عەبدوڵا مەحمود

٢١ مانگی رابردوو، پەرلەمانی عێراق، لە یەک کاتدا دەنگی لەسەر سێ پڕۆژە یاسا دا... واتە سێ یاسای کرد بە پاکیجێک و لە دەنگدانێکی مێژووییدا! هەر سێ یاساکەی پەسەند کرد. ئەو سێ یاسایە پێکهاتبوون لە پرۆژە یاسای لێبوردنی گشتی، پڕۆژە یاسای گەڕانەوەی موڵک و ماڵ بۆ خاوەنەکانیان، پرۆژە یاسای باری کەسێتی ١٨٨ی ساڵی ١٩٥٩.

ئەوەی جێگای گاڵتەجارییە، پەسەندکردنی هەمواری یاسای باری کەسێتی لەبەرامبەر بە پەسەندکردنی دوو پرۆژە یاساکەی تردا بوو، یاسای لێبوردنی گشتی و گێرانەوەی موڵک و ماڵ بۆ خاوەنەکانیان لەوانە کورد و تورکمان.

سەرەتا هێنانی سێ پرۆژە یاسا و کردنی بە پاکیجێک و مامەڵە و سازانی فراکسیۆنەکان لەسەری کە هەرسێ پرۆژەکە بە یەکەوە و بە یەک دەنگدان پەسەند بکرێن، بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە پرۆژە یاسای هەمواری یاسای باری کەسێتی و پرۆژە یاسای ئازادکردنی زیندانیانی سیاسی "کە زوربەیان تۆمەتبار"ن، هێندە نائینسانی و کۆنەپەرستانە و وەحشیانەن، تەنانەت پەرلەمان بەو کۆنەپەرستییەی خۆیەوە ناتوانێت هیچ کامێکیان بەجیا بخاتە دەنگدانەوە و دەنگ بهێنێت، بۆیە پەنایان بۆ ڕێکەوتنی سیاسی بردووە، کە هەرکام لە فراکسیۆنەکان لە پێناو پرۆژە یاسای دڵخوازی خۆیدا، سازش بکات و چاو لەو تاوانکارییە بپۆشێت کە لە پرۆژەکانی تردا هەیە. لەو نێوەدا پرۆژە یاسای هەمواری باری کەسێتی کە ماف دەدات بەسەرۆک هۆز و خێڵەکان و پیاوانی هەوەسباز لە دەرەوەی دادگا، پرۆسەی هاوسەرگیری ئەنجام بدەن و لەوەش مەترسیدار تر و دڕندانە تر، بە یاساییکردنی زەواجی مناڵی تەمەن نۆ ساڵەیە!

زەوی داگیرکراو کە مافی بێ ئەولاولای خاوەنەکانیانە وەری بگرنەوە، دەکرێتە مەرجی دەنگدان بە پرۆژەی هەمواری یاسای باری کەسێتی و یاسای لێبوردنی گشتی. لە بەرامبەردا دەنگدان بە پرۆژەی یاسی لێبوردنی گشتی دەکرێتە مەرجی دەنگدان بە هەمواری یاسای باری کەسێتی و گێرانەوەی زەوی بۆ کورد و تورکمانەکان. بەم شێوەیە لە ڕیکەوتنێکی سیاسیدا، کە ڕیشەی لە فیدرالیزمی قەومی و دابەشکاری هاوڵاتیانی عێراقدایە بەسەر "کورد، عەرەب، شیعەو سونە"دا، دوو پرۆژە یاسای زۆر نائینسانی و مەترسیدار لەلایەن ژمارەیەک ئەندام پەرلەمانی ویژدان تۆپیوو، بێ بەری لەهەر هەست و ویژدانێکی ئینسانی، پەسەند دەکرێن. ئازادکردنی دەیان هەزار زیندانی کە تۆمەتبارن بە کردەوەی ئینسانکوژی و تیرۆریستی و هاوکاری داعش و تاوانی مەترسیدار، لەگەڵ پەسەندکردنی یاسای هەمواری باری کەسێتی کە رەوایەتی دەدات بە توندوتیژی لە دژی مناڵان و ئیغتیساب کردنیان، نیشانی دەدات کە خەڵکی عێراق و کوردستان لەگەڵ چ دێوەزمەیەکی دەوڵەتی و یاسایی بەرەو ڕوون!

