ئیدریس مستەفا

لە پەراوێزی داواکاریەکەی پارێزگای خەلیلی فەلەستینی تاکو ببێت بە بەشێک لە ئیسرائیل و رێکەوتننامەی ئیبراهیمیی. 

ئەمڕۆکە زۆربەی میدیا ئینگلیزی و عەرەبی و ئیسرائیلیەکان هەواڵێکی سەیریان بڵاوکردەوە کە سەرانی پاریزگای خەلیلی فەلەستینی ل ەکەناری رۆژئاوا دەیانەوێ لە سوڵتەی فەلەستین جیاببننەوە و ببنە بەشێک لە وڵاتی ئیسرائیل و ئامادەن ببنە بەشێک لە رێکەوتننامەی ئەبراهیمی کە پرۆژەیەکە بۆ ئاشتی و پەیوەندی گرتنی ئاسایی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ ئیسرائیلدا و دانپێدانان بە ئیسرائیل وەک وڵاتێکی جووەکان.  
ئەم هەنگاوەی پارێزگای خەلیل لە لایەن چەند سەردارێکی شارەکەوە نراوە بە رێبەرایەتی شێخ وەدیع ئەلجەعبەری. هۆکارەکانی ئەم هەنگاوە ئەمانەن، وەک ئەلجەعبەری دەڵێت:
 گەندەڵی سیاسی و ئیدرای سوڵتەی فەلەستینیە کە تاکو ئیستا نەیتوانیوە هیچ شتێک بۆ خەڵکی فەلەستین بکات و لەهەردوو بواری سیاسی و ئیداریدا فەشەلی هێناوە.
 ریکەوتننامەی ئۆسلۆی ساڵی ١٩٩٣ یەکێکە لەو هەنگاوە سیاسیە خراپانە کە قەزیەی فەلەستینی کوشت. 
هەروەها دەڵێت باوەڕمان بەوە نیە دەوڵەتی فەلەستینی دروست ببێت تاکو هەزار ساڵی تریش. بۆیە ئێمە ئامادەین:
وەک ئیمارەتێکی عەرەبی لە فەلەستین داببڕێین و ببینە بەشێک لە ئیسرائیل و دان بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا بنێین وەک وڵاتێکی یەهودیەکان.
هەڵوێستی ئیسرائیل چیە؟
دیارە ئیسرائیل زۆری پیخۆشە و لە رووی مەبدەئیەوە رازیە بەو هەنگاوە چونکە خەلیل لە ١٦٪ی رووبەری کەناری رۆژئاوا (الضفة الغربیة) پێکدەهێنێ و دانیشتوانەکشی نزیک بە ملیۆنێک دەبێ؛ بەڵام تا ئیستا بە رەهایی وەڵامی داواکاریەکەی پارێزگای خەلیلی نەداوەتەوە. هۆکارەکەش هەندێ پرسیار و بابەتی سیاسی و قانونیە ئەگەرنا لە دوایین هەنگاودا ئیسرائیل بێ یەک و دوو قبوڵی دەکات گەر بێتوو دەنگی زیاتر بێنە ناو ئەو گروپەی پارێزگای خەلیلەوە. 
ئایا عەرەبەکان چی دەڵێن؟
بێگومان عەرەبەکان یەکسەرە لە هەموو میدیا و تۆڕێکی کۆمەڵایەتیەوە کەوتنە گیان ئەو داکاواریە و سەردارەکانی و شێخ وەعید ئەلجەعبەریان بە ناپاک و سیخوڕی ئیسرائیلی لە قەڵەم دا. لە بە ئەدەبترین ئەخلاقیاتی خۆیاندا لە شان و شەوکەتی ئەو جوڵانەوەیەیان کەم کردەوە و گوتیان هیچ نین و هەندێ شێخ و مشایخن و فڕیان بەسەر سیاسەتەوە نیە.
