سازدانی: شاناز حەسەن

یوسف محەمەد سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان  دەڵێت لەرێگەی هەڵبژاردنەوە گۆرانكاری نەیەتە كایەوە پێوست دەكات دەسەڵاتداران چاوەرێی دۆخێكی یەكجار خراپتر بن و دورنیە ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن ناهاتنە كایەی گۆرانكاری لەرێگەی هەڵبژاردنەوە پەل بكێشێت بۆ تەقینەوەی جەماوەری.
یوسف محەمەد، ئەندامی خولی پێشووی پەرلەمانی عێراق و سەرۆكی پێشووی پەرلەمانی كوردستان لەمچاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتى دەشڵێت:» روانینی ئێمە بۆ پرسی كاری سیاسی لەداهاتوودا بەم شێوەیەیە و هیوادارین ئەوەی لە هاوپەیمانی هیوا دروستمان كرد لە پەرلەمانی عێراق، بەڵام نەتوانرا بكرێتە لیستێكی هەڵبژاردن بتوانرێت لەداهاتوو كارێكی لەو شێوەیە بكرێت و سەرجەم هێز و دەنگە نارازییەكان كۆبكرێتەوە كە زۆرینەشیان بێت بەو شێوەیە هەوڵی هێنانەكایەی گۆرانكاری بنچینەیی بدرێت».
هاوڵاتى: دۆخی ئێستا عێراق لەرووی سیاسییەوە تووشی چەقبەستووی بووە، یان دوای تویت و راگەیاندنەكەی موقتەدا سەدر كێشە سیاسییەكان چارەسەر دەبن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمارو پێكهێنانی حكومەت؟
یوسف محەمەد: پرۆسەی سیاسی لە عێراق بەو شێوەیەی كە لە دوای 2003وە رێكخراوەتەوە،  لەسەر بنەمای رێككەوتن، یەكێك لە بنەما سەرەكیەكانی تەواقفە جیا لە بنەمای شەراكەت و تەوازون و هاوسەنگی و بریار لەروی سیاسیەوە  ئەم بنەمایانە جێیگر كراون لەدوای روخانی رژێمی پێشووەوە، بەڵام لەوی دەستوری و یاساییەوە بابەتی تەواقف لە دەستوری عێراقدا سێ رەكیزەی هەیە.
 یەكەم بریتیە لە ئەنجومەنی سەرۆكایەتی بۆ یەك خول، لەدوای ئەو خولە مەجلیسی ئیتیحادی بكرێتەوە كە بەداخەوە تائێستا دروست نەكراوە.
ئەو ئەنجومەنی سەرۆكایەتیە هەر یەكێك لە ئەندامەكانی مافی ڤیتۆی یاساكانی پەرلەمانیان هەبوو، ئەوە یەكێك لە رەكیزەكانی تەواقف بوو، كە ئێستا نەماوە و ئەبوایە ئەنجومەنی ئیتیحاد جێگەی بگرێتە كە تائێستا دروست نەكراوە، 
رەكیزەی دووەم دوو لەسەر سێیە بۆ دانیشتنی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، خولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، كە ئەمە لە دەستوردا ئاماژەی پێدراوە و تائێستا بەركارە، ئەو زۆرینەیەی كە ئێستا هەیە دیسانەوە بیگۆرن، بەڵام دادگای باڵای فیدراڵی لەرێگەی بریارەكەیەوە، نەیهێشت هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار بە زۆرینە تێپەرێنرێت و ماوە.
رەكیزەی سێیەم بریتیە لە دەنگدان لەسەر هەندێك لە یاساكان كە ئەویش هەر پێویستی بە دوو لەسەر سێ هەیە وەك یاسای ئەنجومەنی ئیتیحاد و یاسای دادگای باڵای فیدراڵی . بۆیە لەسەر ئەم بنەمایە عێراق دامەزراوە و لە دەستوریشدا ئاماژەی پیكراوە، بۆیە تا رێككەوتن نەكرێت  لەسەر سەرۆك كۆمار  و سەرۆك وەزیران هەردووكیان، ناتوانرێت ئەو پرۆسەیە ئەنجامبدرێت، تەنانەت كە رێككەوتنیش بكرێت لەسەر  سەركۆك كۆمار هەتا رێكەوتن نەكرێت لەسەر سەرۆك وەزیران  ناتوانرێت پرۆسەكە تێپەرێندرێت، ئەگەر شیعەكان رێككەوتن لەسەر سەرۆك وەزیران و چۆنیەتی دیاریكردنی و كوتلەی گەورەترین، ئەوە ئەو كاتە دور نییە فشار لە هەردوو لایەنی كوردی پارتی و پەكێتی بكرێت  بۆ ئەوەی رێككەوتن بكەن لەسەر كاندیدێكی دیاریكراو بۆ پۆستی  سەرۆك كۆمار.
