د. كامەران مەنتك

بەشی كۆتایی  بیست وچوار (أ) 

خوێنەری بەڕێز، لەبەر درێژی ئەو بەشە، كە سەرئەنجامی ئەو لێكۆڵینەوەیە، بەباشمانزانی بیكەین بەدوو بەش

ئەو دابەشكردنەی مۆدێرنیتەو جەنگی یەكەمی جیهانی لەگەڵ خۆیدا هێنا، تەواوكەری ئەو دابەشكارییە بوو، كەنزیكەی چوارسەد ساڵ بەر لەو كاتە لەسەردەستی عوسمانی و سەفەوییەكان هاتە ئارا، ئەگەر دابەشكاری یەكەم كوردستانی كرد بە دووبەش، ئەوە دابەشكاری دووەم كوردستانی كرد بە پێنج بەش، هەڵكەوتەی باشووری كوردستان لەسەر بنەمای ئەو دابەشكارییە بوو بە سێ بەش، بەشی رۆژئاوای بەر سوریاو بەشی ناوەڕاستی بەر ئێراق و بەشی رۆژهەڵاتی بەر ئێران كەوت، دیارە بەشی رۆژهەڵاتیش هەر لەبنەڕەتەوە سەر بەئێران مایەوە، كە بەشێوەیەكی فەرمی بەشداری جەنگی یەكەمی جیهانی نەكردوو نەخرایە بەر چەقۆی دابەشكارییەوە!.

لەم روانگەیەوە باشووری كوردستان وەك سەنتەری بەشەكانی تر خۆی نواندوو لەرووی سیاسیشەوە لەدوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە بوو بەسەنتەری ئەو بزووتنەوە بەناو كوردایەتییەی، كە لە بنەڕەتدا بەشێك بوو لەو هاوسەنگی هێزەی هێزە باڵادەستەكان لەو ناوچەیەدا دایانهێنا، لەپێناو هێشتنەوەی سەرەداوەكانی ململانێكانی ناوچەكە لەدەستی خۆیان، ئەمەش لە رێگەی جۆشدانی هەستی ناسیونالیستی و تەیاركردنی هێزێكی چەكدار دژ بە حكومەتە ناوەندییەكان، هەركاتێك پێویستیان بوایە فشارێك بۆ سەر ئەو رژێمانە دروست بكەن، ئەو بزووتنەوەیان بەكاردەهێنا، بەرامبەر ئەمەش ترسی دابەشبوون و چەمكی یەكپارچەیی و ... هتد بە بنگوێی ئەو دەوڵەتانەدا دەدا، بەم شێوەیە بزووتنەوەیەكیان دروست كرد، بەناوی كوردایەتییەوە، وەكو گورگ بەكاریاندەهێنا بۆ ترساندنی ئەو حكومەتانەی كوردستانیان بەسەردا دابەشكراوە، لەلایەكی تر لەمەچێترێكیان لەرژێمەكانی ناوچەكە دروست كرد، كە خەوو خۆراكی تاكی كورد و هەترشیان پێ بردبوو، ئەمە لەرووی كردارییەوە بووە هۆی بەرهەمهێنانی كۆمەڵێك دەستەو تاقمی بازرگانی شەڕو بەباشترین شێوە گەمەیان لەسەر ئەو مەسەلەیە كرد، لە ئەنجامیشدا دوای نزیكەی سەد ساڵ لە بازرگانی خوێن، چینێكیان لێ بەرهەمهات، كە دەكرێت وەك دەرەبەگایەتییەكی نوێ ناویان بهێنین و هەموو حەرامێكیان لەپێناو بەرژەوەندییەكانی خۆیان حەڵاڵ كرد، ئەگەر سەیری مێژووی ئەو ماوە مێژووییە بكەین، لە پەنای هەموو ئەو تاوانە گەورانەی بەرامبەر كورد كراون، وەك جینۆسایدی بارزانییەكان و كیمیابارانكردنی هەڵەبجەو بەشێكی زۆری باشووری كوردستان و پڕۆسەی بەدناوی ئەنفال، بەشێوەیەك لەشێوەكان سایە و جێپەنجەی ئەو بازرگانانەمان بەرچاو دەكەوێت!.

