سازدانی: شاناز حەسەن

مامۆستایەكی زانكۆ باس لە هەواڵی فەیك و چەواشەكاری دەكات و دەڵێت:» هەواڵی چەواشەكاری بریتییە لە تێكدانی ژینگەی هەواڵ و زانیاریی، واتە زانیاریی شێواندن بە مەبەست یان بێ مەبەست، ئەمانە هەموو چەند چەمكێكن لە كایەی رۆژنامەنووسیی  كاریان لەسەر دەكرێت»، دەشڵێت:» میدیا نەیتوانیوە ببێتە دەسەڵاتی چوارەم لەكوردستاندا».

هاوڵاتى: چۆن هەڵسەنگاندن بۆ میدیای كوردی بەگشتی دەكەن لەئێستادا؟
هێرش رەسوڵ: ئەگەر هەڵسەنگاندنێكی بابەتیی بۆ دۆخی ئەمڕۆی راگەیاندنی كوردیی لە هەرێمی كوردستان بكەین، ناتوانین لە دۆخی گشتیی هەرێمەكە دایببڕێنین، واتە دۆخی سیاسیی، ئابوریی، كۆمەڵایەتیی، كولتوریی و ئاینیی، .. بۆیە دەبێت لەسەر چەند ئاستێكی جیاواز هەڵسەنگاندنەكە بكەین بۆ ئەوەی بابەتی بێت.
 یەكەم شت راگەیاندنی كوردیی ئێستا لەناو بارودۆخێكی سیاسیی ئەوتۆیە كە تاڕادەیەكی زۆر ناسەقامگیرەو بە دەست كۆمەڵێ كێشە و تەنگژەی جیاواز دەناڵێنێت، ئەوەی كە پێی دەگوترێت سێ دەسەڵاتەكەی دەوڵەت، وەك پێویست لێك جیانەكراونەتەوەو سەربەخۆ نین، كەواتە لەم بارودۆخەدا شتێك بە ناوی «دەسەڵاتی چوارەم» نابێت كە خۆی ناونانێكی مەجازییە و بۆ راگەیاندن بەكاردەهێنرێت، دەبێتە چاودێر بەسەر سێ دەسەڵاتەكەی ترەوە، بەڵام  كە ئەم سێ دەسەڵاتە سەربەخۆ نەبێت و هەژموونی دیكەیان لەسەر بێت، ئەوا شتێك بە ناوی «دەسەڵاتی چوارەم» و كاریگەرییەكی نامێنێت، ئەركی رەخنەگرتن و چاودێركاریی لە راگەیاندنی كوردیدا وەك پێویست نابێت.
لە بابەتی زانیاریی هەڵە  (Misinformation)، زانیاریی شێوێندراو  (Disinformation)، هەروا ساختەهەواڵ  (Fake News)، وەكچۆن بە جۆرێ لە جۆرەكان ناسەقامگیریی سیاسیی و ئابوریی و كۆمەڵایەتیشی گشتاندووە بەسەر بارودۆخی راگەیاندنیش، لەلایەكی تریشەوە راستە چەند یاسایەك بۆ رێكخستنی بوارەكە هەن، بەڵام هەندێك بەند و بڕگەیان كەموكوریی تێدایە، یاخود جێبەجێنەكردنی ئەو یاسایانە وەك خۆی، دوبارە گرفتی بۆ كایەی رۆژنامەنوسیی و راگەیاندن دروستكردووە، بە دیوێكی تردا، ئاكاری پیشەی راگەیاندن كە وەك بنەماگەلی ویژدانیی، رۆژنامەنووس دەبێت پێیانەوە پابەند بێت، ئەو بنەمایانە هەر لە راستگۆیی و بەرپرسیارێتیی و وردییەوە تادەگاتە مافی ژیانی تایبەت وەك پێویست رەچاونەكراون، بۆیە ئەمەیش گرفتی درستكردووە، یەكێكی تر لەو ئاستەنگانە نەبونی رایەڵەیەكی لێكتێگەیشتن و پەیوەندیی هاو بەرپرسیارێتییە لەنێوان راگەیاندنكار و حوكمڕان لەلایەك، بۆیە دەبینین هیچیان بە شێوەیەكی ساغڵەم لەیەكتری ناڕوانن، زۆرجار دەسەڵات و حوكمران بە چاوێكی دوژمنكارانە سەیری راگەیاندن و راگەیاندنكاران دەكەن.

