دكتۆر : ئەحمەد فاتح محەمەد 

پێشەکی

چەمکی “ترامپیزم” وەک دیاردەیەکی سیاسی، کۆمەڵایەتی و کەلتووری گرنگی پەیدا کردووە لە گۆڕەپانی سیاسی ئەمریکا و جیهاندا. ئەم چەمکە پەیوەستە بە سیاسەت، و ستراتیژ و ئایدیۆلۆژیای دۆناڵد ترامپ، کە سەرۆکی ٤٥ـەم و ٤٧ـەمی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە. 

بەڵام ترامپیزم تەنها پەیوەست نییە بە کەسی ترامپەوە، بەڵکو بۆتە بزووتنەوەیەکی سیاسی بەرفراوان کە کاریگەری لەسەر ڕەوتی سیاسی لە ناوخۆ و دەرەوەی ئەمریکا هەیە.

سەرهەڵدان و گەشەکردنی ترامپیزم
ترامپیزم وەک دیاردەیەکی سیاسی، بەشێوەیەکی فەرمی لە ساڵی ٢٠١٥ کاتێک دۆناڵد ترامپ خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کاندید کرد، سەری هەڵدا. بەڵام ڕیشەکانی ئەم بزووتنەوەیە دەگەڕێتەوە بۆ ناڕەزایەتییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکانی ساڵانی پێشووتر. گەشەی نایەکسانی ئابووری، گۆڕانکارییە کەلتوورییەکان، گڵۆبالیزم و هەستی دابڕان لەلایەن بەشێکی بەرچاو لە کۆمەڵگای ئەمریکی لە دەسەڵاتدارانی سیاسی نێوەند، زەمینەیان بۆ سەرهەڵدانی ئەم دیاردەیە خۆش کرد.

لە هەڵبژاردنی ٢٠١٦دا، ترامپ توانی بە بەکارهێنانی دروشمی “ئەمریکا دووبارە مەزن دەکەینەوە” و بەڵێنی گەڕانەوە بۆ “سەردەمێکی زێڕین”، پشتگیری بەشێکی گەورە لە خەڵک لەدەست بێنێت. دواتر سەرکەوتنی لە هەڵبژاردنی ٢٠٢٤ و گەڕانەوەی بۆ کۆشکی سپی، بەهێزبوونی ئەم بزووتنەوەیەی پشتڕاستکردەوە.

تایبەتمەندییەکانی ترامپیزم
ترامپیزم چەند تایبەتمەندی سەرەکی هەیە کە جیای دەکاتەوە:
١. پۆپۆلیزم و دژایەتی دامەزراوەیی

یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرەکییەکانی ترامپیزم، پۆپۆلیزمە وبەسەر دوو بەرەدا دابەش دەبێت: “خەڵکی ئاسایی” و “دەسەڵاتدارانی گەندەڵ”. ئەم ڕوانگەیە دژایەتی دامەزراوە سیاسییە نەریتییەکان دەکات و بانگەشەی بۆ دەنگدەران دەکات کە هەست دەکەن لەلایەن سیستەمەکەوە فەرامۆش کراون. ترامپیزم ڕەخنە لە میدیای سەرەکی، زانکۆکان، دادگاکان و تەنانەت بەشێک لە دامەزراوە حکومییەکان دەگرێت.

٢. ناسیۆنالیزمی ئابووری
ترامپیزم لایەنگری سیاسەتی “ئەمریکا یەکەم” دەکات، کە باوەڕی بە دژایەتیکردنی ڕێکەوتنە بازرگانییە نێودەوڵەتییەکان، سەپاندنی باجی گومرگی، پاراستنی پیشەسازییە ناوخۆییەکان و کەمکردنەوەی کاریگەری چین و وڵاتانی دیکە لەسەر ئابووری ئەمریکا هەیە. ئەم ڕوانگەیە لە ڕەخنەگرتن لە گڵۆبالیزم و پشتگیریکردنی “پاسەوانگەرایی” خۆی دەبینێتەوە.

٣. سیاسەتی کۆچی توند
کۆنترۆڵکردنی کۆچ و سنوورەکان یەکێکی دیکەیە لە تایبەتمەندییەکانی ترامپیزم. دیواری سنووری مەکسیک، یاسا تووندەکانی کۆچ، دەرکردنی کۆچبەرانی نایاسایی و سنووردارکردنی وەرگرتنی پەنابەران لە وڵاتانی دیاریکراو، نموونەکانی ئەم سیاسەتەن. ترامپیزم کۆچ وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی، فەرهەنگ و ئابووری ئەمریکا دەبینێت.

٤. پەیوەندی ڕاستەوخۆ و میدیای کۆمەڵایەتی
ترامپیزم بە شێوازی تایبەتی پەیوەندی لەگەڵ جەماوەر ناسراوە. بەکارهێنانی میدیای کۆمەڵایەتی (بەتایبەت تویتەر و پلاتفۆرمی “تروث سۆشیاڵ”) بۆ پەیوەندی ڕاستەوخۆ و بێ فلتەر لەگەڵ لایەنگران و دەنگدەران، بەشێکی جیانەکراوەی ستراتیژی پەیوەندی ترامپە. ئەم شێوازە پەیوەندییە ڕۆڵێکی گرنگی لە بەدیهێنانی پشتگیری بەرفراوان و دروستکردنی هەستی پەیوەندی نزیک لەنێوان ترامپ و جەماوەردا هەبووە.

