا هاتووە، ئەو هێزەی كەزۆرترین كورسی بەدەستدەهێنێت، دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، ئەم یاسایەش لەقازانجی رەوتی سەدرە، بەڵام سەبارەت بەلایەنەكانی تر، كە لەئێستادا بەشێكیش لەهێزە توندڕەوەكان پاشەكشەیان كردووە، ئەوان دەڵێن ئەو یاسایەی لەلایەن دادگای فیدڕاڵی عێراقەوە، لەساڵی (2014) و (2018) كاری پێكراوە و بەركارە، بەپێی ئەو یاسایە ئەو فراكسیۆنەی لەناو پەرلەمانی عێراق زۆرترین كورسی كۆبكاتەوە دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، نەك لەدەرەوەی پەرلەمان چەند كورسی بەدەستهێناوە.

ئەم بۆچوونەی ئەو لایەنانە مەبەستیان خۆیانە بۆ ئەوەی كەڕەوتی سەدری لێدەربكەن، بۆچوونی سێیەمیش هەیە، بەپێی یاسای نوێی ساڵی (2020) كە جێبەجێكردنی مسۆگەرە، موقتەدا سەدر دەتوانێت حكومەت پێكبهێنێت، چونكە زۆربەی كورسییەكانی بەدەستهێناوە، هەروەها رەوتی سەدریش رایگەیاندووە، كەئێستا خەریكی هاوپەیمانێتییەكن، لەگەڵ هەندێك هێزی كوردی، تەقەدومونی حەلبوسی، هەندێك هێزی تر.

هەروەها لەرووی رەهەندە سیاسییەكەی ئەوەیە، لەدوای ئەوەی ئەنجامی سەرەتایی هەڵبژاردنەكان بڵاوبووەوە، هەم هێزە شیعییەكان كە زۆرینەی دەسەڵاتداری عێراق و پەرلەمانیان بەدەستەوە بوو، بۆ نموونە ئیئتلافی فەتحی ئێستا، كە لەهێزەكانی دەوڵەتی ئێستای رەوتی فەتح و حیكمەو عەبادی پێكهاتوە، لەڕابردوودا (89) كورسییان بەیەكەوە هەبووە، ئێستا كورسییەكانیان دابەزیوە بۆ نزیكەی (35) كورسی، تووشی شۆك بوون، هەروەها رۆیتەرز رایگەیاندووە، هێزە سیاسییەكانی شیعەكانی دۆستی ئێران پاشەكشەیان كردووە، بەپێچەوانەوە پێی وایە هاوپەیمانەكانی توركیا، سعودیە، ئیمارات و ئەمەریكا، سەركەوتنی زۆریان بەدەستهێناوە، هەر لەبەر ئەوەیە، ئیسماعیل قائانی، جێنشینی قاسم سولەیمانی، گەیشتۆتە عێراق.

هەڵبژاردنی (2021)، ئاڵوگۆڕی گەورەی بەسەر پارسەنگ، هێزو كورسی هێزە سیاسییەكاندا هێناوە، شیعەی ئێرانی پەراوێز خستووە، عەلاوی لەگۆڕەپانەكە نەماوە، میلیشیاكان دۆڕاون، بۆیە لەگەڵ ئەم ئاڵوگۆڕە پەرلەمانی و سیاسییە، رەنگە عێراق بەرگەی ئەمە نەگرێت و تووشی ململانێی توند ببێتەوە.

هاوڵاتی: پێتانوایە ئەمریكا لەلایەك و توركیاو وڵاتانی عەرەبی دەستتێوەردان بكەن لەدۆخی عێراقدا تا یەكلاكردنەوەی پێكهێنانی حكومەتی عێراق؟

ئەنوەر حسێن بازگر: ئەمریكا، توركیا، ئیمارات و سعودیە هەموویان خەریكی دەستتێوەردانن لەئەنجامی هەڵبژاردنەكان، لەڕووی دیوە سیاسییەكەی بڕیار دەدرێت كێ حكومەتی داهاتوی عێراق پێكدەهێنێت و سەرۆك وەزیران دیاری بكات.

هەروەها شیعەكانی، رەوتی حیكمە و عەبادی بەیەكەوە، حەشدی شەعبی و هادی عامری، كورسییەكانیان دابەزیوە، ئەوان رایانگەیاندووە، رەنگە باشترین، كاندیدیان كازمی بێت، لەبەرئەوەی بێ كێشەیەو كەسایەتییەكی سەربەخۆییە، ئەمەش بۆ ئەوەیە كە ئەو هەلە لەژێر دەستی موقتەدا سەدر دەربهێنن، لەهەمانكاتدا زۆربەی چاودێرانیش پێیان وایە كەموقتەدا سەدر، رەنگە كاندیدەكەی مستەفا كازمی بێت لەداهاتوودا.