ئەم جۆرە لە وەڵامدانەوانەوە یەک ئاماژە دەگەێنن ئەویش ئەوەیە کاتێک عەقڵ ئامادە نەبێت نەک هەر گیان لە عەزابدایە بەڵکو هەموو وڵات لە ئازاردا دەبن. عەقڵی کورتهێن ئەوەیە یەکسەر دەکەوێتە گیانی ئەنجامی شتەکان کەچی ناچێتە سەر رەگەی شتەکان. واتە بۆ بزاوتی ئاوها دروست دەبن کە هەرچی دەماری قەومی و دینی و نیشتمانی هەیە دەیخەنە ژێر پێیان و بە دوای رێگەیەکی تردا دەگەڕێن بۆ ژیان. 
خەلیلیەکان و گەڕان بە دوای ژیانێکی نوێدا...
ئەمە دوایین هەناسەی خەلیلیەکانە بۆ نیشتمان کە چیدی پارچە زەویەک کەڵکی نامێنێ و کەرامەتی تێدا دەشکێ ئەوا مینە کردن بۆ شوێنێک گەر کەمترین رێزی هاولاتی بوونت بگرێ ئەوا رووی تێدەکەی. ئیسرائیل وەک وڵاتێکی ولاتێکی عەلمانیە و مرۆڤەکان لەسەر بنەمای هاوڵاتی بوون پێناسە دەکات وەک هەر وڵاتێکی رۆژئاوایی تر کە ملیۆنانی وەک ئێمە لە رۆژهەڵاتی ناوەراستەوە روومان تێکردووە. لە فەلەستین جگە لە پێ فرۆشتنی مەسەلەی نیشتمان و نەتەوە و دین پێیان کە هەمووی بازاڕێکی گەرم بووە بۆ دەسەڵاتدار و چینە خانەدانەکان و خەڵکانی خوارەوەش جگە لە کوێرەوەری و ستەم و نادادی و هەژاری هیچی تریان دەست نەکەوتووە. 
خەلیلیەکان چیان دەوێت؟
ئەو خەڵکە دەیانەوێ لە رێژەی بێکاری و خراپی باری ئابوری ژیانیان کەم بکەنەوە کە بە پلەی یەکەم گەندەڵی سوڵتەی فەلەستینی گەیشتۆتە چڵەپۆپە و ئەو داهات و یارمەتیانەی دەوڵەتی ئسیارئیلێش دەینێرێت ئەوانەش لرف لیدەدەن بۆ خۆیان. یاسر عەرەفات کە مرد سێ ملیار دۆلاری بۆ کجەکەی و ژنەکەی بەجێهێشت. مەحمود عەباسی ئیستاش سەرۆکی سوڵتەی فەلەستینی بە دەیان ملیۆن دۆلاری هەیە و وەک دەڵێن لە یەک بانکدا ١٠٠ ملیۆن دۆلاری داناوە.
یەکیک لەو خاڵانەی شێخ وەدیع رێکەوتووە لەگەڵ ئسیرائیلدا لەسەری دروستکردنی هەلی کار بۆ گەنجەکانیان و خەڵکانی تری بێکار، ئسیرائیل رازی بووە کە راستەوخۆ پێنچ هەزار کەس بخاتە سەر ئیش و وەزیفە لە ناو ئسیرائیلدا وەربگرن و لە پارێزگاکەش لە ماوەیەکی کەمی داهاتوودا پرۆژەی ئابوری لە خەلیل بکرێتەوە کە نزیک بە پەنجا هەزار کەس سوودی کارکردنیان لێی دەبێت. گەر مەسەلەکە دەوڵەمەندبوونی شێخ وەدیعیش بێت کە عەرەبەکان بە خۆفرۆشی دادەنێن بۆ پارە و پول ئەوا وەک دەڵێن کابرا ئەوەندەی هەیە تا ماوە بیخوات تەواو نابێت.

