د. كامەران مەنتك

بەشی هەشتەم

ڕاستە پڕۆسەی ئاشتی پرۆسەیەكی گرنگە و كورد دەبێت بە بایەخەوە سەیری بكات و هیچ دەرفەتێك لەمبارەیەوە لەدەست نەدات، بەڵام ئەگەر سەیری سەدوپەنجا ساڵی رابردوو بكەین، دەوڵەتی عوسمانی و توركیای نوێ هەرگیز بە مەبەستی چارەسەركردنی ئەو كێشەیە نەچوونەتە ناو هیچ دانوستانێك، واتە توركیا، لەو پانتاییە جیۆپۆلەتیكییەی بۆی دیاریكراوە، هەرگیز لە ڕوانگەیەكی ستراتیژییەوە سەیری چارەسەركردنی كێشەی كوردی نەكردووە، بەڵكو هەمیشە ئەو هەوڵەی وەك ئامڕازێك بەكارهێناوە بۆ لێدانی كورد، بۆ نمونە دوای شەڕی كریم(1853-1856) لەگەڵ یەزدانشێر كەوتنە دانوستان و دوای ماوەیەك لە یەكێك لە دانیشتنەكاندا پەلبەستیان كرد و گرتیان، هەمان سیناریۆ لە ڕاپەڕینی دەرسیم دووبارە بووەوە، كاتێك سەید ڕەزایان بۆ دانوستان بانگهێشت و دواتر گرتیان و لە سێدارەیاندا! ئێستا ئۆجەلان لە كاتێكدا هەمووان چاوەڕوانی دەستپێشخەری و پەیامی ئەون، لە كونجی زینداندایە و ملی لەبەر تیغی عوسمانییە نوێیەكاندایە، لە ڕووی یاساییشەوە، ئەگەر كەسێك زیندانی بوو، ئیرادەی لەدەستدەدات و بە بندەستی ناتوانێت ئیدارەی پڕۆسەیەكی ئاڵۆزی لەو شێوەیە بدات، ڕاستە لە ڕووی هزرییەوە دەتوانێت پڕۆژەیەك گەڵاڵە بكات، یاخود پەیامێك ئاڕاستە بكات، بەڵام لە ڕووی پراكتیكییەوە ئەركی بەڕێوەبردنی ئەو پڕۆسەیە، دەكەوێتە سەرشانی ئەوانەی بە كردەیی شەڕی رزگاریخوازی بەڕێوە دەبەن، لەبەرئەوەی بەكردەیی جڵەوی ئاشتی و شەڕ لەدەست ئەواندایە و ئازادانە دەتوانن بڕیار بدەن، بێگومان ئەو شرۆڤە كردنە بە هیچ شێوەیەك لە هەوڵەكانی ئۆجەلان بۆ بێدەنگكردنی تڤەنگ و هێنانەدی ئاشتی كەم ناكاتەوە، بەڵام بە ڕوونی ئەو تارماییە بەدیاردەكەوێت، كە وەك لە بەشەكانی پێشوودا باسمان كرد، ئامانجی سەرەكی توركیا كات قۆستنەوە و درز خستنە نێوان قەندیل و ئیمڕاڵییە.

لە هەموو حاڵەتەكاندا گومانی تیا نییە، كە ئاشتی زیاتر خزمەت بە هەردوو گەلی كورد و توركیا و هەموو گەلانی ناوچەكە دەكات، بەڵام ئایا خزمەت بە دەسەڵاتدارانی توركیا دەكات؟ كرۆكی پرسیارە ئاڵۆزەكە ئا لێرەدایە، دیدگای حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی توركیا ئەوە بووە، كە ئەوان لە ئاشتی دەترسن و هەرگیز نایانەوێت كێشەی كورد بەشێوەیەكی ئاشتیانە چارەسەر بكەن، چونكە ئەوان لە بنەڕەتدا دان بەبوونی كێشەیەكدا نانێن بەناوی كێشەی كورد، ئەوان تاوەكو ئێستا كێشەی كورد بەكێشەی تیرۆر پێناسە دەكەن و یەك هەنگاوی كردەیی نەهاتوونەتە پێش بۆ چارەسەركردنی ئەو مەسەلەیە، كاتێك دەوڵەتێك ئامادەنییە دان بە بوونی كێشەیەكدا بنێت، چۆن ئامادە دەبێت چارەسەری بكات!؟