هاوڵاتى: پێتانوایە دابەشبوونی كورد بەتایبەت پارتی و یەكێتی لەسەر پرسی سەرۆك كۆمار چ زەرەرێكی داوە لە پێگەی كورد لەبەغدا؟
یوسف محەمەد: ئاساییە پارتی و یەكێتی ململانێ‌ بكەن لەسەر  پۆستەكان چ لە ئاستی هەرێمی كوردستان یان لە ئاستی عێراقیش، بەڵام گرنگ بوو پارتی و یەكێتی و هەموو لایەنەكانی دیكەش رێككەوتن بكەن لەسەر بەرنامەیەكی دیاریكراو لەسەر چۆنیەتی پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو و ئەو مافانەی كورد هەیەتی و پێویست دەكات بە دەستی بهێنێت و ئەو بابەتانەی كەلەنێوان هەرێم و بەغدا هەیە و چۆن چارەسەر دەكرێت. بەداخەوە  هەمیشە زیاتر تەركیز لەسەر پۆستەكانە، كە تەركیز لەسەر ئەو كێشانە بێت كەلەنێوان هەرێم و بەغدا بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە،  پۆستی سەرۆك كۆمار پۆستێكی تەشریفاتییە و تەنانەت وەزیرەكانی كورد كەلەعێراق  تائیستا دەستبەكار بوون، نەیانتوانیوە  رۆلێكی ئەوتۆیان هەبێت،  لەچارەسەر كردنی كێشە بچینەییەكان بەتایبەتی كێشەی خاك، كە دەبوو  تا كۆتایی 2007 یەكلا بكرایەتەوە، كە ئەوەتا تائیستاش یەكلا نەكراوەتەوە و  بگرە دۆخی ناوچە جێناكۆكییەكان زۆر خراپترە، لە دوای روخانی رژێمی سەدام تا 2017وە و ئەنجامدانی ریفراندۆمەكە.
بۆیە لەبری ئەم شەرەی لەسەر پۆست دەكرێت باشتر بوو لەسەر بەرنامەیەكی سیاسی رێككبكەون  بۆ چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ سەرجەم پێكهاتەكانی دیكەی عێراق وە بەتایبەتی شیعە لەكاتی پێكهێنانی حكومەت و مەرجەكانی خۆیان دیاریبكەن و ئەوكات تەنانەت كە ململانێشیان لەسەر پۆست بكردایە كارێكی ئاساییی بوو ، بەڵام بەداخەوە ئەو جارانەشی كە بەیەكەوە رۆیشتوون و بەیەكەوە رێككەوتوون لەسەر پۆستەكان، هەر هیچ وەرەقەیەكی سیاسیان نەبوە بۆ ئینزامكردنی لایەنەكانی دیكە بۆ ئەو مافانەی كورد هەیەتی لەعێراق.
هاوڵاتى: ئەگەر لەو ماوەیەی موقتەدا سەدر بۆ لایەنی پەكخەر دایناوە حكومەت پێكبهێنن كە ماوەكەی چل رۆژە نەتوانرێت چی روودەدات؟ هەڵبژاردن دەكرێتەوە یان چ دەگوزەرێت؟
یوسف محەمەد: ئەمانە تەواقفی لەسەر بكرێت، چۆن لایەنەكانی هاوپەیمانی رزگاركردنی نیشتیمانی عیراق نەیانتوانی بەبێ لایەنەكانی تەنسیقی و یەكێتی  و لایەنەكانی تریش  پۆستی سەرۆك كۆمار یەكلا بكەنەوە، لایەنەكانی  چوارچێوەی هەماهەنگی و یەكێتیش ناتوانن ئەم بابەتە  یەكلابكەنەوە،  بەڵكو پێویستە رێكەوتنی لەسەر بكرێت.
پێم وایە كە  هەڵبژاردنی پێشوەخت باشترین چارەسەرە و تەنانەت  خەریكە دەبێتە پێویستیەكی دەستوری و یاساییش لەدوای بریارەكەی دادگای باڵای فیدراڵی سەبارەت بە  پرسی دووبارە كردنەوەی دەرگای خۆ كاندید كردن بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار.
