ئاری قەرەداخی 
پێشەکی: 

(ئەنتۆنی بلنکن)، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا – لە سەردەمی (جۆ بایدن)،لەسەروبەندی بەڕێوەچونی (سەکۆی ئاسپین بۆئاسایشThe Aspen Security Forum (ASF) 2024 ) لە(کۆلۆرادۆ -ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا)، (پەیمانگای ئاسپین Aspin Institute) لە 2024-07-20 بەڕێوەبرد، وەک ئاماژەدانێک بە پشتیوانی وڵاتەکەی لەپڵانەکانی ئیسڕائیل لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بەروونی ئەمەی ڕاگەیاند:
 "پێویستە ئێران وگروپە لێنزیکەکانی لەوناوچەیەدا نەهێڵدرێن".!
پاشی چەندهەفتەێک، ئیسڕائیل لەزنجیرە چالاکیێکی سەربازیدا باڵەکانی (ئێران)ی لەلوبنان وسوریادا، بەکوشتنی گرنگترین سەرکردە وڕابەرەکانی حزب اللـەی ڵوبنان وحەماسی فەڵەستین وچەند کادرێکی سیاسی وعەسکەری کاریگەری ئێران وهتد... قرتاند وبەئامانج پێکا.

 لەبەرەبەیانی ڕۆژی هەینی 2025-06-13، ئیسڕائیل خاکی ئێرانی بەبیانوی پوچکردنی هێزی ناوەکی، ئەو وڵاتەی بەشێوازی جواراوجۆر بە ئامانجگرت. ئێرانیش بەپێی توانای خۆی درێغی نەکرد لەبەرپەرچدانەوە. لەوپەلامار و پێکدادانەدا ئەمریکایش لەکۆتاییهێنانی گەیمەکەدا لەبۆردومانێکدا بەشداریکرد.! هێشتا ماوێتی بتوانرێت پێشبینی روون لەڕەوشەکە بکرێت، ئایا مەبەست ڕۆخاندنی (جمهوری ئیسلامی ئێران)ـە یاخود چزودەرهێنانێتی بۆ پەکخستنی ڕۆڵسالاری جمهوری ئیسلامی ئێران لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا وهیچی تر..!؟ 

کورتەپانۆرامای ڕەوشی سیاسی عێراقی فیدڕاڵ لەگۆشەنیگای کوردبوونمانەوە:

.1 جگە لەهەندێک رەوتی پێشکەوتنخواز و عەلمانی، نیازخراپی گشت حزبە ئیسلامێکانی شیعە، سوننەی عیراق وهەندێک حزبە ئیسلامێکانی کوردستانی خۆمانیش دەرهەق بەدۆزی کورد بەشێکی نەگۆڕە لەپرنسیپی سیاسەتی رۆژیاندا.

 لەدیرۆکی هیچ وڵاتێکی دونیای عەرەبی وناوچەکەدا هەڵنەکەوتووە تەنها حزبێکی ئیسلامی کەمە نەتەوایەتیێک خزمەتی بەچارەنوسی گەلەکەی خۆی کردبێت، بۆ نمونە؛ گەلانی؛ (قبت، بەڕبەڕ، ئەمازیخ) لەوڵاتانی (میسر، لیبیا، تونس، جەزائیر و مەغریب)دا دانیشتوانی ڕەسەن وسەرچاوەی شارستانی دێرینی ئەو وڵاتانەن، بەڵام، لەڕێگای داگیرکارێکانی ئیسلامیەوە عەرەبێندراون و ڕەسەنایەتێکەیان لێ گومکراوە. جگە لەنەوەکانی ئەوانەی بەرەنگاری ئازا ومەردانەیان لەپێناسە وبوونی نەتەوایەتی خۆیان کردوە بەرامبەر بەو هێڕشانە، ئەوانە، تائەمڕۆ وەکوخۆیان ماونەتەوە بەڵام وەک کەمایەتی، شانازی بەمێژوی خۆیانەوە دەکەن. ئەوانی دیکە؛ بەعەرەب بوون، ئەوانە؛ نەوەکانی خۆفرۆشەکانی مێژوی خۆیانن، ئەمڕۆ بوون بەئیسلام وبوون بەعەرەب ولەو وڵاتانەدا دەستەڵاتیان بەدەستگرتووە ودژی تێکۆشەرانی ئەسڵی خۆیان دەوەستنەوە لە(قبت، بەڕبەڕ و ئەمازیخ).!
هەندێک لەو نەتەوانەی ئیسلام نەیتوانی بیانعەرەبێنێت وەک؛ (گەلانی ئێران، تورک وئندونیسیا وهەندێک لەگەلانی ڕۆژهەڵاتی ئەوروپا وهتد...) بەپێچەوانەوە، ئەوان ئیسلام بۆسودی نەتەوایەتی خۆیان وەک داردەستێکی سیاسی بەکاریدەهێنن.!

