د. كاروان حەمەساڵح

‎غاز داوە گەورەكە

غاز زۆر زیاتر لە نەوت پرسێكی سیاسیە. نەوت ئەگەر رێ بگیرێت لە گواستەوەی بە بۆری، ئەوا بەدیلی تری هەیە بۆ گوستنەوەی، بەلام گواستەوەی غاز بەدیلی تری نیە.

‎هەروەها نەوت و موشتەقاتەكانی هەندێك جار بەدیلی بەكارهێنانیشی برێك هەیە، بەلام بەدیلی بەكارهێنانی غاز دەگمەنە. هەروەها دابەشبوونی بری غاز بەسەر وڵاتاندا زۆر جیاوازە لە نەوت، ببینە، رووسیا: یەكەم، ئێران: دووەم، قەطر: سێهەم، ئەمریكا: چوارەمە.

هەر بۆیە بەهێزترین و كاریگەرترین كارتی رووسیا غازەكەیەتی كە چەندین دەیەیە بەری بە بەشێك لە پلانەكانی رۆژئاوا و ئەمریكا گرتووە، كە دەست كراوە نین لە فشارخستنە سەر رووسیا و لاوازكردنی و دوورخستەوەی جنگی پۆتین لە جەستەی ئابوری و سیاسیی ئەوروپا و رۆژهەلاتی ناوەراست. (تا چەند ساڵی پێشوو ئەوروپا كریاری لەسەدا ۸٠ ی هەموو غازی بەرهەمهێنراوی ڕووسیا بوو) .

گەر كەمێك بگەڕێینە دواوە؛ لە ۲٠۱۱ ەوە ئەوەی سووریای هێشتەوە بە پشتیوانی راستەوخۆی رووسیا و ئێران تەنها بە هۆی بەرگرتن بوو لەو ڕێرەوی غازەی كە بە بریاربوو بە چوار وولاتی سعودیە و ئوردن و سوریا و توركیادا بروات. هەر بۆیە سەرخان و ژێر خانی وڵات وێران بوو، نیو ملیۆن هاوڵاتی كوژران، ١٥ ملیۆن ئاوارەبوون، ئەمانە هیچ گرنگ نەبوون، ئەوەی گرنگ بوو مانەوەی ئەسەد بوو. بۆ ئەمریكا و ئەوروپاش گرنگ نەبوو بەلام بە ئامانجێكی تر.

بە هۆی گرنگی پێگەكەشییەوە، روسیا دەیگووت: وەك ئەمنی قەومی مۆسكۆ سەیری سوریا دەكەین، چونکە  تا ڕووسیا لە سووریا هەیمەنەی هەبێت، هەناردەی غاز لە هەر وولاتێكی رۆژهەلاتی ناوەراستەوە بنێردرێت بۆ ئەوروپا، دەبێت بە راستەوخۆ بێت یان نا ڕاستەوخۆ، ڕووسیا بەشدار بێت! ئەمەش وای كردوە تا ئەم ساتە! بەشێك لە ڕێڕەوی باڵادەستی سیاسەت و بەرژەوەندیەكان و دانوستان و دروستكردنی هاوپەیمانێتی لە چنگدا بێت.

‎سوریا تای تەرازووی شەرق و غەرب

كۆنترۆلكردنی سوریا لەلایەن ئەوروپا و ئەمریكاوە (ئەگەر لەبەریان رۆیشت) واتا تەواو كردنی ئەم هاوكێشەیە؛ گواستنەوەی غازی قەطر بە ڕێڕەوی "سعودیە و ئوردن و  سوریا و توركیا"دا  بۆ ئەوروپا، كە پێشتر هەر سێ وڵات رازیبوون تەنها سوریا نەبێت كە ئەمەش هاوكێشەكەی سفر كردەوە.

ئەم ڕێڕەوە تەنها هاوكێشەیەكی ئابوری و ووزە نیە، بەڵكو كۆدی گۆرانكاریە لە باڵادەستی شەرق و غەرب و گۆرانكاری لە ڕۆژهەلاتی ناوەراستدا.

چونکە بێ سوریا، یەكلاكردنەوەی ئەو  باڵادەستیە نزیكە لە مەحاڵ، ئەگەرچی سەرگرتنی ئەو ڕێڕەوەش، ڕێکەوتنی سیاسیی و ووزە و ئابوری و گۆرینی نەخشەش لەگەڵ خۆیدا فەرز دەكات.