لەراستیدا ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق خۆی كردۆتە زاوییەیەكی بەرتەسكەوە، خۆی ئەوەی وتووە، كە پرۆسەی هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، لە خۆكاندیدكردنەوە بۆ دەنگدان لەسەری، پێویست دەكات لە یەك مانگ تێنەپەرێت،  بەپێی دەقە دەستورییەكەی، كە لەدەستوردا هاتووە كە پێویست دەكات لەماوەی یەك مانگدا پۆستی سەرۆك كۆمار  هەڵبژێدرێت، دادگای باڵای فیدراڵیش لەبریارەكەیدا ئاماژەی بۆ ئەوەدا كە تەنیا بۆ یەك جارە و ئەویش پەرلەمان بە دەنگدانی ئەندامانی پەرلەمان دەتوانن بۆ یەك جار دەرگای خۆ پاڵاوتن بكەنەوە، ئەو جارەش دەرگای خۆپاڵاوتن كرایەوە و مانگەكەش كۆتایی پێ هات، لە بریارەكەی دادگای فیدرالیدا ئەوە هاتووە پێویست دەكات دامەزراوەكان هەستن بە ئەركی خۆیان بەتایبەتی دەسەڵاتی تەشریعی لەهەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار و حكومەت بۆ ئەوەی بتوانرێت دامەزراوەكانی دەوڵەت بەرێوە بڕوات، ئەگەر نا  ئەو هەڵبژاردنانە نەكرێت ئەوا دامەزراوەكان شەرعیەتی خۆیان لەدەست دەدەن، كەبە مەرامی دەستوری خۆیان هەڵنەستن.
لە زۆرێك لە دەستورەكانی دیكەی دنیاشدا ئەوە هەیە، كە ئەگەر پەرلەمان متمانەی بە یە یان دوویان سێ كابینەی وزاری یەك لەدوای یەك نەدا ئەوە خۆی هەڵدەوەشێنێتەوە یان بە هەڵوەشاوە حسابە، ئەمە لە دەستوری عێراقدا نییە، بەڵام چونكە تائێستا پەرلەمان نەیتوانیوە سەرۆك كۆمار هەڵبژێرێت و دواتریش سەرۆك كۆمار كاندیدی زۆرینە رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومەت بۆیە یەكێك لە رێگاكان بریتیە لە هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان و هەڵبژاردنی پێشوەخت، كە ئەمە دەكرێت  لەلایەن یەك لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمانەوە تەرح بكرێت و پەرلەمان دەنگی لەسەر بدات، بە زۆرینەی  رەهای كۆی ئەندامەكانی خۆی هەڵوەشێنێتەوە یان هەرچەندە ئەمە لە دەسنوردا ئاماژەی پێنەدراوە، لەو رووەوەوەی دادگای باڵای  فیدراڵی لایەنی یەكلاكەرەوەی هەر تانەیەكە لەسەر جێبەجێنەكردنی دەستور و پێشێلكردنی، بۆیە دەكرێت لەرێگەی داوایەكەوە داوای هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بكرێت بەتایبەتی دادگای باڵای فیدراڵی بریار لەسەر كۆتا ئەنجامی هەڵبژاردنەكان دەدات بۆ دانیشتنی پەرلەمان.
بەدوری نابینم دادگای باڵا ئەگەر داوایەكی لەم شێوەیە برواتە بەردەستی پەرلەمان هەڵبوەشێنێتەوە، واتە ئەمە لایەنە یاسایی و دەستورییەكەی، بەڵام لایەنە سیاسی و ئینتیخابییەوە ئەم هەڵبژاردنە لە كەشێكی زۆر  ئاڵۆزدا ئەنجامدرا و هەڵبژاردنی پێشوەختە بوو، بۆیە تا مانگێك پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكەش كەس نەیدەزانی دەكرێت یان نا، بەتایبەتی كە رەوتی سەدر كشابۆوە لە پرۆسەی هەڵبژاردنەكە، لەهەمانكاتیشدا شێوازی هەڵبژاردنەكە گۆرانكاری  بەسەردا هێنرا، نەك تەنیا بچوكردنەوەی بازنەی هەڵبژاردنەكان بەڵكو ئەسڵەن شێوازی هەڵبژاردنەكە گۆرا و سیستمەكەی گۆرا بۆ سیستمەنی  یەك دەنگی نەگوازراوە، واتە خەڵك دەنگی بە تاكەكەس دا نەك حزبە سیاسییەكان لە ئەنجامی كۆی ئەمە، دەرەنجامی هەڵبژاردنەكە دەرئەنجامێكی (موشەهەوە)واتە دەرئەنجامەكەی ناهاوسەنگە.
هاوڵاتى: مەبەستت لە چییە دەرئەنجامی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق نا هاوسەنگ بووە؟
یوسف محەمەد: هەندێك هێزی سیاسی ژمارەی دەنگەكانیان لە ئاستی جەماوەریدا كورسیان بەدەست هێناوە بۆیە ئەمانە داوای ئەوە دەكەن مافی خۆیان بەدەست بهێنن و ئیستیحقاقی خۆیان پێبدرێت،  تەنانەت داوای ئەوە دەكەن ئەو سیستمە حوكمرانیەی عێراقی لەسەر دامەزراوە كەلەدوای 2003وە  كەخۆشیان بەشدار بوون تێیدا و هەموو ئەو حكومەتانەی لە عێراق دروست بووە بیگۆرن.