هاوڵاتی: ئەگەر موقەتەدا سەدر دووبارە كازمی كاندید بكاتەوە بۆ سەرۆك وەزیران، بەچ مەرجێك دەبێت، هەر بەو جۆرەی كەئێستا هەیە؟

ئەنوەر حسێن بازگر: دیوێكی ئاسایی دووبارە كاندیدكردنەوەی مستەفا كازمی بۆ سەرۆك وەزیران، ئەوەیە كە كازمی سەركەوتنی بەدەستهێناوە لەماوەی كابینەی رابردووی خۆیدا، بۆ نموونە رایگەیاندووە، كە زیاتر لە (12) ملیار دۆلاری خستۆتە سەر بودجەی خەوێنراوی عێراق، لەهەمانكاتدا رۆڵی هەبووە لەچاكسازی عێراق، پاشەكشەی ملیشیاكان و حەشدی شەعبی، لەگۆڕەپانی سیاسی عێراق.

هەروەها ئەو پێشكەوتنەی رەوتی سەدرو بەشێكی تر لەهێزە سیاسییەكانی عێراق بەدەستیانهێناوە دەورو نەخشەی كازمییە لەگەڵ سەرۆك كۆمارو حەلبوسی، كە سێ پێكهاتەی سەرەكی عێراقن، هەروەها ئەم سێ سەرۆكایەتییە جەختیان لەسەر ئەوە كردۆتەوە كەهەڵبژاردنەكان تەزویری تێدا نەكرێت، ئەمەش بەو مانایە نییە، كە ناكرێت، بەڵام رێگری زۆری لێكراوە، بۆیە ئەو بۆچوونەی رەوتی سەدرو مستەفا كازمی لەوەدا یەكدەگرێتەوە، كە نایانەوێت لەعێراق ملیشیا هەبێت، مەبەستیشیان ملیشیاكانی حەشدی شەعبیە.

هەروەها دەڵێن؛ نابێت دەخالەتی دەرەكی هەبێت، هەربۆیە رەنگە كازمی كاندیدێكی باش بێت، كە بەشێكی زۆر لەهێزە سیاسییە عێراقییەكان قبوڵیانە، لەوەش گرنگتر وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش پشتگیری دەكات، توركیاو وڵاتانی كەنداویش، بەو هۆكارەی كازمی كێشەی بۆ ئێران دروست نەكردووە لەعێراقدا، بەڵام لەهەمانكاتیشدا دەیەوێت عێراق بەرەو هاوپەیمانێتی نوێی وڵاتانی عەرەبی ببات، هەروەكو بینیشمان لەماوەی رابردووشدا ماكرۆنی سەرۆكی فەڕەنسا سەردانی عێراقی كرد، پشتیوانی لەكازمی كرد، هەموو ئەو پشتیوانیانە رەنگە شانسێكی باش بێت بۆ كازمی، بەڵام بێ ركابەریش نییە.

هاوڵاتی: دەكرێت متمانەی زۆر بەموقتەدا سەدر بكرێت كە فراكسیۆنەكەی خاوەنی 73 كورسییە؟

ئەنوەر حسێن بازگر: موقتەدا سەدر خودی خۆی و هێزەكەشی، هێزێكە مانۆرسازی گەورە دەكات، بەردەوام ئاڵوگۆڕی سەیری بەسەردا دێت، رەنگە زۆر متمانەكردن پێی كارێكی قورس بێت، وەكو ئەوەی بینیمان لەهەڵبژاردنەكاندا، پاشەكشەی كردو دووبارە گەڕایەوە.

عێراق جگە لەوەی كەحكومەت رەنگە درەنگ پێكبێت، لەبەردەم مەترسی و هەڕەشەدایە، بۆ نموونە لەبارەی ئەو هێزە سیاسییە توندڕەوە شیعییانەی پاشەكشەیان كردووەو كورسییاكانیان دابەزیوە، هەڕەشەی ئەوە دەكەن لەئەنجامی هەڵبژاردنەكان رازی نابن، بەڵام واقیعییەت ئەوەیە، هێشتا عێراق لەژێر كاریگەریی و هەیمەنەی وڵاتانی ناوچەكەدایە، دەتوانین بڵێین ئەمجارە عێراق لەململانێی ئێرانی - ئەمەریكی گۆڕاوە، بۆ ململانێی ئێرانی - عەرەبی و توركی.