هەر سێ فراکسیۆنەکەش شانازی بە پەسەندکردنی ئەو پرۆژە یاسایانەوە دەکەن و شایی و لۆغانی سەرکەوتن دەگێرن. وەرگرتنەوەی زەوی لە بەرامبەر بەسەندنەوەی مافی منداڵی و دەستدرێژی بۆسەر مناڵان... بەسەرکەوتن دەزانن! ئازادکردنی هەزاران زیندانی تۆمەتبار و تاوانکار، لە بەرامبەر بە ڕێگەدان بە بەشودانی کیژۆڵەی ٩ ساڵە بە دەستکەوت دەزانن... وەرگرتنی پەنجە مۆر بۆ هەمواری یاسای باری کەسێتی، لە بەرامبەر بەخشینی گێرانەوەی خاوەندارێتی زەوی و ئازادکردنی هەزاران جەلاد، بە بردنەوە دەزانن... ئەوەیە پەرلەمانی عێراق و ئەوانەن ئەندام پەرلەمانەکانیان. گومان دەکرێت و سەختە باوەڕ بەوە بکرێت هیچ کام لەو ئەندام پەرلەمانانە، ئامادەبن مناڵی نۆ ساڵەی خۆیان بەشوو بدەن و لە ژیان و مافی مناڵی بێبەشیان بکەن، کەچی لە سات و سەودایەکی کۆنەپەرستانەدا، ئامادەن ئەم تاوانکارییە پەسەند بکەن و بەرگی یاسایی بکەن بە بەر دەستدرێژیدا بۆسەر منداڵانی عێراق.

هەموو فراکسیۆنەکان و بەتایبەتی هەر سێ فراکسیۆنی" شیعەی سیاسی، سونەی سیاسی، ناسیونالیزمی کورد"، بە پەسەندکردنی ئەم پاکێجە یاسایە، ڕووبەرووبوونەوەیەکی ئاشتی هەڵنەگر و دوژمنایەتیەکی ئاشکرا لەگەڵ هەموو خەڵکی عێراق و کوردستان و سەرەتاییترین مافی ئینسان، بەیان دەکەن، لە پێناو خزمەتکردن بە توێژێکی شەهوەت هەڵچووی پیاوسالاری عەشایەر و سەرۆک هۆز و مۆخ بەستووی ئیسلامی و بەرژەوەندییە سیاسییەکانیان.

پەسەندکردنی یاسای هەمواری باری کەسێتی، پەسەندکردنی پرۆژە یاسایەکە لەلایەن ئەم فراکسیۆن و رەوتانەی کە دوور و نزیک نوێنەرایەتی خەڵکی عێراق و هیچ مافێکی فەردی و مەدەنی و ئینسانی و ئاساییان ناکەن، بەڵکو لەبەرامبەریدا وەستاونەتەوە. خەڵکی عێراق بە عەرەب و کورد و تورکمان و کلد و ئاشوری و سونی و شیعی و مەسیحییەوە، هیچ کاتێک مل بە یاسایەکی ئاوا کۆنەپەرستانە نادەن و دەزانن مناڵی نۆ ساڵە، پێویستی بە یاری و ژیانکردن و مافی منداڵانە و نازی دایک و باوک و کۆمەڵگە هەیە، ئەم یاسایەش بە پێچەوانە و دژ بە منداڵانی خۆیان و بە توندوتیژی و هێرشێکی نەخشەمەندانەی دەزانن بەرامبەر بە کۆمەڵگە.

منداڵان کە خۆیان توانای بەرگری لە خۆکردنیان نییە و دەبێ گەورەکان و کۆمەڵگە و یاسا، بەرگری لە ژیانی منداڵانە و مافەکانیان بکات و ژینگەی کۆمەڵایەتی و پەروەردەیی شیاو  و ئارامیان بۆ دەستبەر بکات، کەچی پەرلەمانی عێراق و فراکسیۆنەکانیان دژی ئەم دیدە سادەیە و خواستی منداڵان دەوەستنەوە. ئەو فراکسیۆنانەی دەنگیان بەو یاساییە داوە، تۆمەتبارن و پێویستە رووبەرووی نارەزایەتی شەقامی کۆمەڵگە، رووبەرووی یاساو لێپرسینەوە بکرێنەوە لە ئاستی ناوخۆ دەرەوەدا.

