دڵشاد تاڵەبانی

لەماوەی ١٥٠ ساڵی رابردوو کورد چەند کەسایەتی تێدا هەڵکەوت کەسەرکردایەتی بزوتنەوەی رزگاریخوازییان کرد . بەپێی ئەقڵییەتی سەردەم هەڵسوکەوتیان دەکرد، تووشی کۆمەڵێک هەڵەش بوون، بۆیە کورد دەستکەوتی ئەوتۆی نەبوو. ئەوەشی لەباشوری کوردستان  دەستەبەربوو، هی بزوتنەوە چەکداریەکەی نەبوو، بگرە لەهاوینی ١٩٨٨ پاش ئەنفال تەنها چەندین مەفرەزەی بچووک لەکوردستاندا هەبوون کەهیچ کاریگەری سەربازی وسیاسیشیان نەبوو. لە ١٩٩١یش جوڵانەوەی چەکداری راپەڕینی نەهێنایە کایەوە، بەڵکو داگیرکردنی کوێت وشەڕی ئەمریکاوهاوپەیمانان و شکست پێهێنان و پەرتوبڵاوپێکردنی سوپاکەی رژێم. گەر بڕیاری ٦٨٨ی  ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکانیش نەبوایە، کورد لەشەخەکان و نێوان سنورەکان بەپەرتەوازەیی دەمایەوەو تووشی گەورەترین کارەسات دەبوو.

دروستبوونی هەرێم هەر لەوکاتەوە بەندبوو بەپاراستنی ناوچەکە لەلایەن هاوپایمانان. رووداوەکانی ١٩٩٥و ١٩٩٦ ئەوەیان سەلماند گەر لەترسی ئەوان نەبووایە، رژێم کوردستانی دەگرتەوەو تاهەولێریش هات...

لەپاش رووخانی سەدامیش نەتوانرا کۆمەڵێک مەبەست جێگیر بکرێت، هەرچەندە کورد ئەوکاتە تاکە هێزی رێکخراوی ناو عێراق بوو. تەنانەت لەجیاتی چەند داوای سەرەکی وەک هەڵوەشاندنەوەی هەموو بڕیارەکانی ( مجلس قیادە الپورە)ی دژ بەکورد، داوای گەڕانەوەی قەزاکانی دووز، کفری و پردێ بۆ سەر کەرکوک و بەستنەوەی بەهەرێمی کوردستانەوە، داوای چەند مەبەستی لاوەکی و ئیمتیاز کرا لەبەغدا، پاشانیش هەڵە لەچۆنیەتی هەڵسووکەوت ومامەڵە لەگەڵ بەغدا لەوکاتەی کورد بەهێزبوو و تائێستاش، ئەوەش زۆر شتی لەدەستداین.

ئەوە سەلمێنەری ئەوەیە ئەوانەی کەگوایە کاریزما بوون، نەیانتوانی لەگەڵ سەردەم و رووداوە نوێیەکان بەدروستی بجووڵێنەوە و دەرکی گۆڕانکاریەکانی ئەم قۆناغەیان نەکردو هەر بەئەقڵیەتی رووداوەکانی هەشتاکان و نەوەتەکانی سەدەی بیستەم هەڵوێست وهەڵسووکەوتیان دەکرد . بۆیە رۆژ بەڕۆژ بەرامبەر بەبەغدا لاوازتر دەبوون و تووشی هەڵەی زیاتر دەبوون و زۆر شتی تریش لەدەست دەدرا، لەبەرئەوەی عێراق گەرچی تائیفیش بێت، بەڵام سیستەمی دەوڵەتی هەیە، هەرێمیش تائێستا زیاتر سیستەمی حزبی حوکمڕانی دەکات نەوەک سیستەمی دەوڵەتی.

ئەوەش دەلیلی ئەوەیە کەئیتر لەکوردستان کاریزما ناتوانیت رۆڵ ببینێت و ببێتە (مەرجەع)و هەموو کورد کۆبکاتەوە . ئەوەش وایکردووە کەحکومەت بەرەو ئۆرگانی سیستماتیکی نەڕوات و گەندەڵی و بێسەروبەری زیاتر تەشەنە بکات و گشتگیر بێت.