مەحمود عەباس و شێخ وەدیع...
هزری سیاسی خراپ و لۆجیکی بەتاڵ ئەوەیە کە گەندەڵی و پارە خواردنەکانی مەحمود عەباس چآوپۆشێ لیدەکرێ و کەس بە ناپاکی نیشتمانی دانانێت بەڵام گەر شێخ وەدیع بیەوێ هەمان شتی مەحمود عەباس بکات ئەوا ناپاک و خۆفرۆش لە نیشتمانی لە قەڵەم دەدەن. شێخ وەدیع دەزانێ عەرەبەکانی ئیسرائیل بە موسڵمان و جوولەکە و مەسیحیانەوە ژیانیان زۆر زۆر باشترە لە عەرەبی موسڵمانی فەلەستین بۆیە بڕیاری داوە هاوڵاتیانی پارێزگاکەی بەرەو باشی بەرێ و بیاخاتە ناو ژیانێکی سیستەمی رۆژئاواییەوە کە هەزاران لە خەڵکی فەلەستینی رووی تێدەکەن بۆ ژیان.
ئایا هەرێم بەرەو خەلیلێکی تر دەچێ؟
ئەو دەسەڵاتدارێتیەی هەرێم کارێکی وەهای کردووە کە خەڵکێکی زۆر لە کوردستان داوای هەڵوەشانەوەی هەرێم دەکەن. دیارە من وەک هەرگیز لەگەڵ نەمانی قەوارەی هەرێمدا نیم، بەڵام ئەو داواکاریەی خەڵک لەوەوە نیە کە خەڵک نایانەوێ قەوارەیەکی کوردی هەبێ بەڵکو لەو گەندەڵی و نادادیە سیاسی و ئابوریەوە دێت کە هەردوو حزبی گەورە دروستیان کردووە بۆ زۆربەی خەڵکی کوردستان. 
دیارە ئەو هەنگاوی سەرانی خەلیل لە هەرێمەوە چەند جارێک تەوژمی بۆ دروست بووە و تەنانەت خەڵکانیشیان چوونەتە بەغداد. دروستکردنی ئەنجومەنێک لە فەرمانبەران و خەلکانی تر بۆ مەسەلەی موچە بەشێکە لە هەناگوەکانی خەلیلیەکان و بگرە خەڵکانێک هەن هێندە پەستن لەو دوو حزبە کە خوازیارن شتێک نەمێنێت بە ناوی هەرێمەوە. 
بەدەر لەمانە، خودی دەسەڵاتدارانی هەرێم باش دەزانن کە چەندە لای خەڵک نابود و ناحەزن ئەوەندەش مەسەلەی قەوارەی هەرێمیان بۆ گرنگ نیە وەک کیانێکی نەتەوەیی و نیشتمانی کوردی بەڵکو ئەوان هەرێم وەک گەنجینیەک دەبینن بۆ کۆکردنەوەی سامانی زیاتر و زیاتر و زیاتر و لەم نێوەشدا هەموو شتێک دەکەن بۆ مانەوەی خۆیان لە دەسەڵاتدا هەم دژ بە خەڵکەکەی خۆیان لە  داپڵۆسین و هەڵخەڵەتاندیان؛ هەم بۆ سازش و گوێڕایەڵی وڵاتانی دەرەوە تاکو پاریزگاریان لێ بکەن لەهەر ترسێکی ناوخۆیی گەر توڕەیی ناوخۆ ئاسۆیەکی بۆ دروست ببێ لە پەلاماردان و راماڵینیان. 
دوا وتە...
من دەزانم ئەوەی سیاسیگەلی هەرێم گوێیان لێی نیە و وێڵی دەکەن ئەو رەخنە و قسەوباسانەی خەڵکان و کەسانی وەک ئێمە و مانانە کە لێیان دەگیرێت؛ بەڵام ئەوە گەورەترین غەفڵەتگیریە چونکە خەلیلەکان گەر نەگەن بە ئامانجی خۆیان ئەوا خودی رەتکردنەوەیان بۆ دەسەڵاتدارێتی ناوخۆیی خۆیان مانایەکی قوڵ و شەرمهێنی هەیە بۆیان کە بە ملیۆنان پارەی کاغەزی رەنگاڵەیی ناشاردرێتەوە ئەو شەرمە. 

