حەمە هاشم

ماوەی چەندساڵێكە مرۆڤ دڵساردە بۆ خواستی باوەش و ماچ، ئەمەش زۆرتر پەیوەندی بەسەركوتكاری تەندرووستیەوە هەیە دژی هەیمەنەكانی عاتیفەو لەمسكردن،  ئەم حاڵەتەش لەگەڵ درووستبوونی پەتای كۆرۆنا تۆختر بۆوە، بۆیە زۆر كەس لەسەرانسەری جیهان لەم ساڵانەی رابردوودا لەباوەش و دەستلێدانی مرۆڤ بێبەش بوون، ئەو پەیوەندییە جەستەییەی كە لەگەڵ باوەشێكی باشدا دێت، تاڕادەیەكی زۆر هەرەسی هێنا، لەگەڵ هەست و سۆزو خۆشەویستی مرۆڤەكان لەوانەیە ئەو حەسرەتە هێندەی تر وەك برین بكولێتەوە.

ولیام شكسپیر دەڵێ

- ئەگەر ماچت بكەم پاشان بچمە دۆزەخ،  ئەوكاتە دەتوانم شانازی بەو شەیتانانە بكەم كەبەهەشتم پیشان دەدەن بەبێ ئەوەی هەرگیز بچمە ناویەوە.

هونەرو خۆشەویستی یەكسانیەكی تەواون و بەدرێژایی مێژووی هونەر، چەمكی خۆشەویستی هونەرمەندانی لەهەموو چین و تووێژەكانی ژیانەوە بۆ خۆی پەلكێشكردووە.

هەر لەبەر ئەم هۆكارە هونەر هەمیشە بەهەموو جۆرەكانی دەربڕینی خۆیەوە پێناسەی دەربڕینی ئەم یەكێتییەی هەبووە.

 لەفۆتۆگرافیەوە تاپەیكەرسازی، لەنیگاركێشانەوە بۆ كۆمیك، خۆشەویستی، ماچكردن و یەكێتی فیزیكی و میتافیزیكی جەستەكان بەچەندین شێوە و رەنگی جیاواز دەربڕینی بۆ كراوە.

 یەك ئایكۆنی هونەری بەس نابێت بۆ وەسفكردنی خۆشەویستی بەدرێژایی مێژووی هونەر.

دەمەوێت سێ بەرهەمی هونەری لەوێناكردنی بەردەوامی لەباوەشكردن لەمێژووی هونەردا كۆبكەینەوە بۆ رێزلێنان لەڕۆحی سۆزو خۆشەویستی جەستەیی، كەهەموومان هیوادارین بەم زووانە دووبارە لەگەڵ كەسانی خۆشەویستمان دووبارەی بكەینەوە.

 ١- ماچی كانۆڤا

خۆشەویستی لەپەیكەرسازیدا یەكسەر وامان لێدەكات بیر لەئەنتۆنیۆ كانۆڤاو ئۆگست رۆدان بكەینەوە.

هونەرمەندی ڤێنیزایی ئەنتۆنیۆ كانۆڤا گەورەترین پەیكەرتاشی نیوكلاسیكە لەئەوروپا، بەهرەی ئەو لەفۆرمی سەرنجڕاكێش بەجەستەی مرۆڤ و داتاشینی لەمەڕمەڕ بێهاوتایە.

 شاكارەكەی خۆشەویستییەكی ئەفسانەییە: كیوپید، خوداوەندی خۆشەویستی رۆمانی – كە لەلایەن یۆنانیەكانەوە بەئیرۆس ناسراوە - بەماچێكی سایكی، مرۆڤێك بووەتە خوداوەند، كە لەبێهۆشی بەئاگای دەهێنێتەوە.

 پێكهاتەكە رەسەن و ئاڵۆزە، بەخواست لەنموونە كلاسیكییە یۆنانی و رۆمانییەكان وەرگیراوە.

 جەستە مەڕمەڕییەكان نەرمن، دەمەكان نزیكن، نیگایان چڕن، لەهەستكردنێكی وردو رۆحییدا بیر لەیەكتر دەكەنەوە.

 رەنگینیی فۆرمەكان هێما بۆ راشكاویی خۆشەویستە گەنجەكان دەردەبڕن،  ئەمە پێناسەی كانۆڤایە بۆ جوانی: یەكێتی نێوان جوانی سروشتی و جوانی ئایدیاڵ.