بۆچی باشووری كوردستان كرا بە سەنتەری هێز لەكوردستان؟ لەبەرئەوەی باشووری كوردستان دەكەوێتە ناوەڕاستی دابەشكارییەكەو هەموو سنوورەكانی بەشەكانی تر بەیەكەوە دەبەستێتەوە، لەو سەنتەرەوە كاریگەری بۆ سەر بەشەكانی تری كوردستانیش دروست كرا، بۆ نمونە دوای ئەوەی لەژێر كاریگەری پارتی دیموكراتی كوردستانی ئێران، پارتی دیموكراتی كوردستانی لە ئێراق دروست كرا، دوو پارچەكەی تریش، واتە باكوورو رۆژئاوا، هەمان حیزبیان لێ دامەزرا، بەمەش دەسەڵات بەسەر بزووتنەوە كوردییەكانی هەموو پارچەكان درایە دەست باشوور، كە لەو ماوەیەی باسی دەكەین، دەیان كارەساتی گەورەی بەسەر میللەتی كورد داهێناو دەیان هەزار رۆڵەی كوردی كرایە قوربانی، لەكۆتایشدا، واتە دوای ئەوەی دەرفەتێكی تری مێژوویی دوای رووخانی بلۆكی رۆژهەڵات هاتە پێشەوە، هەر ئەو هێزانەی دروشمی كوردایەتی و یەكڕێزی كوردیان بەرزكردبووەوە، خۆیان باشووریان بۆ دوو بەش دابەشكردەوە، بەم شێوەیە لەسەر دەستی كورد خۆی قۆناغی سێیەم لەدابەشكردنەوەی كوردستان دەستیپێكردەوە، كە تا ئێستا باشووری ناوەڕاست، واتە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستانی گرتۆتەوە، باشوور بۆ دوو ناوچەی سەوزو زەرد، لە رۆژئاواش توركیا بەزەبری هێز رۆژئاوای فوراتی لەرۆژهەڵاتی فورات دابڕی و كوردی تیا وەدەرنا!.

كەواتە جیاوازی لە دابەشكاری نوێی كوردستان لەنێوان ئەو دوو بەشە، لەوەدایە، كە باشوور لەسەردەستی هێزە بەناو كوردییەكان، كە ئێستا بەروونی دەركەوتووە، هێزی هەموو كەسێكن كورد نەبێت و بوونەتە داردەستی هەردوو وڵاتی توركیاو ئێران و شەڕی كۆمەڵگەی كوردی دەكەن، هەرچی رۆژئاوای كوردستانە، لەرێگەی هێزی داگیركەرو بەپلانێكی هەرێمییەوە دابەش كرا، كورد لەو بەشەدا بەهەموو شێوەیەك رووبەڕووی ئەو دابەشكردنەوە وەستایەوە، ئەگەرچی مۆدیلێكی زۆر قارەمانانەی لە بەرگری پێشكەش كرد، بەڵام هاوسەنگی هێز لەبەرژەوەندی ئەودا نەبوو، بۆیە  لەرێگەی هێزەوە لەو بەشەی ی فورات وەدەرنرا، ئەوەی دۆخەكە ترسناكتر دەكات، دابەشكردنەوەی ئەم جارە مۆركی دابەشكردنەوەی لەسەر بنەمای دیمۆگرافییەوە پێوە دیارە، واتە داماڵینی باشوور لە هەموو مۆركێكی كوردبوون و دابڕینی یەكجارەكی لەخاكی كوردستان، ئەوەی لەباشووری كوردستان لە پەنای ئاوەدانكردنەوەو بە دوبەیكردنی هەرێم دەگوزەرێت، بەشێكە لەو پلانەو لەلایەن بەناو دەسەڵاتدارانی كورد خۆی جێبەجێ دەكرێت، ئەگەرچی ئێستا شوێنەواری ئەو بە عەرەبكردنە بەروونی بەرچاوكەوتووەو هاوسەنگی هێز، بەتایبەتی لەهەولێری پایتەختی هەرێم خەریكە لەبەرژەوەندی زۆرینەیەكی عەرەب و كەمینەیەكی كورددا یەكلایی دەبێتەوە، بەڵام دوای چەند ساڵێكی كەمی تر ئەو شوێنەوارە باشترو ترسناكتر بەدیار دەكەوێت، ئەوەی ئەو مەترسییە گەورەتر دەكات، هێزی ئابووری دراوەتە دەست عەرەب وئێستا ئەوان كۆنتڕؤلی بازاڕەكانی هەرێمیان كردووە، ئەو بەرپرسە بەعسیانەی، كە دوای رووخانی رژێمەكەی سەدام سەروەت و سامانێكی زۆریان كەوتۆتە دەست، ئێستا بەشی زۆریان لەهەولێر دادەنیشن و پاشایانە دەژین، بەشێك لەوانە بە ئاشكراو لەبەرزەقەی چاوانی خەڵكی كوردستان ئیدارەی پڕۆسەی تەعریبی نوێ دەدەن، بە تایبەتی لەو ناوچە تامپۆنیانەی دەكەوێتە نێوان سنوورە ئەتنیكییەكانی كوردو عەرەبەوە، واتە ئەو ناوچانەی بە ناوچەی جێناكۆك ناوزەد دەكرێن، ئەو سنوورە رۆژە بە رۆژ زیاتر دێتە ناو قووڵایی هەرێم و ئەگەر بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بێت دوای چەند ساڵێكی كەمی تر لەگەڵ سنوورەكانی ئێران و توركیا لەیەك دەداتەوە!.