وێنەکە: پارێزگای خەلیلی فەلەستینیە.

تێگەیشتن لە دەسەڵاتدار

خاڵی هاوبەشی سەرۆکەکان، جا هی خێڵ بن یان ھی حزب و دەوڵەت (بەسوک تەماشاکردنی خەڵکە) شەڕ و ئاشتبوونەوەیان بەڵگەیە، کە بێگوێدانە خوێنی هەژاران، شەڕ هەڵدەگیرسێنن و لە ئاشتبوونەوەشدا، دەست لە ملی یەک دەکەن و یەکتر ماچ دەکەن و بەدەم یەکترەوە دەتریقێنەوە.
کەچی هەژاران وەک چاویان بۆ بینین و گوێیان بۆ بیستن نەبێ، پەندی لێ وەرناگرن، هەزاران ساڵە بکوژو کوژراوی مەیدانی شەڕن، لە ئاشتی نێوانیاندا نەگبەتترین زوڕناژەنی برایەتی و لە شەڕیشدا کەوا سوری بەرلەشکرن!

مرۆڤی باش پەلاماری ئەویدی نادات بە بیانوی ئەوەی نەیاری حزب و سەرۆکە. ئەوە دەخاتە خانەی ماف و جیاوازی بیروڕاوە. سەرۆک و دەسەڵاتداران لە سەرەوە دوژمنی یەک نین. دوژمندارییەکە لە خوارەوەیە، هەژارەکانن لەکەوڵی مرۆڤ بوونی خۆیان دەچنە دەرەوە و دەبن بەشتیکی تر، هێندەی دەلوێت یەکتری سوک و ڕیسوا دەکەن.
لە بیرمانە و بینیمان سەرانی بەرەی کوردستانی لەو شاخە چەند کوردیان بەکوشتدا.. یادەوەرییە تۆمارکراوەکانی خۆیان پڕە لەڕاستی تاڵ، بۆسە دانان و شەڕ و تیرۆر و تێکبەربوون بۆ (هەژاران) و (داوەت و خواردنەوەی گرانبەها) بۆ مەراسیمی ئاشتبوونەوەی خۆیان. خوێنی بەهەدەرچووی خەڵکیش بۆ فەرامۆشی.
ئەمە تایبەت نییە بە سەرۆک و دەسەڵاتداری حزبی کوردی. لە دوای ڕاپەڕینی ئازاری ١٩٩١ کە بەعسیەکان لە کوردستان چۆکیان شکابوو، سەرانی بەرەی کوردستانی بێ گوێدانە خوێنی شوێنکەوتووەکانیان و ئەو هەموو قوربانیانەی فەیلیەکان و بارزانیەکان و ئەنفال و کیمیاباران چوون بۆ بەغدا و بەبەرچاوی کامێرای هەموو جیهانەوە بە تاسەوە لەگەڵ سەدام و تاوانبارانی دی. یەکتریان لە باوەشگرت و یەکتریان ماچ کرد..!! (بەلۆژیکی ئەوان ئەمە سیاسەت و دبلۆماسییەتە) بەڵام بە دیدی من بەسوک تەماشاکردنی ژیان و خوێنی خەڵکە. ئەوە بۆ سەدام و بەعسیەکانیش هەر ڕاستە.
چ لە ئاگر بەست و گفتوگۆ باشترە. بەڵام ئامێزگرتنەوە پەیامێکی ڕوونە، نەک هەر بۆ کورد بۆ تەواوی عێراقیەکان ئەویش ئەوەیە خوێنی (سەربازەکان و جاشەکان و پێشمەرگەکان و جێنۆسایدکراوان) و هەموو ئەوانەی زیانی گیانی و ماڵییان بەرکەوتووە بەهای ماچ و ئامێز و بەرژەوەندی سەرۆکەکانی نیە. بەدیدی ئەوان خەڵک بەها و مافی ئەوەی نییە سنور بۆ هەڵسوکەوتی سەرۆک دابنێن. شەهید و جەنگاوەر دەبێت گیانفیدای سەرۆک بن (نەک هی نیشتمان) جا بانیشتمان پەروەریش بن، مادام شوێنکەوتووی سەرۆک نین تاوانبارن.

عێراق قیبلەی کورد نییە. قەوارەیەکی دژە کوردە.