هێنانی پرۆژە یاسای هەمواری باری کەسێتی و هەموارکردنەوە و ڕیکەوتنی شەرماوەری سیاسی لە نێوان لایەنەکان، بەر لەوەی هەمواری یاسایەک و تژیکردنی بێت لە پۆخڵەواتی مەزهەبی و یاسایی جەعفەری، هێرشێکی فراوانە بۆسەر مەدەنیەتی کۆمەڵگە. نارەزایەتی نوخبەیەکی سیاسیی هەوەسباز، لەو ئاستە لە ئازادی و مافەکانی ژنان و منداڵان کە ساڵی ١٩٥٩ پەسەند کراوە. واتە ئەو نوخبە سیاسییە زۆر لە نوخبەی سیاسی نزیک بە ٧٠ ساڵی رابردوو، دواکەوتووترە و بەکردەوەش نیگەرانی ئامادەیی ژنان و مافەکانیانە، کە لە ژیانی کۆمەڵایەتیدا پەیرەوی دەکەن و بۆتە شێوە ژیانی ژنانی عێراقی.

کاردانەوەی چەند مانگەی بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و رێکخراوەکانی منداڵان و ئینسان دۆستەکان، بۆ بەرگرتن بە هەمواری یاسای باری کەسێتی، هێندە کاریگەر بوو کە نەدەتوانرا لە پەرلەمان تێ بپەرێنرێت، بۆیە ناچار پەنایان بۆ ڕیکەوتنی سیاسی" پلانی سیاسی" برد و ئەم یاسا شەرماوەرئاسایەی هەمواری باری کەسێتیان، خستە مزایەدەی سیاسییەوە. تا لەسەر بنەمای فیدرالیزمی پوچی قەومی و تایفی و مەزهەبی، ڕێکەون و ئەو یاسایە لەگەڵ دوو پڕۆژە یاسای تردا تێپەرێنن. پەنا بردنی لایەنە سیاسیەکان، بۆ ڕیکەوتنی سیاسی بۆ دەرکردنی یاسا و تێپەراندنیان، هێرشیکی ئاشکراو مەترسیدارە بۆ ئێستا و داهاتوو، کە مافی هاوڵاتی بوون، دەکاتە قوربانی مافی بەش و بەش بەشێنە لەسەر بنەمای قەومی و دینی و مەزهەبی و تایفی و بەم شێوەیە ناوەرۆکی ئینسانی و هاوڵاتیبوون و هاوبەشی، لە هەموو پرۆژە یاساکاندا، خاڵی دەکاتەوە.

بزوتنەوەی یەکسانیخوازی ژنان و بەرەی ئازادیخوازی کۆمەڵگە، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەرگری لە مافە جیهانییەکانی ئینسان و منداڵان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، چۆن لەماوەی رابردوودا توانیان ڕێگە لە هەمواری ئەم پرۆژە یاسایە بگرن و نەهیڵن لە پەرلەمان تێبپەرێت، ئێستاش ئەرکیانە بە کاری رێکخراوەیی و هاوبەش و نەخشەمەندانە لە ئاستی ناوخۆ و دەرەوەدا بە راکیشانی پشتیوانی ملیۆنی کۆمەڵگە، تێپەراندنی هەمواری یاساکە لە ڕێگەی ریکەوتنی سیاسیەوە، هەڵبوەشێنەوە و وەکو ماڵی قەڵپ بیدەنەوە بە ناو چاوانی خاوەنیدا و ریسوایان بکەن. چونکە بێگومان کۆمەڵگەی مۆدێرنی عیراق و ئازادیخوازان لە ئاستی ناوچەکە و دنیادا، ڕێگە بە یاسایەکی ئاوا شەرماوەر نادات.