هاوڵاتی: بەشێكی زۆری لایەنە شیعەكان كەدەنگەكانیان زۆر كەمی كردووە، دەڵێن بە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان رازی نابین، ئەمە ئاستەنگی گەورە دەبێت بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عێراق؟

ئەنوەر حسێن بازگر: بەداخەوە ئەو هێزو لایەنانەی لەدوای رووخانی حكومەتی بەعسەوە، بەهۆی ئەوەی زۆرینەی عێراق پێكدەهێنن، دەسەڵاتی عێراقییان بەدەستەوەیە، وەكو بینیمان فەساد، گەندەڵی، زۆری میلیشیا، بەرتەسكردنەوەی ئازادییەكان و كوشتنی خۆپیشاندەرانی، لێكەوتەوە، لەلایەكی ترەوە راستە رەوتی سەدر زۆرینەی دەنگەكانی بەدەستهێناوە، بەڵام هێزەكانی (ئیمتیداد و تشرینەكان)، كە لەخۆپشاندەرانن زیاتر لە (40) كورسییان بەدەستهێناوە، هەموو ئەمانە شیعەشن، لەهەمان كاتدا لەهەڵسوكەوت، دەسەڵات و بەڕێوەبردنی حكومەت لەلایەن هێزە شیعییەكانەوە لەماوەی حكومڕانی عەبادی، مالیكی و عادل عبدولمەهدی ناڕازی بوون و نیگەرانن، چونكە جگە لەوەی عێراقییان بەرەو هەڵدێر بردووە نەیانتوانیوە چاكسازی بكەن، داخوازییەكانی خەڵكی عێراق دابین بكەن، جگە لەپشێوی و ئاژاوە نانەوە، پێشیان وایە زیاتر دەخالەتی وڵاتان بەقازانجی شیعەكان هاتۆتە پێش.

هەروەكو وتم: هێزە سیاسییە شیعە توندڕەوەكانی كەكورسییەكانیان دابەزیوە، بەتایبەتی گروپەكانی حەشدی شەعبی، كەتایبی حزبولڵا، عەسایبی ئەهلی حەق، رایانگەیاندوە، بەهەر نرخێك بێت ئەوان ئەنجامی هەڵبژاردنەكان قبوڵناكەن، ئەمەش بەمانای هەڕەشەكردن دێت، دوو ئەگەری هەیە، یەكێیان نانەوەی شەڕو پشێویی و نائارامییە، یەكێكیشیان كەئەگەری لاوازە هەڵوەشاندنەوەی پرۆسەی هەڵبژاردنە، بۆ سەرلەنوێ كردنەوەی، چونكە ئەوان دەڵێن؛ گوایە توركیا و ئیمارات دەستكاری دەنگەكانیان كردووە، ئەمەش قسەیەكی سەیرە كە شیعەكان دەیكەن، بەو هەموو تواناو دەسەڵاتەی لەساڵی (2003) دەیكەن لەعێراقدا، بەردەوام تۆمەتبارن بەوەی كە خەریكی ساختەكاری بوون و رێزیان لە پرسی دیموكراسی نەگرتووە، بەڵام ئێستا ئەوان باسی ساختەكاری دەكەن، جگە لەوەش كە چەند دژی كوردو سوننەكان بوون، لەلایەكی ترەوە ئێستا دەبینن كە هەم كورد كورسییەكانی زیادی كردووە، هەم سوننەكانیش بۆ یەكەم جارە لەدوای رووخانی بەعسەوە بە یەكگرتویی و بەو دەنگە زۆرەوە دێنەوە گۆڕەپانی سیاسی، هەربۆیە ئەو گۆڕانكارییانە جێگای قبوڵكردنی ئەو هێزە سیاسییە شیعە توندڕەوانە نین.

هاوڵاتی لایەنە كوردییەكان، 63 كورسییان بەدەستهێناوە، ئەمەش ژمارەیەكی كەم نییە، كورد دەتوانن چی بكات، لەسەر پرسی ماددەی (140)ی دەستور، چارەسەری ئەو كێشانەی كە كورد هەیەتی لەگەڵ بەغداد؟

ئەنوەر حسێن بازگر: یەكەم جارە كورد بەو شێوەیە ژمارەی كورسییەكانی زیاد بكاتەوە، لە دوای یەكەمین هەڵبژاردن لە (2005)، كە لەلایەن ئەنجومەنی حوكم بەڕێوە برا، ئەو كاتە (75) كورسی هەبوو، هەروەها هێزە سیاسییە كوردستانییەكانیش دەبێت ئەوە بزانن، دەرئەنجامی ململانێی ناوخۆیی و دەسەڵات گرتنەدەست شیعەكانی ئاوا پەرتەوازە كرد، كەخۆشیان لەو بارودۆخە نیگەرانن، هەربۆیە كوردیش دەبێت وەكو تەجروبەیەك ئەو بارودۆخەی شیعەكان، ببینێت، لانیكەم وتارێكی یەكگرتوویان هەبێت، بەرانبەر بەو بارودۆخەی كە لەعێراقدا دێتە پێش، بەتایبەت بەرانبەر ئەوەی لەكەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان لەگەڵ كورد دەكرێت، لەلایەكی ترەوە كە راستە نفوز و هەیمەنەی (ی.ن.ك)، لەو ناوچانە زۆرن، بەڵام ئەو بارودۆخە تەنها روو لە (ی.ن.ك) نییە، بەڵكو روو لەپارتی دیموكراتی كوردستان، بزوتنەوەی گۆڕان و هێزە ئیسلامییەكانیشە، چونكە فاكتەرەكە فاكتەرێكی ئیتنیكی و مەزهەبییە.