هەرگیز عێراق قیبلەی کورد نییە بەڵکو هی حزبەکان و دەسەڵاتدارانە، سەرۆک و دەسەڵاتداران رۆژێک بەگیان داکۆکی لێدەکەن و ڕۆژێک دژایەتی دەکەن. ڕۆژێک بانگەشەی جیابوونەوە لە عێراق دەکەن و ڕۆژێک ئەوانە بەخائین ناودەبەن کە داوای جیابوونەوە دەکەن. هیچ کاتێکیش جیابوونەوەیان نەویستووە چونکە ئەو ڕاستیە دەزانن. ئەگەر قەوارەی هەرێم نەبێت ئەوانیش نازو نیعمەتیان نە لە هەرێم و نە لە عێراقیش نامێنێت. چ ئەوانەی گوایە داکۆکی لە هەرێم دەکەن و چ ئەوانەی دژن باش دەزانن ئەگەر کارتی کوردبوون نەبێت عەرەبی سوننەو شیعە بە شایانی موچەی وەزیر و پەرلەمانیان نازانێت. مەگەر وەک سەردەمی بەعسیەکان ببنە پیاوی حزب و لەبری قاتی زەیتونی بپۆشن، عەمامە لەسەر یان ببەستن.
دەوڵەتی عێراق قەرزداری کوردەکانە. هێشتا قەرەبووی خوێنی سەدان هەزار شەهید و جێنۆساید و ڕوخاندنی گوند و وێرانکاریی نەداوەتەوە. نەدانی موچە بەفەرمانبەرانیش تاوانێکی ترە. ئەگەر عێراق رێزی دەوڵەتداری خۆی بگرتایە لەیەکەم مانگی موچە برینەوە چاوپۆشیان لە دەسەڵاتدارانی هەرێم نەدەکردو بەشە مووچەیان لە بودجەی گشتی هەرێم جیادەکردەوە و قایل نەدەبوون هاوڵاتیان ئەو ستەمە گەورەیان لێ بکرێت. ئەگەر بەچاوی دوژمن تەماشای کورد ناکەن با مافی رەنجی فەرمانبەران تێکەڵ بە کێشەی خۆیان نەکەن. بەڵام عەقڵییەتی ئاخوندەکان و ئەفەندییە کۆنە بەعسیەکان ئەوەیە بەبەرچاوانەوە.

کوشتارێک بەبێ خوێن ڕژان.

ئێستا مەرگێکی شێنەیی کورد لەڕێیە بەبێ خوێنڕشتن. ئەوا بۆ سێ مانگ دەچێت فەرمانبەرانی هەرێم، هەقی کارەکانیان (مووچە)یان وەرنەگرتووە. پێشتریش نزیکەی ١٨ مانگیان خوراوە واتا ساڵ و نیوێک بە بێگار کاریان پێکراوە. میللەتێک داوای مافی خۆی لە سەرۆک و وەزیرو گزیرو (پەرلەمانکار) دەکات. کەچی باکیان بە ناڵەو ئازاریان نییە. ئەمە هەم لەروی ئەخلاقییەوە و هەم لەروی یاساییەوە تاوانە، ئەم بەدڕەفتارییە لە دەسەڵاتدارانی عێراقدا کورت نابێتەوە، ئاوەکە دەسەڵاتدارانی هەرێم ڕشتویانەو پێش شیعەکان و سوننەکان ئەزموونیان کردووەو مووچە بڕینیان فێری ئەوانیش کرد.

 خەیاڵ پڵاوی بەغدا

ئەوانەشی خۆشخەیاڵ بوون بە ئاخوندو ئەفەندییەکانی عێراق، بەهاریان لە خەڵک هێنابووە چۆکان. هەر دەنگێکیان تەخوین دەکرد، ئەگەر بیگوتایە چارە لەلای دادگای فیدراڵی و دەوڵەتی عێراق نییە و دەسەڵاتدارانی شیعەو سوننە نەیارن فریاد ڕەس نین. ئەوەتا میللەتێک بەبەرچاوی مەلاو ئاخوندو ئەفەندییەوە دەمرێت و مویان ناجوڵێ. (نوێنەرانی كورد) ڕاستترە بڵێین نوێنەری خێڵ و بنەماڵەکان لە بەغدا. بێباک و بێ غیرەتن. مەگەر بۆ چاوبەستەو گەمەی سیاسی قسەی بێ بەها بکەن. دەنا هەڵوێستیان نەچووەتە سنورێکەوە بەرژەوەندییان بخاتە مەترسییەوە لەبەغدا.
ئەگەر نوێنەری کورد بوونایە لەسەرۆک کۆمارەوە بۆ کارمەندێکی پلەنزم. عێراقیان بەجێدەهێشت، گومانی تێدانیە ئەگەر تاک تاکەش هەبن وەها هەڵوێستێک بنوێنن ئەوا حزب و سەرۆکەکانیان رێگەیان نادەن. 

بۆیە بوون و نەبوونی (نوێنەرانی كورد لە بەغدا..!!)، بەهایەکی لای خەڵکی کوردستان نییە جا سەرۆك بن یان وەزیرو گزیر و پەرلەمانکار. ئەوان هەرچییەک بن لە چاوی خەڵکەوە جگەلە کاسبی ماڵی خۆیان و گوێ لەمستی سەرۆک شتێکی تر نین.