چیرۆكی كیوپیدو سایكی چیرۆكێكی كلاسیكە كە هەردوو خۆشەویستەكە بەسەر بەربەستە نەریتیەكاندا زاڵ دەبن، لەوانە خیانەت، جیابوونەوە، ناڕەزایی دایك و باوك، ئەزموونێكی نزیك لەمردن و ئەو راستییەی كەیەكێكیان مرۆڤێكی فانی تەنیا بووەو ئەویتریان خوداوەندی خۆشەویستی بووە، بێگومان لەكۆتاییدا بەڕاستی خۆشەویستی هەمووان داگیردەكات. 

چیرۆكەكە لەوەوە دەستپێدەكات، كچێكی جوان كە لەبنەماڵە خانەدانەكان لەدایكبووەو بەڕێزگرتنی وەك خوداوەندێك مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت، كە لەلایەن ڤینۆسی تۆڵەسەندنەوە سزا دراوە بەهۆی ئەوەی كەمرۆڤێكی فانی لەو شێوەیەی بۆ خۆی راكێشاوە. 

لەئەفسانەكەدا هاتووە كاتێك خوداوەندی خۆشەویستی، كیوپید، دەنێرێت بۆ ئەوەی سوكایەتی بەژنە گەنجەكە بكات، بەڵام هەرلەگەڵ یەكەم نیگای چاوەكانی لەسەر سایكێ، كیوپید بەگوڕەوە عاشقی دەبێت،

ئەوە ئەو ساتەیە كەپەیكەرتاشی ئیتاڵی ئەنتۆنیۆ كانۆڤا لەمەڕمەڕە بەناوبانگەكەیدا بەناوی Psyche Revived by Cupids Kiss درووستی كرد.

سەرەتا لێوەكانی لەسەر “چەنافی ئەو ژنە بێهۆشبووە داناوە كەقۆڵە درێژە مەڕمەڕییەكانی بۆ كیوپید درێژكردووە، دواتر پێ! سەرەكە!  دەموچاوی ئەو!  ئەوە یەكەم ماچی هەستیار بوو بۆ ماوەیەكی زۆر، بەڕاستی شتێكی زیاتر لەماچ  بوو،.

٢- ماچی رۆدان

خۆشەویستی و جوانی لەشولار، لەپێناسە هەرە دیارەكانن، بۆ پەیكەری (ماچ)، كەپەیكەرێكی گەورەیە لەبەردی رووخام دروستكراوە، مێژووەكەی دەگەڕێتەوە كۆتاییەكانی سەدەی نۆزدە.

لەپشت دەربڕینەكانم ئەم پەیكەرە بەناوبانگە چیرۆكی خۆشەویستییەكی گەرم هەیە، چیرۆكی رۆمانسییەت و ئەوینداری بەهێز لەنێوان مرۆڤەكاندا، چیرۆكی (پاولۆ و فڕانچێسكە)، كەدوو عاشقی سەرسەختن هاوشێوەی (رۆمیۆ و جولێت) و لەكۆتاییەكانی سەدەی نۆزدەدا، چیرۆكەكەیان روویداوە، ئەو دوو خۆشەویستەی كە لەبارودۆخێكی ئەوینداری سەرسەختدا ژیاون، بەڵام خزم و كەسانی (فڕانچێسكە) رازی نەبوون كە لەگەڵ (پاولۆ) هاوسەرگیری بكات، هەربۆیە سەرەنجام دوای هەوڵێكی زۆری كوڕەكە شەكەت دەبێ و بەناچاری لەگەڵ كچێكی دیكەدا هاوسەرگیری دەكات، بەڵام لەناواخنیدا باڵندە خۆشەویستی بۆ (فڕانچێسكە) رۆژ بەڕۆژ زیاتر لەشەققەی باڵی دەداو وێڕای ئەوەی كەژن دەهێنێ، بەڵام گڕی خۆشەویستیەكەی دانامركێتەوە، لەلایەكی دیكەشەوە كچەكەش شوودەكات، ئەویش هاوشێوەی خۆشەویستەكەی هیچ دڵی بەشووكردنەكە خۆش نابێت تائەو رۆژەی لەژوانێكدا قووڵترین (ماچ) دەكەن بەقوفڵی خۆشەویستییەكەیان و لەڕۆحەوە تێكەڵی یەكتردەبن، بەڵام كاتێك كەمێردە نەخوازراوەكەی (فڕانچێسكە) چاوی بەو دیمەنە دەكەوێت كەژنەكەی سەرمەستانە جەستەی تێكەڵی (پاولۆ) بووەو دەمیان لەناو دەمی یەكتر شەكری خۆشەویستی دەتوێنێتەوە، خۆی بۆ ناگیرێت و دەیانكوژێت.

ئەمە پوختەی چیرۆكی پشت ئەم پەیكەرەیە كە رۆدان بۆ ئەم كارەشی هەوێنی بیرۆكەكەی لەبەشێك لە(كۆمیدیای خوداوەند)ی دانتی وەرگرتووە.

