سازدانی: ئارا ئیبراهیم

ئەندامێكی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت دەبێت هەرێمی كوردستان بیر لەوە بكاتەوە هەمووی خراپ نییە، بەڵكو  دەرفەتێك دەدات بە هەرێم و حكومەتی عێراقی، ئەگەر لە گۆشەیەكی پۆزەتیڤەوە سەیری بكەین بۆ خەڵك داهاتەكان شەفافتر دەبن كە نەوت دەچێتەوە دەستی عێراق، بەغدا مولزەم دەبێت بودجەی تەواو بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت.

موسەننا ئەمین لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوەش دەخاتەڕوو كە حكومەتی عێراق ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی جێبەجێ دەكات، دەتوانێت مرونەت بەكاربهێنێت و  ئەو كێشەیە دروست ناكات، واتا گفتوگۆ لەگەڵ هەرێم دەكات بۆ رێككەوتن لەسەر مەلەفی نەوت.

هاوڵاتی: بۆچوونتان لەبارەی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی؟ پێتانوایە ئەم بڕیارە چ شتێكی ئیجابی تێدایە  بۆ هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەی؟
موسەنا ئەمین: دەبێت هەرێمی كوردستان بیر لەوە بكاتەوە هەمووی خراپ نییە، بەڵكو  دەرفەتێك دەدات بە هەرێم و حكومەتی عێراقی، ئەگەر لە گۆشەیەكی پۆزەتیڤەوە سەیری بكەین بۆ خەڵك داهاتەكان شەفافتر دەبن كە نەوت دەچێتەوە دەستی عێراق، بەغدا مولزەم دەبێت بودجەی تەواو بۆ هەرێمی كوردستان بنێرێت. 
روویەكی دیكەی ئیجابیی بۆ حكومەتی هەرێم دەرفەتێكی پێدەدات بە زەختی عێراق و تەدەخولی عێراق كە هەرێم بەشێوازێكی زۆر خراپ گرێبەستی نەوتی كردووە، وای لێهاتووە كە لەسەدا 70% داهاتی نەوت ناگەڕێتەوە بۆ حكومەت و دەگەڕێتەوە بۆ باخەڵی كۆمپانیاو باخەڵی  كۆمپانیای حزبی و ناوخۆیی و دەرەوە، پێداچوونەوە بەو گرێبەستە نەوتییانەدا بكات كە لە قازانجی حكومەتی هەرێم و خەڵكدا بێت.
عێراق جەولاتی تراخیسی كردووە بە نموونە ئەوەش جۆرێكە لە گرێبەست كە دوای رووخانی رژێم كراوە كە هەمیشە خەریكی نەفرەت و نەعلەتن لێی لە پەرلەمان و میدیا باس دەكرێت كە داهاتی عێراقی بەهەدەرداوە لەكاتێكدا لەسەدا 10% دەدرێت بەكۆمپانیاكان، بەڵام ئەوەی كوردستان لەسەدا 70%، دەڕوات بۆ كۆمپانیاكان، ئەمەی  كراوە بە كوردستان تاڵانگەری و وێرانكردنییەتی، ئەگەر حكومەتی هەرێم مەبەستی گێڕانەوەی داهاتی نەوتە دەرفەتێكی بۆ دروست بووەو پێداچوونەوەی تێدا بكات.
خاڵێكی دیكە ئەمە هەمیشە كێشەیەك بووە كە نەمانزانیوە یاسای بودجە چۆن دابنێن، لەبەرئەوەی حكومەتی عێراق داوای نەوتی كردووەو ئەمانیش نەوتیان نەداوەو دەرئەنجام ئەمە بووەتە هۆی ئەوەی نەزانین چۆن بودجە دابنێن بۆ هەرێم، ئێستا ئەمە دەرفەتێك دروست دەكات كە ئەم كێشەیە بە ریشەیی و هەمیشەیی چارەسەر بكرێت.