نابێت سەركردەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان بە لێدوانی چەند بەرپرسێكی حیزبی فریوبخۆن و وا شرۆڤەی بۆ بكەن، كە توركیا كەوتۆتە ژێر فشاری گۆڕانكارییەكان و بۆ ئەوەی خۆی بپارێزێت دەیەوێت كێشەی كورد چارەسەر بكات، لەبەرئەوەی ئەو لایەنەی دەبێت دانوستان لەگەڵ كورد بكات، جیزبەكانی توركیا نین، كە هەریەكەیان ئەجێندا و ستراتیژی تایبەت بەخۆی هەیە، بەڵكو ئەوەی دەبێت باس لە پرسی ئاشتی بكات دەوڵەت و دامودەزگاكانی دەوڵەتە، ڕاستە ئەوە حیزبەكانن حكومەت پێكدەهێنن، بەڵام دەوڵەت یەكەیەكی سەربەخۆیە و نوێنەرایەتی ئیرادەی ڕاستەقینەی گەلی توركیا دەكات، دیارە تا ئێستاش دەوڵەتی توركیا نەك هیچ هەنگاوێكی نەناوە، كە بۆنی ئاشتی لێبێت، بگرە رۆژ بە رۆژ مكوڕتر دەبێت لەسەر جێبەجێكردنی ستراتیژی لەناوبردنی خەونەكانی كورد و تواندنەوەی كورد لە بۆتەی نەتەوەی توركدا، تا ئێستا دەوڵەتی توركیا ئەو بەرپرسە كوردانەی لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە و بە دەنگی خەڵك شارەوانەكانیان گرتۆتە دەست لادەبات و قەیوم لە جێگەیان دەدەنێت، دیارە قەیوم زاراوەیەكی یاساییە و بۆ كەسێك بەكاردەهێنرێت، كە ئازاد نەبێت و نەتوانێت پیادەی ئیرادەی خۆی بكات، دەوڵەت لە ناوەخۆی توركیا توندتر كەوتۆتە وێزەی شۆڕشگێڕەكانی كورد و ڕۆژانە بە دەیان و بە سەدانیان دەخاتە زیندانەوە، لە دەرەوەش فڕۆكە و چەتەكان و سوپای توركیا بەردەوامن لە پەلاماردانی باشوور و ڕۆژئاوای كوردستان و نەك هەر شەڕی كورد دەكەن، بگرە رەفتارەكانی سوپای توركیا لە كوردستان بە هەموو پێوەرە یاسایی و سیاسی و مرۆییەكان دەكەوێتە خانەی جینۆساید و ڕەشەكوژی كوردەوە، لە كاتێكدا دەبوایە لە ئێستادا بەلایەنی كەم لە ڕووی میدیاییەوە ئاماژەیەكی كەمیشی بەو ئاشتییە بكردبایە، كە كورد خۆی پێوە خەریك كردووە.

هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن، كە توركیا نیازی چارەسەركردنی كێشەی كوردی نییە، بەڵكو دەیەوێت گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، وەك پەژیوان بووەوەیەك، چەكەكانیان دابنێن و خۆیان تەسلیم بە توركیا بكەنەوە، تاوەكو ئەویش بە ئارەزووی خۆیان لە كونجی زیندانەكانیان بئاخنێت و لەناویان بەرێت، ئەزموونی چەكدانانی پارتی كرێكارانی كوردستان ماوەیەكی زۆری بەسەردا نەچووە تاوەكو لەبیر بكرێت، ئێمە لەبەرچاومانە لە ساڵی (2013) لەپەنای نیازپاكییەوە، چەندین گەریلای پەكەكە بە چەكەوە چوونەوە ناو توركیا و خۆیان رادەست كرد، بەڵام ئایا كەس دەزانێت چارەنووسی ئەوان چی لێهات! ئایا ئەوان تاوەكو ئێستا لە كونجی زیندانەكاندا ناناڵێنن؟

ئەمە ئەوەمان پێدەڵێت، كە نیازی ڕاستەقینەی توركیا ئەوەیە گەریلاكان وەكو تاوانبارێك تەسلیمی توركیا ببنەوە و ئەویش تەپڵی سەركەوتن بەسەر ئەو بزاڤەدا لێبدات، كە ئێستا بۆتە جێ ئومێدی هەموو كورد، دەبێت پارتی كرێكارانی كوردستان درك بەو ڕاستییە بكات، كە ئەوان ئێستا دانوستان لەگەڵ توركیا ناكەن، بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە باكوور، بەڵكو چارەنووسی هەموو بەشەكانی كوردستان لەژێر دەستی ئەواندایە، ئەوان تاكە هێزن، كە خاوەنی ئەو توانا زۆرە بن و ئیرادەی خۆیان لە دەست نەدا بێت، بۆیە دەبێت بەر لەوەی هەنگاو بۆ هەر پڕۆسەیەك بنێن، ئەوە بزانن، كە شكستی ئەوان لەم قۆناغەدا شكستی هەموو كوردە، باشوور بەكردەیی كۆتایی هاتووە، رۆژئاوا لەژێر هەژموونی ئەواندایە و رۆژهەڵاتیش دیارە سڕ كراوە، كەواتە شەڕی گەورە و ڕاستەقینە لەگەڵ ئەوانە و دەیانەوێت لە ڕێگەی ئەوانەوە كورد لەو قۆناغە هەستیارە بە دەستبەتاڵی دەربهێنن!