لەهەمانكاتدا هەندێك هێزی سیاسی تر زۆر لەهەقی خۆیان كەمتر كورسیان بەدەست هێناوە، بۆ نمونە تەیاری حیكمە، نزیكەی 400هەزار دەنگی  بەدەستهێناوە، بەڵام  لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی هێزەكانی دەوڵەت  پێم وابێت كورسییەك یان دوو كورسی بەدەست هێناوە، ئەمە وایكردووە ئەمانە هەست بە ئەوە دەكەن غەدرێكی گەورەیان لێكراوە، بۆیە ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی تر رەنگە رێگە خۆشبكات بۆ ئەوەی كە هاوسەنگییەكی سیاسی هەیە، تازە بێتە كایەوە.
بەپێی بریاری دادگای باڵای فیدراڵی پێویستە بەر لەهەر هەڵبژاردنێك یاسای هەڵبژاردن  هەموار بكرێتەوە بەتایبەت بابەتی دەستی ژماردنی دەنگەكان جێگیر بكرێت.
هاوڵاتى: ئایا رێكەوتنی پارتی لەگەڵ حەلبوسی و سەدر ئاسانتر بووە لەرێكەوتن لەگەڵ یەكێتی، یان رێكەوتنی یەكێتی لەگەڵ مالكی ئاسانتر بووە لە رێكەوتن لەگەڵ پارتی؟ بۆچی ئەم دۆخەی نێوان پارتی و یەكێتی بەمە گەیشتووە؟
یوسف محەمەد: نەخێر دەبوو رێككەوتنی كورد و كورد ئاسانتر بێت، وەك لە رێككەوتنی هێزێكی سیاسی كوردی لەگەڵ لایەنە سیاسیەكانی تری ناو پێكهاتەی سوننە و شیعە، بەڵام شەر لەسەر پۆستەكان وایكردووە ئەم رێككەوتنانە بەم شێوەییە بن هەر لایەكیان پەلەی ئەوەی بێت لەگەڵ لایەنە سیاسیەكانی دیكەی عێراق بكەوێتە سەودا و مامەڵە و مامەڵەی بەدەستهێنانی پۆستەكان.
رازی بوون بە مەرجەكانی ئەوان لەپێناو پۆست بۆ هەر یەكێك لەو هێزانە بێت، دەكرێت ئەوە بڵین پارتی دەستپێشخەر بوو لەم پرسانەدا لەماوەی دورودرێژی رابردوودا كاری لەسەر ئەوە دەكرێت لەگەڵ كوتلەی سەدر و حەلبوسی هاوپەیمانی پێكبهێنن، تەنانەت ئەم هاوپەیمانییە دەگەرێتەوە بۆ گفتوگۆكانی نزیكەی سالێك پێش ئەنجامدانی هەڵبژاردن بۆیە ئەمە هەمووی پەیوەندی بە شەری پۆستەكانەوە هەیە، بۆیە رێكەوتنی ئەمە دوو حزبە لەگەڵ لایەنەكانی دیكە ئاسانتر بووە لە رێككەوتنی نێوان خۆیان.
هاوڵاتى: وەك چاودێرێكی سیاسی سەركردایەتی سیاسی كورد دەبێت چ بەرنامەیەكی هەبێت بۆ ئەوەی بەرانبەر بە شیعەو سونەكان پێگەی بەهێز بێت؟
یوسف محەمەد: بروام بە شتێك نیە بە ناوی سەركردایەتی سیاسی كورد هیچ شتێك نیە بەم ناوەوە، هیچ موئەسەسەیەك نیە بەم ناوەوە، ئەوەی كە هەیە ئەو هێزانەی كە براوە دەبن پێویست دەكات كە هەماهەنگ بن لەگەڵ یەكتر لەسەر بەرنامەیەكی سیاسی دیاریكراو  رێكبكەون بۆ چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ عێراق و  ئەوانە هەموو بكەنە مەرج بۆ بەشداریكردن لە حكومەت و هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار، چونكە ئەم ساتە ساتی پێكهاتن و رێكەوتنە، لەدوای هەر هەڵبژاردنێكی پەرلەمانی عێراق كە سەرۆك كۆمار  هەڵبژێردرا ئیتر كلیلی رێككەوتن كراوەتەوە، كە ئیتر دەبێت هەموو شتەكان یەكلاكرابێتەوە.