هاوڵاتى: چ قسەیەكتان هەیە بۆ (هاوڵاتى) وەك یەكەمین میدیای ئەهلی ؟
هێرش رەسوڵ: لە دایكبوونی ئەو كاتەی رۆژنامەی (هاوڵاتى) بارودۆخێكی تایبەت بوو، بارودۆخی سیاسیی و كۆمەڵایەتی ئەوكاتی هەرێمی كوردستان جیاواز بوو لەگەڵ ئێستا، ئەوكاتە هەرێمی كوردستان تازە خەریكبوو شەڕی ناوخۆ بەرۆكی بەربدا، هێزە سیاسییەكان  تازە خەریكبوو واز لە شەڕی ناوخۆ بهێنن، هێشتا دوو ئیدارەیی مابوو، كە شتێك بەناوی راگەیاندنی ئەهلی لە ئارادا نەبوو، كە لەو كاتەدا تەنیا راگەیاندنی نووسراو هەبوو، هەر لەسەرەتاكانیدا هەنگاوی زۆر باشی نا لە رووی پیشەییەوە، بەڵام ئەویش لەو بارودۆخەدا بێ كەموكوڕی نەبوو، لەگەڵ ئەوەی سەرنجەكان هەر هەبوون لەسەری، بەڵام بەپێی بارودۆخی ئەو سەردەمە دەتوانین بڵێین رۆڵێكی باشی گیرا وەك بەشی چاودێریكردن و رەخنەگرتن و گەندەڵی و هەموو ئەو لادانانەی كە هەبوو، بەڵام زۆرجار ئەویش بەمەبەست بێت یان بێ مەبەست كەوتووەتە ئەوەی بنەماكانی ئاكاری پیشەیی راگەیاندن رەچاو نەكات، كە بەداخەوە بەزیان بگەڕێتەوە بۆ ناووناوبانگی خۆی.
لەسەر كاركردنی بابەتەكانی دەبێت لێكۆڵینەوەی لەسەر بكرێت بەتایبەت لەو كاتانەی كە هەفتانە بوو خەڵك چاوەڕێی دەكرد، رۆژنامەی كاغەزیش لەو كاتەدا رۆڵی هەبوو لەناو خەڵكدا لەو كاتەدا تەلەفزیۆن و میدیای نوێ و سۆشیال میدیا و جێگەی بگرنەوە و خەڵك كەمتر بەلای رۆژنامەی كاغەزدا بچێت، ئەو دۆخانە كاریگەریان زۆر بوو، بەڵام لەئێستادا هەموو رۆژنامە كاغەزییەكان ئەو رۆڵەی جارانیان نەماوە، بۆیە دەكرێت هاوڵاتى خۆی نوێبكاتەوە لەبری ئەوەی كار لەسەر رۆژنامەیەكی هەواڵی بكات دەكرێت كار بكات لەسەر بنكۆڵكاریی، كە زۆر زۆر گرنگە، بە تایبەت بۆ هاوڵاتى كە مێژوویەكی هەیە بە چاودێریكردنی ئەكر بنكۆلكاری كە یەكێكە لە ئەركە گرنگەكانی راگەیاندن و گەیاندن، چونكە ئەركی چاودێریكردنە بەسەر رەخنەگرتن و سەرپێچی و لادانەكان، رۆژنامەوانی بنكۆڵكاریی كە مۆدێلی سەردەم و هاوچەرخی رۆژنامەوانییە  لەئیستاداو لەجیهاندا كاری لەسەر دەكرێت.