کورد چی سەرکردەیەکی پێویستە؟ سودانی لەعێراق نە بنەماو رابردوو و پێگەیەکی سیاسی بەهێزی هەبووە، نە کاریزمایە، بەڵکو کارمەندێکی شارەزا لەکاری خۆی. راستە لایەنە شیعەکان ئەویان کاندید کردووە بۆ سەرۆک وەزیران، بەڵام تائێستا لەچەند مەبەست و بواردا توانای خۆی سەلماندووەو لەوانەی پێش خۆی سەرکەوتووتر بووەو وادیارە دەیەوێت ئۆرغان و دامودەزگا دەوڵەتییەکان بەرەو کاری سیستماتیکی بەرێت.

کوردیش پێویستی بەسەرکردەیەکە شارەزایی هەبێت و دەرکی سەردەم و فاکتەرو هاوکێشەکان بکات، دڵسۆزو بەتواناو بەجورئەت بێت لەکاردا، نەوەک کاری حزبی بەڵکو کاری دەوڵەتی بکات. نەوەک هەر خۆی گەندەڵ نەبێت، بەڵکو بەهەموو توانا بەرەنگاری گەندەڵی ببێتەوە، تەجاوز لەسەر موڵکی گشتی نەهێڵێت. دامودەزگا دەوڵەتیەکانی بەرەو کاری سیستماتیکی بەرێت، خەڵکی شارەزاو دڵسۆز دانێت لەمەوقیعەکان، بەپێی هەڵسەنگاندنی بابەتی، نەوەک لەسەر بنەمای حزبی و وەلا‌ء. کێشەی رێگاوبان، کارەبا، سوتەمەنی و وزەو خزمەتگوزاریەکانی تر چارەسەربکات، بازاڕو هاوردەو هەناردە رێکبخات و قۆرخکاری نەهێڵێت، پەیوەندی لەگەڵ بەغدا بەشێوەی دروست رێکبخات و خاڵە بەهێزەکان بەکاربهێنێت، هێزی پێشمەرگە و ئاسایشی ناوخۆ یەکبخات بەپراکتیک، لەهەڵسوکەوت و مامەڵە لەگەڵ ناوچەکان دادپەروەری لەدابەشکردنی داهات و توانا و ئیمکانیەتەکان پەیڕەوبکات، هەوڵی پرۆژەی ستراتیژی بدات لەبواری کشتوکال و بەرهەمهینان، بۆ دابینکردنی دەیان هەزار هەلی کارو پشتبەستن بەخۆ، پشت بەکۆمەڵێک راوێژکاری زۆر بەتوانای هەموو بوارەکان ببەستێت. ئەوەی وابکات هەم خۆی و لایەنەکەی سەرکەوتوو دەبن، هەم خەڵک رازی دەبن، هەم سەروەریەک بۆ خۆی بەجێدەهێڵێت، هەم لەناوخۆو بەرامبەر بەعێراق و لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش بەهێزو خاوەن رۆڵ و پێگە دەبێت.

ئایا ئەوە کارێکی قورسە و ناکرێت؟ گەر بویسترێت و هەندێک دڵسۆزی هەبێت، ئەوە زۆر ئاسانە، گەر ئیرادەش نەبێت و نەویسترێت کارێکی زۆر قورس و ئاستەمە، بەڵام ئایا تێڕوانینی حزبەکانی کوردستان بۆ ئەوە چییە؟ ئامادەن ئەو ئاراستەیە بگرنەبەر؟ یان هەروەک ئێستا لەبازنەیەکدا دەخولێنەوەو بۆ بەرژەوەندی تاکی و گروپ و لایەن هەمووی بەئاودا دەدەن. زۆر دڵنیام، گەر لایەنێک بەجیددی کار بۆ ئەوەبکات و جەماوەر بزانن راستگۆیە لەوەدا، لەماوەیەکی کورتدا رەنگە زیاتر لەنیوەی راستەقینەی دەنگەکان بهێنێت، جەماوەر ئیستا کەم ئومێدە و قەناعەت و بڕوای بەقسە نەماوە، بەڵام کاری فعلی ببینێت، دەکەوێتەوە گڕو پشتگیری دەکات.