بۆیە دوای ئەوە هەموو شتەكان بە زۆرینە تیدەپەرێت، بۆیە دەبوو پیشتر رێكبكەون، لەسەر وەرەقەیەكی سیاسی و لەسەر مەسەلەی جێناكۆكەكان و پرسی پێشمەرگە و بودجە و مووچەی خەڵكی هەرێمی كوردستان و قەرەبووكردنەوەی خەڵكی لەو تاوانانەی كە رژێمی بەعس ئەنجامی داوە.
لەسەر پرسی نەوت و غاز و ئەمانە خاڵی بنچیبنەیی هێزە سیاسیەكانی هەرێمی كوردستان بن لەگەڵ حكومەتی ئیتیحادی، بەڵام ئەوەندەی ئەزمونم هەیە، پارتی و یەكێتی شەرەكانی خۆیان كورتدەكەنەوە لەسەر پۆستەكان و تەنانەت هەندێك جار لەسەر دانانی كەسێك لە پۆستێكی دیاریكراودا، لە خولی رابردوو هەموو داواكاریەكانی پارتی ئەوەبوو كە فوئاد حسێن وەزیر بێت، ئەم خولە هۆشیار زێباری كاندیدی بێت، یەعنی بابەتەكان نەك لە پۆست هەندێ جار لە شتی شەخسیش كورت دەكرێنەوە، جا چی لەوەی بپەرژێنە سەر مافەكانی خەڵكی كوردستان و بەرنامەیەكی سیاسی دیاریكراو.
هاوڵاتى: پێتانوایە ئەوەی روویدا دابەشبوونی بەتەنها لایەنە سیاسییەكانە بەسەر بلۆكی ئێران و بلۆكی توركیاو ئیمارات و سعودییەدا؟
یوسف محەمەد: بەدڵنیاییەوە ئێستا جیهان زۆر پێكەوە  بەستراوە دەستتێوەردان زۆر زیاتر بووە  لەكاروباری ناوخۆی دەوڵەتان، بەتایبەتی ئەو دەوڵەتانەی كە لاوازن، بەتایبەتیش لەدوای رژێمی پێشووەوە دەستێوەردانی  ئیقلیمی  لەعێراق بە بەردەوامی هەبووە، ئیقلیمی و نێودەوڵەتی، زۆر رون و وازعە كەئێستا  هێزەكان هەمویان دابەش بون بەسەر دەوڵەتە ئیقلیمیەكاندا  و رێككەوتنی نێوان سوننەكان ئەردۆغان  ئەنجامیدا، لەكاتێكدا ئیماراتیەكان بەردەوام لەسەر خەت بوون بۆ رێككەوتنی نێوان هەر سێ لایەنی  هاوپەیمانی رزگاركردنی نیشتیمانی عێراق، ئێران بەردەوام كارەكتەرێكی سەرەكی بوە لە عیراق و دەستێوەردانی هەبووە لەكاروباری سیاسی عێراق، بەردەوام لەسەر خەتە لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگی و یەكێتی، واتە بەدڵنیاییەوە دەستێوەردانی دەرەكی و ئیقلیمی  رۆلێكی كارا و كاریگەری هەیە كە دەتوانم بڵێم زیاتر لە رابردوو كاریگەری لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق هەیە.
هاوڵاتى: پێتانوایە «حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی» كە سەدر بانگەشەی بۆ دەكات بۆ ئەم دۆخەی ئێستای عێراق گونجاوە یان دەبێت تەنها حكومەتی تەوافوقی هەبێت؟
یوسف محەمەد: من بابەتێكی لەسەر ئەوە نوسی و كە مەسەلەی حكومەتی زۆرینەی نیشتیمانی  كەلەلایەن تەیاری سەدریەوە بۆ ئامانجی تر بەكاردەهێنرێت، یعنی سەدر ئامانجەكەی تەنیا دورخستنەوەی كۆمەلێك لە لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی بوو، بەتایبەتی تریش دەوڵەتی قانون و نوری مالكی  لە پێكهێنانی حكومەت، ئەگینا ئەوەتا ئیستا ئامادەبووە لەگەڵ هەموو سوننە رێكەوتنی كردووەو ئامادە بووە لەگەڵ هەموو سوننە  و هەموو كوردیش رێكەوتن بكات، بەڵام بە مەرجەكانی خۆی، ئەمە لایەكیەتی، بەڵام لاكەی تری واتە لای دووەمی پرسی هاوپەیمانی سێ قۆڵی یان ئەوەی ناو نراوە پرسی رزگاركردنی نیشتیمان، بریتیە لە شەری مەرجەعیەتی هەر سێ پێكهاتەكەی عێراق، یعنی  لەو گفتوگۆیانەی كەلەساڵی رابردوودا  و سالێكپێش هەڵبژاردنیش لەنێوان پارتی و سەدریەكاندا بوو، پارتی چەندین جار ئەوەی لەگەڵ سەدرییەكان باسكردووە ئەوان ئامادەن دان بە مەرجەعیەتی سیاسی سەدر بنێن بۆ پێكهاتەی شیعە بە مەرجی ئەوەی سەید موقتەدا سەدریش دان بە مەرجەعیەتی كاك مەسعود بنێت بۆ  مەرجەعیەتی سیاسی پێكهاتەی كورد، بەڵام پارتی لە ئەمەدا زۆر بە هەڵەدا چوون، چونكە كاك مەسعود ناتوانێت ببێت بە مەرجەعیەت بۆ كورد و بۆ هەرێمی كوردستان، بەتایبەت بەو هەڵوێستانەی دەیگرێت، كە هەڵوێستەكانی بەرتەسكەو ناتوانێت نیشتیمانی بێت تا بتوانێت هەموو لایەنە سیاسیەكانی تر لەدەوری خۆیدا كۆبكاتەوە.