ئەوەی لەدیمەنی (ماچ) بەدیدەكرێت ئەوەیە دەبینین كە (فڕانچێسكە) پێشنیارەكانی ئەو ماچەیە، بۆیە زۆر بەگەرمی و بەهێزەوە باوەشی بەخۆشەویستەكەیدا كردووەو بەتوندی دەستی لەملی كردووەو دەمی خستۆتە ناودەمی (پاولۆ)، دەست و مەچەكی (پاولۆ)ش هێزێكی بەهێزی تێدا بەدیدەكرێت وەك ئەوە وایە كە لەناو ئەو بەردە رەقەدا دەمارەكانی جەستەی خوێن تێدا هاتوچۆ بكات و بەهەموو توانایەكی پەنجەكانی لەڕانی نەرم و نیانی خۆشەویستەكەی گیركردووە، كەهێندەی تر پەیوەندییە بەتینەكەی نمایش دەكات لەگەڵ ئەویندارەكەی، ئەم هێزی دەربڕینە لەگوزارشت و لەتوانای هونەری رۆدان وامان لێدەكات كەخەیاڵ ببەینەوە بۆ ئەو پەیكەرە مەڕمەڕە رەقانەی (مایكڵ ئەنجیلۆ) كە لەبارستەیەكی رەقدا جۆرێك لەنەرمی و هەستكردن بەساوی تەنك بكەین، كەئەمەش جۆرێكی لێكچوونە لەنێوان رۆدان و مایكڵ ئەنجیلۆ لەداهێنان و زیرەكی لەداڕشتنی فیگەرو ئایكۆنە جۆراوجۆرەكانی پەیكەرساری.

لەڕوانینمان هەست بەو بوێرییە زۆرەی (فڕانچێسكە) دەكەین كەزیاتر لە (پاولۆ) ئارەزووی ماچەكە دەكات، بەڵام هەرچی (پاولۆ)یە جۆرێك لەدوودڵی و دڵەڕاوكێی پێوە دیارە كەئەمەش تایبەتمەندی زۆرێك لەپیاوانە كەدەكەونە كەشی ئەوینداری پڕ لەهەستەوە، ئەگەرچی جۆرێك كەهێزیش دەدات بەخۆی بەدەربڕینی جەستەو ئەو توانا زۆرانەی كە لەماسولكەكانیدا دەرخراوەو بەرزتر نواندنی جەستەو ئەژنۆكانی لەسەر جەستە و لەتێكڕای كارەكەدا هەستكردنێكی زۆر جوان داگیرمان دەكات بۆ نموونەیەكی تایبەت لەخۆشەویستی راستگۆیانە كەنەك تەنها هەستەكان، بەڵكو جەستەش تێیدا هاوبەشە، هەربۆیە دەڵێین رۆدان دڵی پەیكەرەكانی لێدەدەن، ئەمەش وتەیەكی هێندە ئاسان نیە بیكەینە پێناسە بۆ بارستەیەكی رەقی وەك پەیكەر ئەگەر لەنزیكەوە هەست بە ساو (مەلمەس) و ئەو روانینە پڕ هەستە نەكەین كە لەبینینماندا خۆی كەڵەكە دەكات. ئەم پەیكەرە دەربڕیشە بۆ دەرخستنی جوانی جەستەی مرۆڤی ئەوروپی، بەتایبەتی جەستەی مرۆڤی یۆنانی، هەروەها دەرخستنی ئاستی شارستانی بوون و رووناكبیری گەورەیان لەبنیاتنانی یاساكانی ژیان و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بناغەی پتەو بۆ دامەزراندنی (بیر) لەسەرەتاكانی رێنیسانس (سەردەمی وریابوونەوە)، كە لەڕێگای بیرمەندە گەورەكانیانەوە توانایان لەمێژووی مرۆڤایەتیدا بایەخ بگێڕنەوە بۆ ئایكۆنە باڵاكانی مرۆڤایەتی، هەر لەبەر ئەمەیە بنیاتنانەوە ئەو گوزارشتانە بۆ مرۆڤ و خۆشەویستی و جوانییەكانی پەیوەندی لەنێوان نێرو مێ كەدەربڕە بۆ بەردەوامی و نەوەستان لەژیان كردن.

جەستە كەتاكە هۆكارە لەوێوە هونەرمەند رۆدان توینیوێتی بیكات بەبڵندگۆی نمایش بۆ (بیركردنەوە) لەبوون و ژیان.

