د. سامان شاڵی

زۆرجار گۆڕانکاری لە سەرکردایەتی لەناو ئەمریکادا دەبێتە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە سیاسەتی دەرەوەدا، بەتایبەتی سەبارەت بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەگەڵ هاتنی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا لە ساڵی 2025، قسە و باسەکان لەسەر ئەگەری نوێکردنەوەی سزاکان یان گەمارۆی ئابوری بۆ سەر عێراق ڕوو لە زیادبون دەکەن. بە لەبەرچاوگرتنی گرنگی ستراتیژی عێراق و پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی لەگەڵ ئەمریکا و زلهێزەکانی ناوچەکە، هەر گۆڕانکارییەک لە سیاسەتدا دەتوانێت لێکەوتەی دور مەودای هەبێت. چاوەڕوانییەکانی ئەگەری گەمارۆی ئەمریکا بۆ سەر عێراق، بە لەبەرچاوگرتنی هۆکارە ئابوری و سیاسی و جیۆپۆلەتیکییەکان.

لە مانگی شوباتی 2025ەوە، ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ڕێبازێکی جیاوازی بەرامبەر عێراق هەیە، هاوسەنگی سزاکان لەگەڵ لێخۆشبونی ستراتیژی بۆ پاڵپشتیکردنی پێداویستییەکانی وزە و سەقامگیری ئابوری عێراق. وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا ڕێوشوێنی گرتۆتەبەر بۆ پاراستنی سیستەمی دارایی عێراق لە خراپ بەکارهێنان لەلایەن سەرمایەدارانی تیرۆر و پارە شوشتنەوە. بۆ نمونە، لە کانونی دوەمی 2024، وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریکا بانکی ئەلهودا وەک سەرچاوەیەکی گرنگی سپیکردنەوەی پارە دەستنیشان کرد بەهۆی ئەوەی وەک جۆگەیەک بۆ پارەپێدانی تیرۆر لەلایەن ئێرانەوە خزمەتی کردوە. ئامانجی ئەم کارە پاراستنی سیستەمە داراییەکانی ئەمریکا و عێراقە لە چالاکییە نایاساییەکان.

پەیوەندی نێوان ئەمریکا و عێراق بە دەیان ساڵ پەیوەندی سیاسی و ئابوری و سەربازی داڕێژراوە. ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا چەندین سزای جۆراوجۆر و کۆتوبەندی دارایی بەسەر عێراقدا سەپاندوە، بەتایبەتی گەندەڵی و دارایی تیرۆر و پشتبەستنی ئابوری بە ئێران. لەگەڵ هاتنی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا، پێشبینی هەیە سەبارەت بە ئاڕاستەی داهاتوی ئەم سیاسەتانە. ئایا گەمارۆکە توندتر دەکرێت یان سوک دەکرێت یان دوبارە داڕێژرایەوە بۆ ئەوەی لەگەڵ ستراتیژێکی جیۆپۆلەتیکی نوێ بگونجێت؟ ئەم وتارە لە دیمەنەکان و کاریگەرییەکانی سیاسەتەکانی ئەمریکا بەرامبەر عێراق لە ژێر دەسەڵاتی ئێستادا دەکۆڵێتەوە.

چوارچێوەی مێژویی گەمارۆکانی ئەمریکا بۆ سەر عێراق

ئەمریکا لە ماوەی چەند ساڵێکدا سزای ئابوری و سنوردارکردنی دارایی بەسەر عێراقدا سەپاندوە لەبەر هۆکاری جۆراوجۆر. هەرچەندە توندترین سزاکان لە دوای ڕوخانی سەدام حوسێن لە ساڵی 2003 دا هەڵگیران، بەڵام عێراق هێشتا ڕوبەڕوی سنوردارکردن دەبێتەوە بەتایبەتی لە مامەڵە داراییەکان و بازرگانی لەگەڵ ئێران. وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا ڕێوشوێنی گرتۆتەبەر دژی بانکەکانی عێراقی کە تۆمەتبارن بە ئاسانکاری بۆ سپیکردنەوەی پارە و پارەدانی تیرۆر و هەروەها لێخۆشبون ئەدن کە ڕێگە بە عێراق دەدات بەردەوام بێت لە کڕینی کارەبا لە ئێران. عێراق هێشتا لە دۆخێکی هەستیاردایە و پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەمەریکا و هاوپەیمانە ناوچەییەکانی بە ئێرانەوە هاوسەنگ دەکات. هەڵوێستی ئیدارەی نوێی ئەمەریکا سەبارەت بە عێراق لەوانەیە کاریگەری چەند فاکتەرێک بێت، لەوانە نیگەرانی سەبارەت بە سەقامگیری ئابوری عێراق، هاوکاری سەربازی و هاوپەیمانێتی لەگەڵ نەیارەکانی ئەمریکا (ئێران، چین و ڕوسیا). ئەگەر ئەمەریکا ببینێت عێراق زیاتر بەرەو ناوچەی نفوزی ئێران دەڕوات، ئەوا دەتوانێت بیر لە گرتنەبەری ڕێوشوێنی ئابوری توندتر بکاتەوە، لەوانە گەمارۆدان و گەمارۆدان.