ئەسڵەن لەناو كورد دا مەسەلەی مەرجەعیەت بونی نییە، بەڵام كاك مەسعود كە وەك كەسێك كە یەكێكە لە سەركردەكانی یەكەم وەك مام جەلال و كاك نەوشیروان، هاوشێوەی ئەوان لە سەفی یەكەمی قیادەی سیاسی كورد بووە، یەكەم سەرۆكی هەرێمی كوردستان بوە، دەیتوانی رۆلێكی گرنگتر ببینێت كە فراوانتر لە حزبەكەی خۆی كاریبكردایە.
لەسەرو حزبەكەی خۆیدا كاریبكردایە، هەوڵی پێكهێنانی حزبەكانی دیكەی بدایە، نەك هەوڵی دەست شكاندنەوە و شكاندنی لایەنەكانی دیكە بدات، چ بە گۆرانی ئەوسا و ئێستاش كە ئەمە ململانێیەی كەلەگەڵ یەكێتی دەستیداوەتێ لەسەر پرسی سەرۆك كۆمار، بۆیە ئەو ناتوانێت ببێتە مەرجەعی كورد، بەڵام سەید موقتەدا لەوانەیە زۆر بە ئاسانی بتوانێت  پرسی مەرجەعیەتی شیعە یەكلابكاتەوە، كە  حكومەتی زۆرینەكەی دروست بكردایە، بەتایبەتی كە ئەو قاعیدەیەكی جەماوەری لە بەغدای پایتەخت هەیە، جیا لەوەش لەوانەیە سەید موقتەدا لەبیری ئەوەبێت، كە مەرجەعیەتی دینیش لە داهاتوودا بەدەستەوە بگرێت، بەتایبەتی كەئیستا ئایەتوڵڵا سیستانی، تەمەنی گەورەیە رەنگە مەرجەعیەتێكی رون و وازعی دینی  بۆ دوای ئایەتوڵڵا سیستانی بونی نەبێت، سەید موقتەدا  بەوەی خۆی لەخێزانێكی ئایینیە و كوری مەرجەعێكی باڵای شیعەكان بووە، دور نیە لەبیری ئەوە بێت تەنانەت مەرجەعیەتی گەورەی شیعەكانی  لەروی دینیەوە بۆ خۆی كۆنترۆڵ بكات.
هاوڵاتى: واتا بەشێكی ئەو هاوپەیمانێتییەی نێوان مالكی و سەدر داننان بووە بە مەرجەعیەتی یەكتردا؟
یوسف محەمەد: بەشێكی ئەو هاوپەیمانییە شەری مەرجەعیەتی پێكهاتەكانە، نەك مەسەلەیەكی سیاسی بێت، چونكە ئەو فەسادەی لەعێراقدا هەیە هەموو ئەم هێزانە بەشدار بوون تیدا، بۆیە مەسەلەی فەساد پەیوەندی بە حكومەتی تەوافیقیەوە نیە، چونكە سویسرا بە نمونە حكومەتێكی تەواقیفی بەرێوەی دەبات، بەڵام گەندەڵی نیە، چونكە گەندەڵی بەهۆی چاوپێشیكردنە لە كارە پیسەكانی یەكتری بەهۆی سەروەرنەبونی یاساوەیە.
هاوڵاتى: بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بۆ عێراق و هەرێمی كوردستان سوودی دارایی هەبووە، پێتانوایە دەتوانرێت پەرلەمانتارانی عێراق داوا بكەن لەگەڵ دابینكردنی بایەعی بۆ خەڵك بڕە پارەیەك لەداهاتی نەوت بدرێتە ان، ئایا ئەمە دەكرێت؟
یوسف محەمەد: ئەوەتا ئێستا حكومەتی ئیتیحادی خۆی هەڵساوە بەوە و  بریاریداوە وەك بەرزبونەوەی نرخی شتومەك و قەرەبوكردنەوە و ئەو هاوكاریە كۆمەڵایەتیەی هەیەتی زیاتری بكات و برێك پارە بەسەر فەرمانبەرانیشدا دابەش بكات، بەڵكو ئەو فەرمانبەرانەی داهاتیان لە یەك ملیۆن دیناری مانگانە كەمترە.