بایەخدان بەجەستە بە رەمزێكی هونەری سەربەخۆ، هەموو ئەو رەفتارە مۆسیقیانە دەگەڕێنێتەوە بۆ جەستە خۆی كە لەهەندێ كولتووری دواكەوتووی ئاینداری و رۆژهەڵات لەناودەچن، چونكە جەستەی مرۆڤ خۆی بەشێكە لەبەخشین و هەستكردن بەچێژ لەئەنجامی پەیوەندییە هەستەوەری و لێكخشانە مادییەكان كەمرۆڤ لەدونیادا پێویستی پێیەتی.

كاتێك كە رۆدان سەرلەنوێ ئەو نەمرییە بۆ جەستە دەگەڕێنێتەوە لەنمایشكردنی پەیكەرەكانیدا بازدانێكی گەورەیە بۆ هۆشمەندی لەكۆكردنەوەی رۆح و جەستە لەلایەك و غەریزەو پەیوەندی لەلایەكی دیكەوە كەئەمەش بوێری پتەوی بنەماكانی رۆشنبیری بەهێزمان بۆ دەردەكات لەلای هونەرمەند (ئۆگست رۆدان)، كە وادەكات هیچی دیكە ترسمان نەمێنێ لەبینینی جەستەی رووتی مرۆڤ، ترسمان نەمێنێ لەپەیوەندی جوان هەستەوەرانە، هەربۆیە پەیكەری (ماچ) دووبارە بڵێسەی ئەو گڕە هەڵدەكاتەوە لەناخی هەموو بینەرێكی .

هەر لەبەر ئەم بایەخە زۆرانەی ئەم پەیكەرەیە كەزۆرێك لەسەردانی كارانی مۆزەخانەی رۆدان لەپاریس لەگەڵ خۆشەویستەكانیان دێن و لەبەردەمی پەیكەری (ماچ) پڕ بەدڵیان ماچی دڵنیایی و خۆشەویستی هەتاهەتایی تۆمار دەكەن.

٣- ماچەكەی كلیمت

تابلۆی «ماچ»ی نیگاركێش كلیمت، یەكێكە لەبەرهەمە دانسقەكانی، كەناوبانگێكی بەرفراوانی بەهۆیەوە بەدەستهێناوە، ئەوانەی ئارەزووی مێژووی هونەریان هەیە، دووپاتی دەكەنەوە كە تابلۆی «ماچ» كە لەلایەن گوستاڤ كلیمتەوە لەنێوان ساڵانی ١٩٠٧-١٩٠٨دا كێشراوە، بووە بەجێگای مشتومڕ لەنێوان رەخنەگران و هەمیشە بابەتی گفتوگۆی نێوان بازنەكانی هونەرە جوانەكان و زانایان بووە، بەو پێیەی كاریگەرییەكی گەورەی لەسەر ژیانی كولتووری سەردەمی ئەو بەجێهێشتووە، هەروەها جەماوەرییەكی زۆری لەنێو كۆمەڵگەی ڤیەننا لەو سەردەمەدا پەیداكردووە.

تابلۆیەكی زەیتی، بەپەڵەی رەنگیی زیوو زێڕ، لەلایەن نیگاركێشی هێماكاری نەمسایی گوستاڤ كلیمتەوە، لەنێوان ساڵانی ١٩٠٧ بۆ ١٩٠٨ لەكاتی لوتكەی «سەردەمی زێڕین»ی كلیمتدا كێشراوە.

گوستاڤ كلیمت وێناكردنی ئەو ژن و مێردەی كە لەباوەشێكی گەرمی رۆحییدا تواونەتەوە لەبەرامبەر پاشبەندێكی (باكگراوند) تەختی زێڕین، ئەو دوو فیگەرە لەنێو كەشێكی چۆڵەوانیدا هەڵكەوتوون كە لەپێی ژنەكەدا كۆتایی دێت، پیاوەكە رۆبێكی لەبەردایە كەشێوەی ئەندازەیی و وردی لەسەرە، بەجلی درێژەوە دەردەكەوێت كە نەخشی گوڵی لەسەرەو دەموچاوی پیاوەكەش بە بینەر نیشان نادرێت، لەبری ئەوە، دەموچاوی دەچەمێتەوە بۆ ئەوەی ماچێكی قووڵ لەڕوومەتی ژنەكە بكات و دەستەكانی پڕدەبن لەدەموچاوی ژنەكە، چاوەكانی داخراوە، قۆڵێكی ژنەكە لەملی پیاوەكەدا پێچیخواردووە، قۆڵەكەی تر بەنەرمی لەسەر دەستی وەستاوەو دەموچاوی سوڕاوەتەوە بۆ ئەوەی ماچی پیاوەكە وەربگرێت.