لەرووی پڕاكتیكییەوە، ئێستا كوردستان بۆ حەوت پارچە دابەش كراوە، باشووری كوردستان دوای سی چوار ساڵ لەحوكمڕانییەكی سەقەت، لە ئاویلكەدایەو وەك دەڵین مانەوەی كەوتۆتە سەر چارەنووسی ئەو گۆڕانكاریانەی لە ناوچەكەدا روودەدات، كێشەی سەرەكی ئەو بەشە لەوەدایە لەرێگەی ئەو هێزانەوە كۆمەڵگەی كوردی لەناخەوە هەڵتەنكێنراوە، ئێستا شتێك نەماوە بەناوی دەسەڵاتی كوردی و بە تەواوی ئیرادەی خۆی لەدەستداوە، ئێستا توركیاو ئێران بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ تەنانەت دەتوانین بڵێین لە هەندێك شوێندا بەشێوەیەكی راستەوخۆ دەسەڵات بەڕێوە دەبەن و ئەوەی ئەوان لە پەنای ئەو حیزبانەی باشوور، بە پلەی یەكەم پارتی و یەكێتی دەیكەن و بەڕێوەی دەبەن، ئەگەر بەشێوەیەكی سەربازی و راستەوخۆ هەرێم داگیر بكەن، هەرگیز بوێری ئەوەیان نابێت بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ خاك و خەڵكی كوردستان بكەن و بەو جۆرە سووكایەتی پێبكەن، بۆ رازیكردنی كۆیلەیەكی تورك هەموو كوردە ئازادو نیشتمان پەروەرەكان بكەنە قوربانی!.