هاوڵاتی: چۆن چارەسەر دەكرێت؟
موسەننا ئەمین: رێگایەكیان حكومەتی عێراق ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی جێبەجێ دەكات، دەسەڵاتی جێبەجێكردن دەتوانێت مرونەت بەكاربهێنێت و دەشتوانێت تەعەسوب بەكاربهێنێت، هەردوو شتەكە لەبەردەمیدایە، ئەو كێشەیە دروست ناكات، واتا گفتوگۆ لەگەڵ هەرێم دەكات بۆ رێككەوتن لەسەر مەلەفی نەوت.
هەروەها پەرلەمان دەتوانێت ئەم بڕیارەی دادگای فیدراڵی لە رێگەی دەركردنی یاسای نەوت و غاز چارەسەر بكات  كە لەو یاسایەدا ئەو دەقە دەستوریانە شەرع بكرێت، كە (معا-پێكەوە) لەدەستوردا لە ماددەی 112 هاتووە كە حكومەتی عێراق و هەرێمەكان یان پارێزگاكان پێكەوە ئەم سیاسەتە دابنێن، ئەم پێكەوەییە چۆن لەماددەی یاسایدا تەفسیر دەكرێت، ئەمەش چارەسەر دووەم.

هاوڵاتی: بەشێك لە بەرپرسانی هەرێم دەڵێن لە ئەرزی واقعدا ئەم بڕیارە جێبەجێ ناكرێت؟ ئایا دەكرێت هەرێم وەفد بنێرێتە بەغداو بە دانوستان و سازان كێشەكان چارەسەر بكات؟
موسەنا ئەمین: لەئەرزی واقعدا جێبەجێ ناكرێت قسەی كەسانێكە كە بەرژەوەندیان هەیە لەم تاڵانییەی كە لەنەوتدا دەكرێت، دەیانەوێت فعلەن هەرێم بەرەو كۆتایی ببەن، چونكە بەپێی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ئەگەر پێویست بوو هەموو رێكارێك بەكاربهێنێت لەگەڵ هەرێمی كوردستان بە بەكارهێنانی هێزیشەوە بۆ سەرجەم ئەو كێڵگە نەوتیانەی كە بە نایاسایی مامەڵەی پێوە دەكرێت، چونكە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی قابیلی تەممیز كردنەوە نییە، ئیلان مەگەر بەبۆنەیەكی دیكەوە دادگای فیدراڵی رای خۆی بگۆڕێت، چونكە دادگای فیدراڵی دەسەڵاتێكەو حكومەت دەسەڵاتێكی دیكەیەو پەرلەمانیش دەسەڵاتێكی ترە، حكومەتی عێراق مولزەمە بڕیاری دادگای فیدراڵی جێبەجێ بكات.

هاوڵاتی: پرسی سەرۆك كۆمار تا چەند پەیوەندی بە بڕیارەكەی دادگای فیدراڵییەوە هەیە كە بووەتە كێشە لەنێوان پارتی و یەكێتی؟ 
موسەنا ئەمین: پرسی سەرۆك كۆمار عیلاقەی بەم بڕیارەوە نییە، لەوانەیە تەوقیتەكەی لەم كاتەدا قسەی لەسەر بێت زۆر زانیارم نییە، بەڵام پرسی سەرۆكایەتی كۆمار بابەتێكەو مەسەلەی مامەڵە كردن بە نەوت بابەتێكی دیكەیە، 
نەوت بەپێی ئەم دەستورە نووسراوەی هەمانە هیچ هەرێمێك یان پارێزگایەك بەسەربەخۆ مافی مامەڵە كردنی بەنەوتەوە نییە، وەك یاسا ناسێك و عەرەبی زانێك سیاسییەكی كورد زۆر بە وازحی ئەم قسەیە ئەكەم، بەتەنهاش دەسەڵاتی سوڵتەی ئیتحادیش(بەغدا) نییە، نازانم بۆچی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ئەمەی روون نەكردووەتەوە، چونكە لە موڵكییەتی نەوتەوە باسی دەكات تا دەرهێنان و دابەشكردنی داهاتەكان بەشێوازێكی تەندروست و گونجاو لەگەڵ كۆمەڵێك پێوەری دانیشتوان و زەرەرمەندبوون و دروستكردنی گەشەپێدانی هاوسەنگ.
 لەبڕگەی دووەمی ماددەی 112 باس كراوە كە پەرەپێدانی و ئەم سامانە دەبێت هەردوو حكومەت پێكەوە بیكەن، هیچ حكومەتێكیان بەتەنها مافی سەربەخۆی مامەڵەكردنی بە نەوتەوە نییە، چ حكومەتی عێراق بیكات دەستوری نییە، چ هەرێم بەتەنها بیكات دەستوری نییە، ئەمە شتێكە لەماڵی سەرۆك كۆمار بە كاك قوباد كە سەرۆكی وەفدی هەرێم بووە پێم وتووە فراكسیۆنەكانیش لەوێبوون( وتم شاهید بن بۆ مێژوو كە رۆژێك دادگای فیدراڵی ئەم مامەڵەیەی ئێوە بەنەوتەوە دەیكەن دەستووری نییە، هەتا وتم سەری هەرێمیش دەخوات ئەگەر لەسەری بڕۆن) ئێستاش ئەو برادەرانەی دەڵێن جێبەجێی ناكەن دیارە دەیانەوێت سەری هەرێمیشی پێ بخۆن.