هاوڵاتى: هەمووان دەزانین شۆسیال میدیا بەرفراوان بووەو هەواڵی فەیك بڵاودەكرێتەوە تێیدا، هاووڵاتیان چۆن دەتوانن خۆیان بپارێزن لەهەواڵی فەیك؟
هێرش رەسوڵ: ساختە هەواڵ یەكێكە لە دیاردە نوێیەكانی كایەی رۆژنامەوانیی كە زیاتر تەشەنەی كردووە و راستە هەر لە زوووەوە هەر هەبووە و  بەردەوام دركمان بەوە كردووە یەكێكە لە نائاكارییەكان، بەڵام لەگەڵ پێشكەوتنی زیاتری تەكنەلۆژیا و زانست و گەشەكردنی  رۆژنامەوانیی لەئامرازە كۆنباوەكانەوە بۆ نوێچەشنەكان (New Media) و شێوازە جیاوازەكان و تۆڕەكانی پەیوەندیكردنی كۆمەڵایەتیی و سەكۆ جیاوازەكانی، چونكە رۆژنامەنوسیی  (Citizen Journalism) دێتەكایەوە و دەتوانن ئاسانتر و خێراتر ببنە سەكۆی تایبەتی خۆیان لە سۆشیال میدیا و لەئاستێكی فراوانتر  دەتوانرێت ئەو سەكۆیانە بەكاربهێنرێت و زانیاریی و كۆمەڵێك خزمەتگوزاریی دیكە بگاتە زۆرترین وەرگر.
كاتێ كە ساختەهەواڵ بڵاودەكرێتەوە، ئەگەر قوڵتر لە ساختەهەواڵ بڕوانین، بریتییە لە تێكدانی ژینگەی هەواڵ و زانیاریی، واتە زانیاریی شێواندن بە مەبەست یان بێ مەبەست، ئەمانە هەموو چەند چەمكێكن كە لەئێستای كایەی رۆژنامەنوسیی و كاری راگەیاندندا كاریان لەسەر دەكرێت، لە كایەی ئەكادیمیادا كاری لەسەر دەكرێت، بۆیە لەم رووەوە هۆشیاریی تاك زۆر زۆر گرنگە، كە رێكخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنیی و لایەنەكان رۆڵیان هەبێت، تاك هۆشیار بكەنەوە لەوەی باوەڕ بە هەموو هەواڵ و زانیارییەك نەكەن كە بڵاودەكرێتەوە، بۆیە ئەمە هەڵمەتی گەورەی هۆشیاریی دەوێت، چونكە ساختەهەواڵ كاریگەریی نەرێنیی زۆر دروستدەكات لەسەر هاونیشتیمانیان و دەروونی تاكەكان.

هاوڵاتى: پێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی میدیاكان خۆیان بپارێزن لە هەواڵی چەواشەكاری؟
هێرش رەسوڵ: چەند هۆكارێك و رێگاچارەیەك دەبنە فاكتەر بۆ كاریگەری نەرێنی ئەو هەواڵ و زانیارییە شێواوانە كەمبكەینەوە، پێش هەموو شتێك بەرپاكردنی هەڵمەتی بەردەوامی هۆشیاركردنەوە لە ئاستە جیاوازەكان، لە ئاستی پەروەردەیی زانكۆ و ناوەندەكان و خێزانی  و ریخراوەكانی كۆمەڵی مەدەنی و  راگەیاندنەكان خۆیان و لە ئاستی حكومەتی و دامەزراوەیش و هەموو ئاستە جیاوازەكان كە بە بەردەوامی هەڵمەتی هۆشیاركردنەوە هەبێت سەبارەت بە تۆڕە پەیوەندیكردنە نۆێیەكان و خزمەتگوزاریەكان و چۆنیەتی بەكارهێنانیان، بەتایبەت بابەتی زانیاری هەڵە كە  بەردەوام ژینگەی هەواڵ و زانیاری دەشێوێنن و كاریگەری جیاوازیان لەسەر ئاستی جیاواز دەبێت لە رووی دەرونییەوە.