لەعێراقدا پێش كۆتایی هاتنی مانگی سێ دەستكرا بە دابەشكردنی موچەی مانگی چواری خانەنشینی و  لەگەڵیدا بۆ هەر خانەنشینێك 100هەزار تەرخانكراوە، كە ئەوەش دەدرێت بە فەرمانبەران، لەكاتێكدا حكومەتی ئیتیحادی بەم شێوەیە مامەڵە لەگەڵ  بەزربونەوەی نرخی نەوتدا دەكات، لەهەرێمی كوردستان نەك هەر ئەوەی هاوكاری خەڵكی هەژار ناكرێت، لەلایەن ئەم دەسەڵاتەی خەڵكی هەرێمەوە.
هاوڵاتى: ئەو كاتەی بەڕێزتان سەرۆكی پەرلەمان بوون هەمواری یاسای هەڵبژاردن بكرایە و هەرێم بكرایە بە چەند بازنەیەك باشتر نەبوو لە پرسی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم؟
یوسف محەمەد:  هەمواری یاسای هەڵبژاردن پرۆژەی بۆ ئامادەكرابوو، ئێمە ناوەندێكی راوێژكاری یاسامان دامەزراندبوو، بەشی یەكەمی هەموارەكەش حازركرابوو، لەو ناوەندەوە، بەڵام هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان كاتی مابوو، لەو كاتەدا كە دەست برا بۆ یاسای سەرۆكایەتی هەرێم، كەلەو كاتەدا زەروریەتێك بوو بۆئەو قۆناغە، چونكە كێشەیەكی  یاسایی و سیاسی  لەخولی پێش ئێمەوە بۆ ئێمە بەجێمابوو.
لەكاتی خۆیدا هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم ئەنجامنەدرابوو، كە دەبوو لەگەڵ  هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەپێی یاسای سەرۆكایەتی هەرێم لەساڵی 2013 ئەنجام بدرێت، بەڵام خولی پێش ئێمە هەڵبژاردنی  سەرۆكی هەرێمیان دواخست بۆ ماوەی دوو ساڵ،  بۆكاك مەسعود هەر بەبێ هیچ بیانویەك تازە كردوەوە و درێژیان كردەوە، بۆیە ئەمە وەك كێشەیەكی هەڵپەسێردراو بۆ خولی ئێمە بەجێما كەدەبوو چارەسەر بكرێت.
كە دەبوو لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرایە و سەرۆكێكی تازە دابنرێت، لەو یاسایەش كە پەسەندیان كردبوو بۆ درێژكردنەوەكە دەبوو تەنیا بۆ دوو ساڵ بێت، بەراستی ئێمەش ئامادە نەبووین كە ئەو هەڵەیە جارێكی دیكە دووبارە بكەینەوە، یان یاسای هەڵبژاردن یاسای سەرۆكایەتی هەرێم هەمواربكرێت بۆ ئەوەی بتوانریت سەرۆكی هەرێم لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت.
بۆ ئەوە داوامان لە كۆمسیۆن كرد كە هەڵبژاردنی سەرۆكی هەرێم لەناو خەڵكەوە ئەنجامبدات، بەهۆی شەری داعش و گرفتی داراییەوە  كۆمسیۆن وتیان ناتوانین ئەوە بكەین، لە ئەنجامدا كوتلە پەرلەمانیەكان پرۆژە یاسایان پێشكەش كرد بۆ هەمواری یاسای سەرۆكایەتی هەرێم و بۆ ئەوەی لەناو پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، بۆیە ئەم دوو بابەتە بەدیلی یەكتر نەبوون ، ئەوە پێویستیەك بوو دەبوو چارەسەر بكرایە، زۆر هەوڵماندا ماوەی ساڵێك خەریك بووین بۆ ئەوەی سازان لەسەر ئەو پرسە بكەین بەڵام نەكرا، چونكە پارتی بەتەما بوو بەبێ ئەوەی خۆی داوا بكات جارێكی دیكە تەمدید بۆ كاك مەسعود بكرێت، بەشێكی زۆر لەهێزەكانی تر كەبەشێوەی ئاشكرا ئامادە نەبون ئەوە قبوڵ بكەن، هەرچەندە هەندێكیان بەشێوەی نائاشكرا  چونە ژێر باری ئەوەوە، بەڵام تەمدید نەكرا، لە پەرلەمانی كوردستان، ئەوە بۆیە پارتی و كاك مەسعود خۆی بەرپرس بوو لە داخستنی پەرلەمان، دایخستت و چونكە تەمدید بۆ نەكرد، بەڵام هەندێك لایەنی تر چونە ژێر باری ئەوەی شەرعیەت بە مانەوەی كاك مەسعود بدەن.