چاوەڕوانییەکانی سەردەمی ئیدارەی نوێی ئەمریکا

بڕیارە ئیدارەی نوێی ئەمریکا سیاسەتێک پەیڕەو بکات کە هاوسەنگی لە نێوان گەمارۆکان و پاڵپشتی ئابوریدا دروست بکات. بەڵام نیگەرانی ئەوە هەیە ئیدارەی ترەمپ سیاسەتی "شۆک" بگرێتەبەر، کە پشت بە بڕیاری کتوپڕ دەبەستێت بەبێ ئامادەکاری پێشوەختە، ئەمەش ڕەنگە کاریگەری لەسەر فایلە سیاسی و ئابوری و ئەمنییەکانی عێراق هەبێت. ئەم چاوەڕوانییە سەرەکیانەی خوارەوە ئەم ڕێبازە پێناسە دەکەن:

١ــ درێژەدان بە سزای ئامانجدار

• پێدەچێت ئەمریکا بەردەوام بێت لە سەپاندنی سزا بەسەر تاکەکان (کەسایەتییە کاریگەرەکان) و دامەزراوە داراییەکانی عێراق کە پەیوەندییان بە گەندەڵی و دارایی تیرۆر و کاریگەری ئێرانەوە هەیە.

• ڕەنگە ڕێوشوێنی وەک دیاریکردنی بانکی ئەلحودە وەک نیگەرانییەکی سپیکردنەوەی پارە بەردەوام بێت، ئەمەش ئاماژەیە بۆ هەڵوێستێکی پتەو لە دژی هەڵسوکەوتی نادروستی دارایی لە بانکە عێراقییەکان.

٢ــ نوێکردنەوەی لێخۆشبونی سزاکان بۆ بازرگانی وزە

• چاوەڕوان دەکرێت ئەمریکا بەردەوام بێت لە پێدانی ئەو لێخۆشبونانەی عێراق کە ڕێگەی پێدەدات کارەبا و گاز لە ئێرانەوە هاوردە بکات و جەخت لەسەر کەمکردنەوەیان بۆ نزمترین ئاست بکاتەوە لە ساڵی 2025دا.

• ئەم لێخۆشبونانە دان بە پشتبەستنی عێراق بە وزە و مەترسی ناسەقامگیری ئابوری دەناسن ئەگەر لەناکاو ببڕدرێت.

٣ــ پاڵپشتیکردنی چاکسازی ئابوری و دارایی

• ئەمریکا دەتوانێت فشار بخاتە سەر عێراق بۆ بەهێزکردنی سیستەمی بانکی و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و پەرەپێدانی سەرچاوەکانی وزەی جێگرەوە بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە ئێران.

• دەتوانرێت پرۆگرامەکانی یارمەتی تەکنیکی و دارایی جێبەجێ بکرێت بۆ پاڵپشتیکردنی گەشەپێدانی ئابوری و هەمەچەشنی لە عێراق. ئامانجی ئەم ستراتیژە بەهێزکردنی سیستەمی دارایی عێراقە و کەمکردنەوەی گەندەڵی و پەرەپێدانی ئابوری و دڵنیابون لەوەی سزاکان زیان بە خەڵکی عێراق نەگەیەنێت یان ڕێگری لە توانای وڵات بۆ دەستگەیشتن بە سەرچاوە پێویستەکان ناکات.

• ناکۆکی سیاسەتی وزە – ڕۆڵی عێراق وەک بەرهەمهێنێکی گەورەی نەوت مانای ئەوەیە هەر لادانێک لە سیاسەتەکانی وزەی ئەمریکا پاڵپشتی دەکرێت، وەک فرۆشتنی نەوت بە دراوی دیکە جگە لە دۆلار، لەوانەیە ببێتە هۆی تۆڵەسەندنەوەی ئابوری.

٤ــ هاوکاری ئەمنی و ئامادەیی سەربازی

• لە کاتێکدا کە سزا ئابورییەکان و دەستبەرداربوونەکان گرینگییەکی سەرەکین، بەڵام ئەمریکا دەتوانێت ئامادەیی سەربازی لە عێراقیش بپارێزێت بۆ بەرەنگاربونەوەی هەڕەشەکانی گروپ و میلیشیا تیرۆریستییەکانی سەر بە ئێران.

• کۆتایی هێنان بە بونی گروپ و میلیشیا تیرۆریستییەکانی سەر بە ئێران و تێکەڵکردنی هێزەکانی کۆکردنەوەی جەماوەری لە سوپای عێراق و سنوردارکردنی چەک لە دەوڵەتدا.

• ئەم ڕەهەندە ئەمنییە دەتوانێت کاریگەری لەسەر چۆنیەتی جێبەجێکردنی سنوردارکردنی دارایی ئەمریکا هەبێت، چونکە ناسەقامگیری دەتوانێت ببێتە هۆی فشاری ئابوری زیاتر لەسەر عێراق.