لەم ڕۆژانەدا كاتێك باس لە پڕۆسەی ئاشتی دەكرێت، دەستەواژەیەكی زۆر سواو بە بن گوێی خەڵكی كوردستاندا دەدرێت، ئەویش ئەوەیە چەكدانانی گەریلا واتای تەسلیم بوونەوە نییە، بەم بۆچوونە فریودەرە هەوڵدەدرێت جوانی بە شكست و تەسلیمبوونەوەش ببەخشرێت و بخرێتە ناو چوارچێوەیەكی قارەمانیەتییەوە، ئەو خەباتە سیاسی و چەكدارییەی لە ساڵانی رابردوودا ئەو حیزبە كردوویەتی، زۆر لەوە گەورەترە، كە بەو ساویلكەییە مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت، ئەگەر پەكەكە ئامادە بێت، بەو شێوەیەی ئێستا و بە بێئەوەی هیچ هەنگاوێكی كردەیی و جدی لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە هەبێت، نەك چەك دابنێت، بەڵكو هەر بیریش لە چەكدانان بكاتەوە، شكستێكی گەورە و تەسلیمبوونەوەیەكی پڕ شەرمەزارانەیە و بەفیڕۆدانی خوێنی هەزاران ڕۆڵەی دڵسۆز و هەڵبژاردەی كوردە.

هەرگیز نابێت بیر لە ئاشتییەك بكرێتەوە، بە بێئەوەی بیر لە جێگرتنی گەریلا، بە تایبەتمەندییەكانی خۆیەوە، لەنێو هێزە چەكدارەكانی توركیا بكرێتەوە، واتە دەبێت چۆن لە ڕووی ئیدارییەوە، لە چوارچێوەی توركیادا كورد هەندێك سەربەخۆیی ئیداری و سیاسی بەدەست دێنێت، بە هەمان شێوە گەریلاكان دەبێت بكرێنە بەشێك لەو هێزانەی، بەلایەنی كەم ئاسایشی ناوەخۆی شارە كوردییەكان بپارێزن، كە ئەمەش بۆ توركیایەك، كە باس لە دامەزراندنەوەی ئیمپراتۆریای نوێی عوسمانی دەكات، دەبێت زۆر بە ئاسایی وەربگیرێت، لەبەرئەوەی عوسمانییەكان تاوەكو مۆدێرنیتەی رۆژئاوا نەهاتە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەیوەندی نێوان گەلانی ئەو وڵاتەی لەسەر بنەمای نەتەوە و راسیزم دانەڕشتەوە، دەسەڵاتی زۆریان دابوو بە میرنشینە كوردیەكان، هەموو میرنشینە كوردییەكان هێزی تایبەت بەخۆیان هەبوو، تا ئەو كاتەی پڕۆسەی بەڕۆژئاواییكردنی دەوڵەت لەپەنای نوێخوازییەوە دەستیپێكرد و ئەو گەلانەی، كە بۆ ماوەی زیاتر لە سێ سەدە بە ئاشتی بەیەكەوە دەژیان، كردنی بە دوژمنی یەكتر و لە ئەنجامیشدا خودی ئیمپراتۆریای عوسمانی بووە قوربانی!

كەواتە هاتنی بەرژەوەندییەكانی ڕۆژئاوا بۆ رۆژهەڵات، ئیرادەی سیاسی لە دەست عوسمانییەكان سەندەوە و لەو ماوەیەدا نەك ئیرادەی چارەسەركردنی كێشەی كوردیان لەدەستدا نەما، بەڵكو ئەو دۆسییەیە بە تەواوی كەوتە دەست ئەو هێزە ئەوروپیانە، لەو قۆناغەدا نەك بە تەنیا دانوستانەكان، بگرە مانەوەی خۆشیان پەیوەست بوو بەو دەوڵەتانەوە، بۆیە هەر کە ئەو بەرژەوەندییەیان نەما، لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانی ئەو ئیمراتۆریەیان هەڵوەشاندەوە، دیارە ئەو شیكردنەوەیە بۆ توركیای نوێش هەر ڕاستە، ئەو توركیایەی لەسەر جوگرافیایەكی بچووكتر، بەڵام لەسەر هەمان ئاڕاستە دروستكرایەوە، بۆیە دەبینین  تا ئەو كاتەی لە ساڵی (1923) لە كۆنگرەی لۆزان گلۆپی سەوز بۆ توركیا دانەگیرسا، دەستی بە جینۆساید و ڕەشەكوژی كوردان نەكرد، ئەم هەڵوێستەی توركیا تاوەكو ئێستاش بەردەوامە، لە كاتێكدا هەموو كوردیان خستۆتە چاوەڕوانی پڕۆسەی ئاشتییەوە!. بۆیە لە ئێستادا دەبێت لەوە دڵنیا بین، كە ئایا توركیا لە ژێر فشاری بەرژەوەندی ڕۆژئاواییەكاندا باسی پڕۆسەی ئاشتی دەكات، یاخود خۆی گەیشتۆتە ئەو بڕیارە!