هاوڵاتى: دەوترێت ئێوەو چەند هەڵسوراوێكی دیكەی پێشووی گۆڕان لیستان دەبێت بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بەتایبەت لەگەڵ كاك عوسمانی حاجی مەحمود؟
یوسف محەمەد: هەر كارێكی سیاسی بۆ ئەم قۆناغەی ئیستای هەرێم پێوست دەكات كارێكی شێوەبەرەیی بێت هەر وەك كارێكی سەرەتایی دروستبونی گۆران، یان ئەو چوارچێوەیەی  كەئێمە لە پەرلەمانی عێراق دروستمان كرد بە ناوی هاوپەیمانی هیوا، یعنی خەڵكی هەرێمی كوردستان زۆر نائومێد بوون لە پرۆسەی سیاسی لەهەرێمدا و چەقبەستوییەكی سیاسی گەورە هەیە.
دروست كردنی هێزێكی تر ناتوانێت وەڵامگۆ بێت بۆئەم دۆخەی ئێستای هەرێم و ئەو نارەزاییەتیە گەورەیەی كە ئێستا لە شەقامی هەرێمدا هەیە، كە نەتوانرێت بەرەیەكی فراوان لە كۆی هێزە نارازییەكان و هێزە ئۆپۆزسیۆنەكان دروست بكرێت،   ئەمە خۆ‌ی وەك بەدیل بۆ دەسەڵات بخاتەروو و فشار بكات بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی نزیك لەهەرێمی كوردستان، بەپێی كۆمەڵێك قەواعیدی تازە  كە هەوڵی ئەوە بدات گۆرانكاری ریشەیی بكات و بیهێنێتە كایەوە
روانینی ئێمە بۆ پرسی كاری سیاسی لەداهاتوودا بەم شێوەیەیە و هیوادارین ئەوەی لە هاوپەیمانی هیوا دروستمان كرد لە پەرلەمانی عێراق، بەڵام نەتوانرا بكرێتە لیستێكی هەڵبژاردن بتوانرێت لەداهاتوو كارێكی لەو شێوەیە بكرێت و سەرجەم هێز و دەنگە نارازییەكان كۆبكرێتەوە كە زۆرینەشیان بێت بەو شێوەیە هەوڵی هێنانەكایەی گۆرانكاری بنچینەیی بدرێت، چونكە دۆخی هەرێمی كوردستان دۆخێكی یەكجار ئاڵۆزە و  یەكجار خراپە و وەك ئەم دەسەڵاتەی هەرێمی كوردستان  زۆر  بێباكە  لە چارەسەر كردنی كێشە و گرفتەكان و بەراستیش دۆخی هەرێم و ئەم سیستمە لە لێواری روخاندایە.

بەراستی لەناوەوە داروخاوە و دور نیە لەهەر ئان و ساتێكدا بروخێت، بۆیە باشترین چارەسەر ئەنجامدانی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردە بە سیستمێكی تازە  بەتایبەت ئەوەی كە ئێستا بۆتە داخوازییەكی بەربڵاوی هێز و لایەنە سیاسیەكان و خەڵكە شارەزاكانی بواری هەڵبژاردن كە فرە بازنەیی و ناوەندی  مەسەلەن، لەهەشت بازنە یان 4بازنە و هەرێم دابەش بكرێت و تۆماری دەنگدەرانیش سیستمی بایۆمەتری  عێراق بكرێتە پێوەر  بە چاودێرییەكی نێودەوڵەتی گەورە و بەرفراوانەوە بكرێت، خەڵكیش بەرێژەیەكی بەرفراوان بەشداری بكەن، ئەگەرنا لەرێگەی هەڵبژاردنەوە گۆرانكاری نەیەتە كایەوە پێوست دەكات دەسەڵاتداران چاوەرێی دۆخێكی یەكجار خراپتر بن و دورنیە ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن ناهاتنە كایەی گۆرانكاری لەرێگەی هەڵبژاردنەوە پەل بكێشێت بۆ تەقینەوەی جەماوەری  كە دەرئەنجامەكانی جگە لە روخانی ئەم دەسەڵاتە داهاتوویەكی ناروون لەبەردەمماندا دەبێت، چونكە هەرێمی كوردستان شوێنێكە دەستێوەردانی ئیقلیمی تێیدا زۆرزۆر ئاسانە و لەئەنجامدا دۆخێكی نەخوازراو دێتە كایەوە، بۆیە باشترین كار ئەنجامدانی هەڵبژاردنەوە بە بنەمایەكی تازەوە.