٥. ڕەتکردنەوەی زانست لە بابەتە دیاریکراوەکاندا
ترامپیزم بەشێوەیەکی بەرچاو گومان لە هەندێک لە ژێدەرە زانستییەکان دروست دەکات، وەک مەسەلەی گۆڕانی کەشوهەوا. ئەم ڕوانگەیە گرنگی زیاتر دەدات بە پاراستنی پیشەسازییە نەریتییەکان (وەک نەوت، خەڵووز) لە بری گواستنەوە بۆ وزەی نوێبووەوە.

٦. سیاسەتی دەرەوەی پراگماتیک
لە بواری سیاسەتی دەرەوەدا، ترامپیزم پشتگیری لە ڕوانگەیەکی پراگماتیک دەکات کە گرنگی دەدات بە بەرژەوەندییە ئابووری و ئاسایشییەکانی ئەمریکا لە سەرووی هەموو شتێکەوە. ڕەخنەگرتن لە ناتۆ، کێشانەوە لە ڕێککەوتنە نێودەوڵەتییەکان (وەک ڕێککەوتنی پاریس)، و هەوڵدان بۆ دروستکردنی پەیوەندی دوو لایەنە لەگەڵ وڵاتان جیاتی چوارچێوە فرەلایەنەکان، نموونەی ئەم ڕوانگەیەن.
کاریگەری ترامپیزم لەسەر حیزبی کۆماری

ترامپیزم گۆڕانکارییەکی قووڵی لە ناسنامە و ئاراستەی حیزبی کۆماری دروست کردووە. پێش سەرهەڵدانی ترامپ، حیزبی کۆماری زیاتر بە پشتگیری لە بازاڕی ئازاد، بازرگانی ئازاد، کەمکردنەوەی باج، و سیاسەتی دەرەوەی فراوانخوازی ناسرابوو. بەڵام لە ژێر کاریگەری ترامپیزمدا، حیزبی کۆماری بەرەو پاسەوانگەرایی ئابووری، ناسیۆنالیزم، و ڕوانگەیەکی کەمتر فراوانخوازانە بۆ سیاسەتی دەرەوە چووە.

کاریگەری ترامپ لەسەر حیزبی کۆماری ئەوەندە بەهێزە کە ئەمڕۆ زۆربەی سەرکردەکانی حیزبی کۆماری پشتگیری و لایەنگری لە ترامپ دەکەن، و ئەوانەی ڕەخنەی توند لە ترامپ دەگرن، یان دوورخراونەتەوە یان کاریگەرییان کەم بووەتەوە.

کاریگەری ترامپیزم لە دەرەوەی ئەمریکا

ترامپیزم کاریگەری لەسەر بزووتنەوە سیاسییەکانی دەرەوەی ئەمریکاش هەبووە. بزووتنەوەی برێکسیت لە بەریتانیا، سەرکەوتنی حیزبە پۆپۆلیستەکان لە ئیتالیا، هەنگاریا، و وڵاتانی دیکەی ئەوروپا، و گەشەکردنی ناسیۆنالیزمی ئابووری لە جیهاندا، هەموویان بەشێوەیەک کاریگەرییان لە ترامپیزم وەرگرتووە یان هاوتەریب لەگەڵیدا گەشەیان کردووە.
ڕەخنەکان لە ترامپیزم

ترامپیزم ڕەخنەی زۆری لێگیراوە:
 ڕەخنەگران پێیان وایە کە ترامپیزم کۆمەڵگا بەرەو دابەشبوون دەبات و ناکۆکی و دووبەرەکی زیاد دەکات و تۆمەتبار دەکرێت بە پشتگۆێخستنی زانست و ڕاستییەکان لە پێناو قازانجی سیاسی. هەندێک پێیان وایە کە سیاسەتەکانی ترامپیزم دژی بەها دیموکراسییەکانە و ڕێز لە دامەزراوە دیموکراسییەکان ناگرێت.لایەنگرانی گڵۆبالیزم پێیان وایە کە سیاسەتی “ئەمریکا یەکەم” و پاسەانگەرایی دەبێتە هۆی لاوازبوونی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و زیان بە ئابووری جیهانی دەگەیەنێت.

لەگەڵ گەڕانەوەی ترامپ بۆ کۆشکی سپی لە ٢٠٢٥، قۆناغێکی نوێی ترامپیزم دەستی پێکردووە. پرسیارێکی گرنگ ئەوەیە کە ئایا ترامپیزم دوای ترامپ بەردەوام دەبێت یان نا. هەندێک لە شیکارکەران پێیان وایە کە ترامپیزم بووەتە بزووتنەوەیەکی سیاسی درێژخایەن کە لە کەسایەتی ترامپ تێپەڕ دەبێت. هەروەها، سەرکەوتنی کەسانی وەک جێی دی ڤانس (بۆ پۆستی جێگری سەرۆک) و کەسایەتییەکانی دیکەی نزیک لە ترامپ، نیشانەی ڕیشەداکوتانی ئەم بزووتنەوەیەیە.

ئەنجام
ترامپیزم بزووتنەوەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتییە کە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر سیاسەتی ئەمریکی و جیهانی هەبووە. تێگەیشتن لە چەمک و تایبەتمەندییەکانی ئەم بزووتنەوەیە گرنگە بۆ تێگەیشتن لە گۆڕانکارییە سیاسییەکانی سەردەمی ئێستا. ترامپیزم، بەدەر لە ڕەهەندە ئەرێنی و نەرێنییەکانی، بووەتە بەشێکی گرنگ لە مێژووی هاوچەرخی ئەمریکا و کاریگەری لەسەر ڕەوتی سیاسەت لە ساڵانی داهاتوودا بەردەوام دەبێت.