لەمەرخۆمانیش، هەموو کوردانی هۆشیار دەزانن، سەریڕای ئەوەی کورد خاوەنی قەوارەی خۆی نەبووە، بەڵام لەسەرەتای مێژوی ئیسلامی عەرەبیەوە تائەمڕۆیشمان، نەتوانراوە بعەرەبێندرێت. کورد بێوچان بەرەنگاری پێناسەی لەشاڵاوە وێرانکارێکانی ئیسلامی کردووە، تەرمە بەجێماوەکانی (ئەسحابە)کان لەبناری  گۆڕستانەکانی کوردستاندا شاهیدی دەدەن. ڕاستە کورد، چوەتە سەر ئاینی ئیسلام، بەڵام پێناسە نەتەوەیکەی پاراستوە ونەیدۆڕاندوە. حزبە ئیسلامێکانی کوردستانیش هەڵکەوتەی ناخی کۆمەڵگای کوردی نین، چونکە، تاکی کورد ڕەها ئازادە لەپەیڕەویکردنی هەرئایینێک وهیچ بەربەستێکی لەرودا نییە تا لەرێگای تێکۆشانی حزبایەتیەوە ئیسلامگەری چارەسەربێت. ئەم حزبە ئیسلامییانە لەناواخندا، کار بۆ نەهێشتنی مۆرکی نەتەوەییمان دەکەن، ئەم حزبانە خزمەتی بیری (عروبە) دەکەن، لەهەشتا  ونەوەدەکانی سەدەی رابوردووەوە بەفیت وپارەدارکردنی وڵاتانی کەنداو دروستکراون، لەماڵی خۆماندا وبەکەرەستەی خۆمان بەکردەوە لەژێرناوی ئیسلامەتیدا کۆیلایەتی بۆ بێگانە بەرجەستە کردوە، لەدابونەرێتی کوردەواری لایانداوە، بۆنمونە؛ فرەژنی ونیوەمافی شایەتیدانی ئافرەت لەخەسڵەتی کورددا نەهاتوە و(حجاب) داهێنراوە .! ئەم حزبانە خوێن وئەتککردنی ناموسی (کوردی ئێزیدی) هاوخوێنیان بەحەڵال وەرگرتوە. ئەمانە ڕێز لەسرودی (ئەی رەقیب) وەک مارشێکی نیشتیمانی ناگرن..! ئیتر، چۆن بتوانرێت وەکو حزبی وڵاتپارێز متمانە وئومێدیان پێ ببەخشرێن..؟ 

بەڵام، لێرەدا، لەکانگاوە؛ شانازی گەورە وبێئەندازە بەو کوردە موسڵمانانەوە دەکەین، کە لەئەخلاق وبڕواێکی ڕاستگۆیانەی خواناسیەوە پەیوەندی ڕۆحییان لەنێوان (خودا)ی گەورە وخۆیاندا گرێداوە، ئەو کەسانە بەرز ن. ڕێزی پڕشەرەف دەگرین لەزاتی پاک وپیرۆزی گەورەمرۆڤان؛ حەزرەتی(مەولانا خالید)، حەزرەتی (کاک ئەحمەدی شێخ) وحەزرەتی (سەڵاحەدینی ئەیوبی) وهەموو هاوشێوە وپەیڕەوانیان. ئەوانە هەمیشە لەخانەی زێڕینی مەزنانی مێژوماندان. 