هاوڵاتی: ئێستا باسی هەناردەی گاز دەكرێت، پێتوایە ئەمەش بەبێ ئاگاداری بەغدا بكرێت زیاتر بەغدا نیگەران دەكات؟
موسەنا ئەمین: مامەڵەكردن بە پرسی گازەوە خەریكە جەنگی جیهانی دروست دەكات، هەتا بەشێك لەو لێكدانەوانەی بۆ سوریا دەكران پەیوەندی بەوەوە هەیە كە ئەم تەدەخولە گەورەیەی لە سوریا كردوویەتی بۆ ئەوەیە هیچ دەرفەتێك نەهێڵێتەوە بۆ هەناردەكردنی غاز بۆ ئەوروپا تا ببێتە جێگرەوە بۆ غازی روسیا، ئەمەش قەزییەكی گەورەیە.
ئەو گەمەیەی هەندێ لە سیاسییەكانی هەرێم دەیكەن هەندێ جار لە قەبارەی خۆیان و هەرێمی كوردستانیش گەورەترە، بۆیە مەترسیدارە ئەم بابەتە، بەبێ دروستكردنی روئیایەكی هاوبەش لەنێوان حكومەتی هەرێم و عێراق، هەرێم دەبات بەرەو قەیرانی قووڵ و گەورە. 

هاوڵاتی: پێتانوایە باسازان و گفتوگۆ دەتوانرێت كێشە و پرسی مەلەفی نەوت لەنێوان عێراق و هەرێم چارەسەر بكرێت؟
موسەنا ئەمین: بەخۆدزینەوە لە دەسەڵاتی ئیتحادی و لە دەستورو مامەڵەكردنی مەلەفی پڕ گەندەڵی بەمەلەفی نەوت ئەم وڵاتە پێشناكەوێت، ئەوەی دروست دەبێت بەم شێوەیە كۆمەڵێك بەرپرسی دەوڵەمەندی گەورە كۆمپانیای زەبەلاح كە خاوەنی ملیارەها دۆلارن، بەڵام حكومەتی هەرێم ئیحتیاتاaتی نەقدی نییە، كام  كۆمپانیای بچووكی حزب بگریت ملیارێك دۆلار لە گیرفانیدایە هەیانە دەیان ملیاری هەیە، ئەمە چ معادەلەیەكی حوكمڕانی و بەڕێوەبردنە ئەوان لەسەر حسابی سامانی  ئەم وڵاتە ببنە خاوەنی ملیارەها دۆلار لەكاتێكدا لەسەدا 70ی داهاتی نەوت بۆ خەڵك نەبێت و پێتوابێت دەستكەوتە بۆ هەرێمی كوردستان كە زیاتر 30 ملیار دۆلار قەرزار بیت كەئەنەما نەوتی كڕیوە نەك نەوتی فرۆشتووە.