بەو مانایەی كورد لەگەڵ سوننەو شیعەكان، پەیوەندی هەیە، بۆ نموونە لەگەڵ سوننەكان سنورو خاكێكی زۆری جێناكۆكیان هەیە، كە سوننەكان بۆ خۆشیان بارودۆخییان خراپە، هەروەها دەسەڵاتداریشمان لەگەڵ زۆرینەی شیعەكان هەیە، بۆیە شیعەكان پێیان وایە دوو پێكهاتە لەعێراقدا هەیە، كەكورد و عەرەبن.

هەروەها لە بابەتی ریفراندۆم و (16)ی ئۆكتۆبەر بینیمان چی بەرانبەر بەكورد كرا، بۆیە پێویستە هێزە كوردییەكان یەكگرتوو بن، چونكە ئەو بۆچوونە شۆڤێنییەی عەرەبی و هێزە سیاسییانە نەگۆڕاوە.

گرنگتر لەهەموو ئەوانە، ئەو لێكنزیكبوونەوەو هاوپەیمانێتییەی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان، دەتوانێت دەورو نەخشی زۆری هەبێت، بەرەو یەكگوتاری كوردی، هیوادارم هێزە سیاسییە كوردستانییەكان لەم هاوپەیمانێتییە، بەپێی خواست و داواكانیان لەبەرانبەر شیعەكان یەكبگرن.

بەدەستهێنانی ئەو (63) كورسییە دەتوانێت دەورو نەخشی زۆری هەبێت، لەبەدیهێنانی خواستەكانی خەڵكی كوردستان، جێبەجێكردنی ماددەی (140)، لەچارەسەركردنی ئەو فشارە ئابوری و سیاسییانەی لەسەر كوردە، هەروەها ئەو پاشەكشەیەی كە هێزە سیاسییە شیعەكان كردویانە، بەتایبەت كەڕادیكاڵ و توندڕەو بوون، بەرانبەر بەكورد و تەنانەت سوننە و شیعەكانیش، هەموو ئەو هۆكارانە، هەلومەرجێكی نوێی بۆ عێراق هێناوەتە پێش كە پێموایە، كورد دەتوانێت، دەورو نەخشی جددی تری تێدا ببینێت.

هاوڵاتی: پێتانوایە رۆڵی كوردو لایەنە سیاسییەكانی لەپێكهێنانی حكومەتی عێراقدا، چۆن دەبێت؟

ئەنوەر حسێن بازگر: بەو هێزو قورساییەی كە كورد لەعێراقدا هەیەتی، هەروەها كشانەوەی بەشێكی زۆری هێزە شیعییەكانی ئێران، دەتوانێت ئەجێندای هەبێت، خاڵی گرنگیش ئەوەیە كە سەرۆك كۆمار بەدەست كوردەوەیە، بەتایبەتی لەبارەی (ی.ن.ك) كە مافی خۆیەتی، سەرۆكی پەرلەمانیش، ئەوەش وەكو رۆتینیاتی پێكهێنانی حكومەت.

بەڵام هۆكاری تری گرنگیش بۆ نموونە مافی ماددی، بودجە و میزانییە، بابەتی نەوت، هەموو ئەمانە بەشێكی زۆری كێشەی ئەم چەند ساڵەن، رەنگە بەكاندیدكردنەوەی كازمی كورد بتوانێت ئیدارەی باشتر لەگەڵ حكومەتی داهاتووی عێراق بكات، ئەو كێشانە چارەسەربكرێت، هیواداریشم وا بچێتە پێش، لەهەمانكاتیشدا ئێران، توركیاو ئەمریكا رازین بەوەی كە كورد دەورو نەخشی هەبێت.

لەلایەكی ترەوە بۆچوونێكی وەهمی لەناو هێزە سیاسییە شیعەو سونییەكاندا هەیە، پێیان خۆشە هەمیشە كورد لەگەڵیان بێت، بۆ ئەوەی كە كورد داوای دەوڵەتی كوردی و جیابوونەوە نەكات، بەڵام لەهەر حاڵەتێكدا كورد دەتوانێت پێداگری لەسەر بەشێكی زۆری مافەكانی بكات