بەرامبەر ئەمەش لە رۆژئاوا هێزێكی تر سەریهەڵداوە، مۆدێلێكی نوێی بەرەنگاربوونەوەی هێناوەتە ئارا، كە ترس و گەڕانە دوواوە نازانێت، بۆیەكەم جارە كورد بتوانێت لەو بەشەدا، كە شاراوە نییە درێژكراوەی مۆدێلی باكوورەو لەسەر تێزەكانی ئۆجەلان چەكەرەی كردووە، لەرووی دەروونیەوە بەسەركەوتوویی شەڕی ئەم دونیەت و خۆ بەكەمزانییە بكات، كە بەدرێژایی سەد ساڵی رابردوو و بگرە زیاتر كار لەسەر چاندنی لە ناخی هەموو تاكێكی كورد كراوە، ئەمە هەنگاوێكی ئێجگار گەورەیە، بۆتە هۆی ئەوەی پارسەنگی ئەو شكستەی تاك و كەسایەتی تاكی كورد لەباشوور رووبەڕووی بۆتەوە، تا رادەیەك راستبكاتەوەو تریسكەی هیوایەك بە خەڵكی كوردستان بەگشتی و باشوور بەتایبەتی ببەخشێتەوە، واتە بەجۆرێك لە جۆرەكان قەرەبووی ئەو بێهیوای و پاشاگەردانییە بكاتەوە، كە لەباشوورەوە دوكەڵەكەی بەرز دەبێتەوەو رێگە نەدات هەموو جەستەی كوردستان بتەنێت! بە دەربڕینێكی تر، لە پاڵ ئەو گەندەڵی و داڕمانە دەروونییەی، باشووری ناوەڕاستی گرتۆتەوە، رۆژئاوا ئومێدو هیوایەكی نوێی دروست كردووە، ئەمە رێگە بۆ ئەوە خۆش دەكات، ئەگەر بتوانرێت ستراتیژێكی باڵای نیشتمانی دابنرێت و ئەو هێزە وەك پێشەنگ رۆڵی خۆی تیادا ببینێت، دەتوانرێت سەرچاوەكانی هێزی كوردی بەباشی بەیەكەوە كۆبكرێتەوە، دەبێت دوور لە ئایدیۆلۆژیاو لە روانگە جیۆستراتیژییەكەوە سەیری رۆژئاوا بكرێت، دەشێت هێزەكانی تری كوردستان لەرووی ئایدیۆلۆژییەوە لەگەڵیدا كۆك و هاوڕا نەبن، بەڵام لەرووی جیۆستراتیژییەوە هەموویان بە توندی بەیەكەوە گرێدراون، ئەگەر بێتوو ئەو هێزانەیان لێ جودابكەینەوە، كە لەچوارچێوەی هەڵەی سیاسیدا دەرچووین و لە زەلكاوی خیانەتدا دەتلێنەوە، دەتوانرێت یەكیەتیەكی كوردان بە رەنگە جیاوازەكانەوە بەرهەم بهێنرێت. 
بەكورتی دەبێت هەموو هێزەكانی كوردستان، جگە لەوانەی دەستی داگیركەرانی كوردستانیان گرتووەو لەپێناو مانەوەو بەرژەوەندی خۆیان بازرگانیان بەخوێنی گەنجانی كورد كردووە،  شان بەشانی رۆژئاوا بخرێنە ناو چوارچێوەی ستراتیژێكی باڵای نیشتمانییەوە، بۆئەوەی هەوساری مەسەلەی كورد بگەڕێنرێتەوە دەست كوردو كورد لەمەسەلەی بەكارت بوون، واتە بەكارهێنانی كورد وەكو كارتێك لە گەمە هەرێمی و جیهانییەكاندا رزگار بكرێت، كە زیاتر لەیەك سەدە بەو شێوەیە بەكاردەهێنرێت.
 لەراستیدا گۆڕانی سەنتەری هێز لە باشوورەوە بۆ رۆژئاوا، گەڕانەوەیە بۆ خەڵكی كوردستان، واتە گەڕانەوەی هێزو دەسەڵاتە بۆ دەستی زۆرینەی خەڵكی كوردستان رزگاركربوونییەتی لەدەستی چەند هێزێكی كلاسیكی و بنەماڵەیی، كە چەندین دەیەكە بەناوی كوردایەتییەوە مەسەلەی كورد بۆ بەرژەوەندییەكانی خۆیان بەكاردەهێنن، خەڵكی باشوور درێغی نەكردووە لە قوربانیدان، بۆیە ناكرێت قوربانیدانەكانی ئەو بەشە بەهەند وەرنەگیرێت و رێزی لێنەگیرێت، ئەگەر بمانەوێت رێز لەو قوربانیدانەش بگرین و بیگەڕێنینەوە سەر رەوتی گەشەسەندنی ئاسایی خۆی، دەبێت مێژووی ئەو بەشە بۆ دوو بەشی جیاواز دابەش بكەین، واتە لەدوو روانگەی جیاوازەوە توێژینەوە لەسەر ئەو مێژووە بكرێت، مێژووی سەركردە و بنەماڵە دەرەبەگەكان، كە كەس نازانێت كێ رێگەی پێداون بۆئەوەی خۆیان بەخاوەنی ئەو بەشە بزانن و بەو شێوە نا بەرپرسیارانەیە مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، لەگەڵ مێژووی خەڵكی باشوور، كە بە بێگوێدان و رەچاوكردنی هیچ شتێك دەروێشانە بەدوای بزووتنەوەیەك كەوتوون و بەهەست و سۆزی نەتەوایەتییەوە فریودراون، لەملایەنەشەوە گەورەترین قارەمانییەتیان نواندووەو زۆرترین قوربانیان داوە، بە بێئەوەی ئاوڕێك بدەنەوەو بپرسن، ئەوانە بە چ مافێك خۆیان كردوە بە بەرپرس و دەمڕاست و گەورەی ئەوان و چۆن دەكرێت بە ئارەزووی خۆیان و لەپەنای مەسەلەیەكی رەواوە بە ناڕەوایی بەكاریان بهێنن! ئەگەر مێژووی كورد تەنیا قوربانیدان بێت، بۆچی ئەوانە هەموو گەلی كوردیان كردۆتە قوربانی و خۆشیان لە چركەساتە ناخۆش و پڕ تەنگەتاوییەكاندا، رایانكردووەو وەك بەرزەكی بانان بۆی دەرچوون وهەر لەو وڵاتانەی بوونەتە هۆی شكستەكان، رێزیان لێگیراوەو خۆشترین ژیان ژیاون، ئەگەر مەسەلەی كوردایەتی واتای تەنیا قوربانیدان و خۆبەختكردن بێت لەپێناو چەند كەسانێك، كە لە ناپیرۆزیدا پیرۆزكرابن، ئەوە لەماڵەوە خەریكی خزمەتكردنی ماڵ و منداڵی خۆیان بوان باشتر بوو، ئەگەر پرسیاری ئەوە بێنینە پێشەوە، ئەگەر ئەو مێژووە كارەساتبارەی بەناوی بزووتنەوەی رزگاریخوازی كورد، هەزاران لاپەڕەی پڕ درۆو ناڕاستی پێپڕكراوەتەوە نەبووایە، واتە كورد لەژێر سایەی حكومەتی ئێراقدا خەریكی ژیانی خۆی بوایەو هەوڵی خۆپێگەیاندنی دابوایە، ئایا ئێستا دۆخەكە چۆن دەبوو، ئەو ماڵ و گوندانە وێران دەبوو و كوردستان بەو شێوەیە سووتماك دەكرا!؟.