‎هەوڵی كەمكردنەوەی پشتبەستن بە غازی روسیا

پێشتر لە سالی ۲٠۱۱  هێلی ستریم ۱ دروستکرا كە غازی دەگەیاندە ئەوروپا لە رێی ئەلمانیاوە،  تا سالی ۲٠۱٥ كە ستریم ۲ دروستكرا و ئەمریكا لێرەدا وەستاندنی. دواتر قوڵبوونەوەی جەنگی غاز لەگەڵ شەری ئۆكرانیادا، وای كرد كە لە ماوەی چەند ساڵێكدا ڕێژەی پشتبەستنی ئەوروپا بە غازی ڕووسیا لە %٤٩ ەوە دابەزێت بۆ %١٥ لە بەرواری مانگی ٥ ی ۲٠۲۳ ( كە زیانی ئابوری زۆریشی داوە لە ئەوروپا). ئەوەش دوای ئەوەی رووسیا فشاری زیاتری دەكرد بە غازەكەی و داوای دەكرد لە بری دۆلار و یۆرۆ ، روبڵی روسی بدەن! بەڵام ئەم كەمی سەرچاوەی غازەی ئەوروپا چارەسەری پێویستە، چونکە تا كۆتایی ساڵی ۲٠۲۳، هەردوو هێڵی گواستەوەی غازی نۆرستریمی یەك و نورستریمی دوو بۆ ئەلمانیا، هەروەها هێلی یەمال بۆ ئەڵمانیا بە تەواوی وەستا. (هێڵی یەمال، ئەو هێڵەیە كە ساڵی ۱۹۸٠ رۆناڵد ڕێگانی سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا دژی دروستكردنی بوو، چونکە پێی وابوو باڵادەستی سۆڤیەت زیاد دەكات بەسەر ئەوروپادا)

‎بۆیە دروستكردنی ئەم ڕێرەوە نوێیەش (ئەگەر سەربگرێت بە هێنانە خوارەی ئەسەد) ئەوەندەی تر یاریەكە لە رووسیا تێك دەدات و تەنها پشت بەستن بە غازی رووسیا كەمناكاتەوە، بەڵكو ڕێگر دەبێت لە ساغكردنەوەی غازی ئێرانیش كەچەندین ساڵە لە ڕێگای كۆمپانیا رووسییەكانەوە لە سوریا هەناردە دەكرێت، جگە لەوەش كۆتایی دەهێنێت بە گرێبەستنی ٤۹ ساڵەی نێوان رووسیا و ئەسەد كە لە ساڵی ۲٠۱۷ واژۆكراوە.

‎كێ سوودمەند و كێ زیاندمەند

ئەگەر شەرەكە وەك ئەم سەرەتایە بروات، زیانمەندی یەكەم رووسیایە نەك ئێران، كە ئێرانیش زۆر زەرەرمەند دەبێت، وە سوودمەندی یەكەم، ئیسرائیل دواتر ئەوروپا و ئەمریكا و توركیا و قەتەر و هەندێك وڵاتی تر، کە جارێ چینیش هەر سەیر دەكات!

‎بەهێزترین سیناریۆی گۆرانگاریش لە رۆژهەلاتی ناوەراستدا بە گۆرینی سوریادا دەروات، كە بەربەستێكی گەورە و مێژووی لە رووی سیاسی و ووزە و جیۆپۆلیتیكەوە ناهڵێت لەبەردەم پلانی "ئاشتی" نێوان ئیسرائیل و زۆرێك لە وڵاتانی عەرەبی. دواتریش دوور خستەوەی دەستی غاز و كارتی غاز و پێی روسیا لە رۆژهەلاتی ناوەراست (مەگەر بە ڕێكەوتنی نوێ!)

‎بەڵامێكی گەورە

‎ئەبێ ئەوەشمان لەبری نەچێت، هەندێك رووداو سەرەتاكەی دەكرێت زۆر جیاواز بێت لە كۆتاییەكەی. بۆیە نابێت بە رووداوە سەرەتاییەكان پێمان وابێت هەموو پلانەكان وەك خۆی دەروات.

عێراق ۲٠٠۳ كە ڕووخێنرا، لەسەرەتادا ئەمریكا و هەندێك وڵات براوە دەردەكەوتن و ئێرانیش تەنگەتاو و بێ چارە! دواتر یاریەكە زۆر پێچەوانەوە بوویەوە. هەمان شتیش بۆ هەندێك لە وڵاتانی عەرەبی راست دەرچوو وەك لیبیا و یەمەن.

بێ دەنگی و مرونەتی هەندێك وڵات لەسەر ئەمەی لە سووریا دەگوزەرێت مەرج نییە كۆتاییەكەیشی هەر وابێت. جێگیربوونی ئەم پلانەی ئەمریكا و ئەوروپا لە سوریا وەك خۆی، گۆرانكاری تەواوە لە رۆژهەڵاتی ناوەراست، چونکە یەكلاكردنەوەی شەری ووزە و تێكدانی تەواوەتی هاوسەنگی نێوان دوو جەسەرەكەیە. بەڵام هیچ گەرەنتیەك نیە كۆتاییەكەی هەر وەك سەرەتا بێت.

چەند دێڕێكیش لەسەر هەرێم

هەرێم هەر كە پرسی غازەكەی هێنرایە بەر باس، خراپی پێكرا! ئەگەر ئەم دۆخە وەك پلانی بۆ دانراوە بروات... هەرێم دەبێ لە ململانێی تەسكی حیزبی و شەخسی بێتە دەر و سەیری وێنە گەورەكە بكات ئەگەر نا: فرسەتەكان بە لایدا دەرۆن و دەبنە هەرەشە، ئەوكات زیانی گەورە دەكەن! كارەساتیش ئەوەیە هەمیشە هەر میللەتەكە زیانی كردوە!