2.  دانوستاندنەکانی حکومەتی هەرێم وعیراق، هەمیشە بەڕێککەوتنی کاتی وتاکتیکی لەسودی بەغادا گرێدەدرێن، بۆنی شەریکایەتیان لێوەناێت وزۆریشیان تەبانین بەداخوازێکانمان. دەبێت بەفلتەری رەزامەندی(ئێران)دا دەربازبن، هەمووی بەپێداگری حکومەتی هەرێم لەسەر مافە دستورێکان وبەهەوڵی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی دژە داعش دێنە ئەنجام.

3.  بەداخەوە، تواندراوە هەندێک کۆلکە سیاسی ونوسەری مێشک بەتاڵی قەڵەمفرۆش لەناو ودەرەوەی دەستەڵاتی کوردیدا بەکرێ بگیرێن بۆئەوەی ناعەدالەتی وچەوتی ئەو حکومڕانێتیە بقۆزرێنەوە بۆ لاوازکردن ولەناوبردنی قەوارەی هەرێمی کوردستان. بەڕاست وبەچەپ دژی هەموو هەوڵێکی ستراتیژی پەرلەمان وحکومەتی هەرێم دەوەستنەوە، نمونە زۆرن، یەکێکیان؛ لەدوای یەکەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەوە  19/5/1992وپێکهێنانی حکومەتی هەرێم، هەوڵەکانی نوسین وتێپەڕاندنی دستوری هەرێمی کوردستان تائەمڕۆمان بەبیانوی بێبایەخ شکست پێهێنراوەن. لەبەرئەوەی لەبەرژەوەندی ستراتیژی؛ تاران، ئەنقەڕە وبەغادا نییە..! 
بەهەرحاڵ، ئەم دۆخە، هەڵەی ناوماڵی خۆمانیشی تێدایە. ناچارین بیگوزەرێینین، باجارێ وابێت، ئەمڕۆ داگیرکەران دەستەڵاتدارن وئێمەی ستەملێکراویش بەدوای مافی ڕەواداین. ئەمە وانامێنێت، ڕۆژ ڕۆژی بەدوادا دێت.

هەروەها، بەداخەوە زۆرێک لەبەرپرسانی هەرێمەکەمانیش خافڵن لەوەی هێشتا بزوتنەوەی گەلەکەمان لەقۆناخی رزگاریخوازی نیشتیمانیدایە وماوێتی بۆ سەربەخۆیی. کەچی بەردەوام لەپێشبڕکێی گەندەڵیدا تێرنابن. ئەمانیش بۆیان بەسەرناچێت وتاسەر لەژێر سیبەری گەندەڵیدا ناحەوێنەوە. گەل بۆئەمە دەنگی پێنەداون.
لەولایش، لەبەغا لێکترازانی ئاشکرا لەناو لایەنە سیاسێکانی شیعەوسوننەدا ونیفاقکردن دژی یەکتر لەسودی بێگانەدا زاڵ وجێگیرە. سەروەری خاکی عیراق هەڕاج کراوە وحکومڕانێتی بەدەست کەسانی ناشایستەوە گیریخواردوە.  هەندێک لەوڵاتانی دەرەوە زۆرتر لەخودی حکومەتی عیراق دەستیان دەڕوات. حکومەتەکەی (سودانی) عاباێکە لەسەرشانی حکومەتەتێکی ولائی قوڵدا، دەستەڵات لەلای گروپە میلیشیاکان لەژێر فەرمانی سوپای پاسداراندایە. کۆتایی ئەم ڕەوشە لەکۆتایی ڕۆڵی کاریگەری ئێراندا دێتەدی. پرۆسەی گەڕاندنەوەی شکۆ  بۆعیراق بەشێوەی ئاشتی یان خوێناوی پرۆسەێکی ڕەوایە بۆ گەل، گرنگ ئەوەیە؛ کۆتایی بەم ناهەمواریە بێت وپێودانگی پێکهێنانی حکومەتێکی فیدڕاڵی لێهاتوی نزیک لەپرنسیپەکانی دیموکراسی لەهەموو روێکەوە بۆ ناخۆی عیراق، دۆستانە بۆهەرێمی کوردستان وهەڵسوراو لەسیاسەتی دەروەدا لەئاسۆبگرێت.