تێكەڵكردنی ئەو دوو مێژووەو نووسینەوەی لە یەك چوارچێوەی دیاریكراودا، هەوڵیكی روونی تێكەلاوی داگیركەران و ئەو دەستەبژێرە كرێگرتەیە، كە كاری  بۆ داگیركەران كردووە، ئەمەش بە مەبەستی ئەوەی مێژووێكی سیزیفی و پڕ لەشكست بەرهەم بێنن و كورد متمانەی بەخۆی و ئیرادەی خۆی نەمێنێت، ئەو چەمكانەی لەنێو كورد هەمیشە بە هەڕمێن دەخرێن، وەك چەمكی خۆخۆری و میللەتی كورد میللەتێكی خاینەو .... هتد، كە بەشیكی گەورەی لاپەڕەكانی رەخنەی سیاسی لەمێژووی كورد گرتۆتەوە تەنانەت تیكەڵ بە ئەدەبی سەر زارەكیش كراوە، ئەنجامی ئەو كارە پلان بۆداڕێژراوەیە، بۆئەوەی ئەو پلانەش بەتاڵ بكرێتەوە، پێویستە چیتر لە یەك بۆتەی ئەكادیمی و نووسیندا توێژینەوە بۆ مێژووی كورد نەكرێت، لەبەرئەوەی تێكەڵكردنی خیانەت لەگەڵ قوربانیدان و خۆنەویستی لەسەر یەك لاپەڕەدا، بەهای ئەو قوربانیدان و گیانفیداییەش، كە لەماوەی سەد ساڵی رابردوودا كورد داویەتی كەم دەكاتەوە، تەنانەت سووكی دەكات! پێویستە مێژونووسانی كورد درك بەو راستییە بكەن و چیتر لە پەنای راستگۆیی و ئەمانەتی مێژووییەوە نەكەونە ناو ئەو هەڵە ستراتیژییەوە، دەبێت لە مەودوا مێژووی پر خیانەتی سەركردەكان و مێژووی پر قوربانیدانی خەڵكی كوردستان لەیەكتر جیا بكرێتەوە، رێزو بەها بۆ ئەو قوربانیدانە بێوێنەیە بگەڕێنرێتەوە، كە بەنەزانی و ساویلكەیی و بەدەستی خودی ئەو كەسانەی قوربانیان داوەو وەك دەڵین سەرو ماڵی خۆیان لەپیناو نیشتمانەكەیاندا داناوە، سووك و بێبەها بكرێت.

ماویەتی