دە سیناتۆری ئەمەریکی داوای ئەوە دەکەن کە هەندێک لە گروپەکانی حەشدی شەعبی و میلیشیاکانی سەر بە ئێران بە تیرۆریست بناسرێن؟

سەرەڕای ئەم چاوەڕوانییانە، ڕەنگە چەندین تەحەدا سەرهەڵبدەن:

• کاردانەوەی جەماوەری عێراق: ڕەنگە سزاکانی ئەمریکا و سنوردارکردنی دارایی لە عێراقدا ناپەسەند بێت، کە زۆرێک وەک دەستوەردانی دەرەکی لە کاروباری ناوخۆدا سەیری دەکەن.

• کاریگەری ئێران: پەیوەندیی ئابوری و سیاسیی نزیک لە نێوان عێراق و ئێران وا دەکات کە بەتەواوی هاوئاهەنگی لەگەڵ سیاسەتەکانی ئەمریکا قورس بێت، ئەمەش گرژی لە نێوان هەردو وڵات دروست دەکات.

• ناسەقامگیری ناوچەیی: هەر پەرەسەندنی گرژییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران دەتوانێت کاریگەری لەسەر عێراق هەبێت و ئەگەری هەیە سزای توندتری لێبکەوێتەوە.

• هەمەچەشنکردنی هاوبەشە ئابورییەکان: بەهێزکردنی پەیوەندییە ئابورییەکان لەگەڵ چین، ڕوسیا و وڵاتانی ئەوروپا بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە ئەمریکا.

• هاوپەیمانییە ناوچەییەکان: بەهێزکردنی هاوکاری لەگەڵ وڵاتانی کەنداو بۆ دەستەبەرکردنی سەقامگیری دارایی و وزە.

سەروەری عێراق لە ساڵی 2025

سەرەڕای چەندین ئاستەنگی وەک کەمکردنەوەی پشت بەستن بە نەوت، دەستەبەرکردنی سەقامگیری سیاسی لە نێو دابەشبونی تایەفەگەری و بەڕێوەبردنی قەیرانەکانی ژینگە، پێویستە حکومەتی ئيتحادى جەخت لەسەر پاراستنی سەروەری دەوڵەت بکات. ئیدارەی توندوتیژی ترەمپ لەوانەیە عێراق وەک بەشێک لە ناوچەی نفوزی ئێران ببینێت و ئێران هەوڵ دەدات زیانەکانی لە سوریا و لوبنان کەم بکاتەوە بە بەهێزکردنی پێگەی خۆی لە عێراق. لەگەڵ ئەوەشدا، بەغدا دەزانێت کە خۆی و تاران "دراوسێی هەتاهەتاهەتایین"، بۆیە دەبێت پاڵپشتی بکات بۆ پەیوەندییەکان لەسەر بنەمای ڕێزی هاوبەش و بەرژەوەندی هاوبەش.

ئەنجام

گەمارۆی تەواوەتی ئەمریکا بۆ سەر عێراق لە ساڵی 2025دا هێشتا نادیارە. بەڵام ئەگەری زیادبونی سزاکان یان سنوردارکردنی ئابوری جێی متمانەیە، ئەمەش بەندە بە پێگەی جیۆپۆلەتیکی عێراق و هەڵبژاردنی سیاسەتەکان. لە کاتێکدا کە سزای ئامانجدار لەسەر گەندەڵی و پارەدارکردنی تیرۆریستان لە شوێنی خۆیدا دەمێنێتەوە، بەڵام پێشبینی دەکرێت عێراق لێخۆشبونی ئابوری وەربگرێت بۆ دابینکردنی پێداویستییەکانی وزە. هەروەها سیاسەتی ئەمریکا لەسەر پشتیوانیکردنی چاکسازییە داراییەکان بۆ بەهێزکردنی ئابوری عێراق و کەمکردنەوەی پشتبەستنی بە ئێران دەبێت. بەڵام سەرکەوتنی ئەم ڕێوشوێنانە تا ڕادەیەکی زۆر بەندە بە چۆنیەتی مامەڵەکردنی عێراق لەگەڵ پەیوەندییە دەرەکییەکانی بەتایبەت لەگەڵ ئێران و زلهێزەکانی دیکەی جیهانی. پێویستە عێراق ڕێبازێکی هاوسەنگ بگرێتەبەر بۆ دورکەوتنەوە لە دەرئەنجامە ترسناکەکان بە بەشداریکردن لە هەوڵە دیپلۆماسییەکان لە هەمان کاتدا خۆڕاگری ئابورییەکەی بەهێزتر دەکات. ساڵانی داهاتو گرینگ دەبن لە داڕشتنی ڕەوتی داهاتوی پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق. جگە لەوەش هەوڵە دیپلۆماسییەکان چڕتر دەکرێنەوە بۆ ئەوەی عێراق نەکەوێتە بازنەی ململانێ نێودەوڵەتییەکان.