ئەوەی لەپێشەکییەوە تائێرەی ئەم نوسینەدا هاتووە، هەوێنێکی ڕۆژمێری (پرۆژەی نەخشەی نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست)ـە، لەمەولا بەم 5پیتانە؛ (پـ نـ نـ ڕ  ن) ئاماژەی پێدەدەین؛ 
پڕۆژەی نەخشەی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست (پننڕن):

پەرەسەندنەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست وقەوارە پەیوەندیدارەکانی ناوچەکە، بەردەوام بەشێکی گەرمی سیناریۆکانی (پننڕن)ن، (پننڕن) دەمێکەپڵانی بۆداڕێژراوە، بەڵام لەکۆتای هەشتا وسەرەتای نەودەکانی سەدەی رابوردوودا بەزوڵاڵی درکێندراوە. (پننڕن)بەچەند سیناریۆێکی جوداواز بەپێی هەلومەرجی شیاو لەپیادەکردندا دەگۆردرێن بەچەشنێک هەمیشە بتوانرێت لەتەک پێشهاتەکاندا ڕێک بڕوات وبەرپێچی هەر ئاستەنگێگ بداتەوە. 

لەرووی کرداریەوە (پننڕن): لەسەروبەندی شۆڕشی گەلانی ئێران وجەنگی هەشت ساڵەی(ئێران/عێراق)ەوە  بەزەقی هاتۆتە ئارا. لەبیرۆکەێکی ستراتیجی هەواڵگەری هاوبەشی(ئیسڕائیل)وڵاتانی زلهێزی(ئەمریکا، بەریتانیا و فەڕەنسا)دا لەگەمەێکی نێودەوڵەتیدا بڕیاردرا پشت لە(شای ئێران) بکرێت وڕژێمەکەی بەساقەی بزوتنەوەی ئیسلامی شــیعە بکرێت. پاشانیش بەرامبەر بەوە لە(ئەفغانستان)دا سەلەفیەتی توندڕەوی جیهادی ئیسلامی سوننە دامەزرێندرا بۆئەوەی لەهەموو حاڵەتەکاندا بەڵانسی ناکۆکی وئاژاوەی درێژخایەنی(نێوخۆی ئیسلامی سیاسی) لەناوچەکەدا بەڕێوەببرێت. بەشێکی تەکنیکی لەپیادەکردنی (پننڕن)دا ڕاهێنان وئامادەسازکردنی گەلانی ناوچەکەیە لەروی (دەروونییەوە) بۆئەوەی لەژێر چەشتنی زوڵم وستەمی کاربەدەستانی ڕژێمی وڵاتەکانی خۆیاندا بناڵینن، تا بەحەسرەتەوە  تامەزرۆی قورتاربوون بن، جۆشبدرێن بۆئەوەی بەپەرۆشیەوە بەرەوپیری بچوکترین گۆڕانکاریی لەوڵاتەکانیاندا بچن وفریای بەبیرکردنەوەێکی قوڵ نەکەون، تا بەئاسانی و بەبێ مەرج وچەند وچون هەر سیستەمێکی جیاوازی دیکە قبوڵ بکرێت، ئەمە؛ لەڕێگای بەگەندەڵکردنی دەستەڵاتداران وبەدەوڵەمەند وخۆشگوزەرانکردنی بەرپرس وبنەماڵەکانیان لەسەرحسابی برسیکردن وکوشتنی ڕۆڵەکانی گەل.  
داگیرکردنی (کوێت) لەلایەن(سەدام حسەین) لە 1990-08-02و بەدوایدا ئازادکردنی(کوێت)و لەدواییشداپرۆسەی ئازادکردنی عیراق ولەناوبردنی ڕژێمی (بەعس) لە2003 هەنگاوبەهەنگاو لە(پننڕن)دا هاتوون.

لاوازکردنی ڕۆڵی (کۆماری میسر) کەخاوەنی گەورەترین هێز وجبەخانەی عەسکەری جیهانی عەرەبی بوو لەکوشتنی (ئەنوەر ســادات)ـەوە لە6-10-1981دا دەستی پێکرد وهێدی هێدی (میسر) پەراوێز خرا وئەو ڕۆڵە خرایە چنگی میرنشینانی گۆڕنەتەڵەی (قەتەر)،(ئیمارات) و(سعودیە) بۆ ئەوەی هەرکاتێک ویسترا بەپەلەپیتکەێک وەک داشی دامە فتکرێن. هاوتەریب، کارکرا لەسەر دەرهێنانی بەڕە لەژێرپێی (میسر، عیراق، سوریا وڕێکخراوی رزگاریخوازی فەلەستین-فەتح..هتد) لەخاوەندارێتی دۆزی فەلەستین، ئەو بەڕەیەخرایە ژێرپێی(تورکیا، ئێران وحزبە ئیسلام)ێکانی وەک؛ حزب اللەی لوبنانی وحەماس و جیهادی فەڵەستین و...هتد، بۆئەوەی هەروەکو: لەئێستادا (دەیبینین وشایەتحاڵین) لەبارودۆخی گونجاوی خۆیدا بتوانرێت یەکبەیەکە نابووت بکرێن.
سادەترین وکورتترین پێناسە بۆ (پننڕن) ئەمەیە: 

(پننڕن) پرۆژەێکی سیاسی ستراتیجی هاوبەشی (ئیسڕائیل) و(ئەمریکا، بەریتانیا و فەرەنسا)یە، بەزانایی لەزنجیرە پرۆسەێکدا لەکات وشوێنی جیاوازدا پیادەدەکرێت(مەرج نییە وڵاتی قەیراناوی لەناو جوگارافیای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بێت)، بەڵام دەرئەنجامەکانی گۆڕانکاری لەنەخشەی سیاسی، جوگرافی، کۆمەڵایەتی وکوڵتوری لەهەندێک لەوڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەخۆدەگرێت..! سوتەمەنی ئەم پرۆژەیە؛ سەرانی وڵاتە ئیسلامی وعەربێکان وحزبە ئیسلامێکانی ناوچەکەن، قازانجەکانیشی دەڕوات بۆ؛ (ئیسڕائیل) و بۆ(میحوەری وڵاتانی؛ ئەمریکا، بەریتانیا، فەرەنسا) وهاوپەیمانەکانیان لەناوچەکەدا. ئیسڕائیل دەبێت بە(براگەورە) ی ناوچەکە.
لەبەرامبەریشدا؛ (ڕوسیا، چین، ئێران وتورکیا، سوریا) و(عەرەبستانی عیراق، بێ لەهەرێمی کوردستان) بێهودە تێدەکۆشن وکاردەکەن بۆ شکستهێنانی (پننڕن).
حزبەکانی ئێستای (ئیسلامی ونائیسلامی) بەیار ونەیارەکانی(پننڕن) ـەوە، گشتیان بەبێ ئەوەی بەخۆ بزانن لەخزمەتی (پننڕن)دان، (هەندێکیان) گەمژەییانە بەئاراستەی شکستهێنانی خۆیان دەجوڵینەوە.

بەبۆچونی ئەم نوسینە: 
کورد، بەبێ داوای خۆی، لەخانەی (یار)ی (پننڕن)دا پۆڵێنکراوە؛ لەخۆڕا، هێزی پێشمەرگەی کوردستان وهێزەکانی پاراستنی گەل (قەسەدە) لەهاوپەمانێتی نێودەوڵەتی دژە داعشدا جێیان بۆ دانەنراوە وخەرجییان بۆ دابین ناکرێت.  کورد لەناوخۆدا یەکگرتوو بێت یان نـا، هێشتا پشکی سودبەخشی بەشایستەپێدەبینرێت. چارەنوسی کوردستان باشتر لەئێستامان دەبێت. 
زۆری وکەمی پشکی دەستکەوتەکانی کورد لە(پننڕن)دا پێوانەییە؛ هێندە تەبا، یەکگرتوو ویەکهەڵوێست بێت، هێندە زۆرتری بەردەکەوێت، بەپێچەوانەیشەوە، ڕێک؛ هێندە کەمتری بەردەکەوێت.
سەرجەم وڵاتانی پێکهێنەری(ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان UN) گەیشتوونەتە قەناعەتێکی نەگۆر؛  کە بەبێ ڕچاوکردنی  مافەکانی گەڵی کورد، سەقامگیری لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەرگیز قەرارگیر نابێت.