ڕزگار عومەر

سیاسەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە مێژە بە گوتاری دراماتیک و حەماسەتی ئاگرین و وێنەی بەهێزی دوژمنایەتی نەخشێنراوە. بەڵام؛ مێژوو چەندین جار نیشان دەدات کە ڕووخساری گشتی سیاسەت زۆرجار واقیعێکی زۆر جیاواز لە ژێر مێزەکەدا دەشارێتەوە. 

لەم بوارەدا؛ بە دەگمەن حاڵەت هەیە ئەم ناکۆکیە بە شێوەیەکی زیندووتر لە پەیوەندییە نهێنییەکانی شا حوسێنی ئوردن و هاوبەشکردنی هەواڵگری لەگەڵ ئیسرائیل پێش دەستپێکردنی جەنگی ئۆکتۆبەر لە ساڵی ١٩٧٣دا نیشان بدات. 

ئەرشیفی ئیسرائیل کە لەم دواییانەدا بڵاوکرایەوە، ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە کە زۆر کەس بۆ دەیان ساڵ گومانیان لێدەکرد: لە کاتێکدا شاه حوسێن لەسەرەوە بە ئاشکرا لەگەڵ یەکێتی عەرەبی و دژایەتی ئیسرائیل وەستابوو، بەڵام بە شێوەیەکی تایبەت هێڵەکانی هاوکاریی موخابەراتی پاراست کە پێچەوانەی ئەو دروشمانە بوون کە گەلەکەی خۆی هاندەدرا باوەڕیان پێبکات.

لە کۆتایی مانگی ئەیلولی ساڵی ١٩٧٣، تەنها چەند ڕۆژێک پێش جەنگ، شا حسێن لە یەکێک لە دامەزراوەکانی "مۆساد" لە نزیک تەلئەبیب چاوی بە گۆڵدا مائیر سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل کەوت و لە ئامادەکارییە سەربازییەکانی سوریا و ئەگەری شەڕی نزیک ئاگاداری کردەوە. بەپێی تۆمارەکانی ئیسرائیل، ئەمە کارێکی وریایی گۆشەگیر نەبووە بەڵکو سێیەم هۆشداری و راپۆرتی لەو جۆرە بووە لە ماوەی سێ مانگدا مەلیك حوسێن بە راستەوخۆ و بەشەخسی خۆی بە ئیسرائیلی گەیاندبوو . لە ڕووکەشدا، حوسێن وەک بەشێک لە کۆدەنگی عەرەبی خۆی نیشان دەدا، مەلیکێك کە بە گوتاری ئاگرین هاوسۆزی لەگەڵ دۆزی فەلەستین نیشاندەدا! 

لێرەدا سێبەری ماکیاڤێلی بە ڕوونی دەکەوێتە سەر شای ئوردن. ماکیاڤێلی لە کتێبی شازادەدا ئاماژەی بەوە کردووە کە فەرمانڕەواکان دەبێ بە فەزیلەتدار و دڵسۆز و پابەند دەرکەون بۆ گەلەکەیان، بەڵام زۆرجار مانەوە پەیوەستە بە فریودان و دەستکاریکردن و هاوپەیمانی ستراتیژییەوە تەنانەت لەگەڵ دوژمنەکانی مرۆڤیش. 

بۆ مەلیك حوسێن دژایەتی نێوان ڕیتۆریک و واقیع شکستێکی ئەخلاقی نەبوو بەڵکو ستراتیژی مانەوە بوو لەسەر تەختی پاشایەتی . داننان بە هاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل بە ئاشکرا، دەبووە خۆکوشتنی سیاسی لە جیهانی عەرەبی حەفتاکانی سەدەی ڕابردوودا. بەڵام پاراستنی ئەو پەیوەندییانە بە نهێنی سەقامگیری ئوردنی مسۆگەر کرد و پێگەی ناسکی خۆی لە نێوان زلهێزە ناوچەییەکان پاراست.

لەم دووانەیەدا حوسێن تەنیا نەبوو. ئەنوەر سادات، سەرۆکی میسریش ڕێبازێکی هاوشێوەی گرتەبەر. لە ساڵی ١٩٧٣ سادات شەڕی ئۆکتۆبەری لەگەڵ ئیسرائیل دەستپێکرد، کە لە جیهانی عەرەبیدا بە کردەوەیەکی قارەمانانەی سەرپێچیکردن ستایشی دەکرا. بەڵام تەنها چەند ساڵێک دواتر گۆڕانکارییەکی گەورەی بەسەردا هات و بوو بە یەکەم سەرکردەی عەرەبی کە پەیمانی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل لە کەمپی دەیڤد لە ساڵی ١٩٧٨ واژۆ کرد، ئەوەی خەڵکی عەرەب وەک دوژمنایەتییەکی سازشنەکراو بینیبوویان، لە ڕاستیدا پێشەکییەک بوو بۆ دانوستانەکان. سادات، وەک حوسێن، بنەمای ماکیاڤیلی بەرجەستە کرد کە ڕواڵەتەکان دەبێت خزمەت بە ئامانجێک بکەن و کۆکردنەوەی پشتیوانی گشتی، لە کاتێکدا ستراتیژییە شاراوەکان بەدوای ئامانجێکی دیکەدا دەگەڕێن: دەستەبەرکردنی دەسەڵات، سەقامگیری و شەرعیەتی نێودەوڵەتی.

بەشیر ئەلجومەیل؛ لە لوبنان نموونەیەکی دیکە دەخاتە ڕوو. لە سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا، لە کاتێکدا شەڕی ناوخۆ لوبنانی لەیەکتر جیاکردەوە، ئەلجومەیل بە ئاشکرا ئیسرائیلی ئیدانە کرد و لە هەمان کاتدا بە نهێنی هاوکاری لەگەڵدا دەکرد. مامەڵە نهێنییەکانی لەگەڵ تەلئەبیب ئامانجی دەستەبەرکردنی پشتیوانی ئیسرائیل بوو بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆکایەتی لە لوبنان. دیسان پڕوپاگەندە و ڕیتۆریک خزمەتی جۆرێك گێڕانەوەی بۆ جەماوەر دەکرد، لە کاتێکدا گێڕانەوەیەکی جیاواز و شاراوە ڕێڕەوی ڕاستەقینەی سیاسەتی دیاری دەکرد. 

وانە لە سەرانسەری ئەم حاڵەتانەدا ڕوونە: سیاسەت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، وەک شوێنەکانی دیکە، تەنیا لە ڕێگەی وتاری فەرمی یان پڕوپاگەندەی کۆنترۆڵکراوی دەوڵەتەوە ناتوانرێت تێبگەین. تێڕوانینە زیندووەکانی ماکیاڤێلی کە فەرمانڕەواکان دەبێ "فێربن چۆن باش نەبن" و شارەزابن لە هونەری خۆدەرخستنی فریودەرانە لە سیاسەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە خشتەبردنی هەموو یان بەشێك لە ڕای غسطی هاوڵاتیان. ڕەنگە هاووڵاتیان بە دروشمی ناسیۆنالیستی بوروژێن، بەڵام زۆرجار بڕیارەکان لە ئاڵ و گۆڕەکانی پشتەوە و هاوپەیمانی شاراوە و لۆژیکی بێبەزەیی "مانەوە بە هەر نرخێك" بەڕێوەدەچێت.

ئاشکرابوونی هاوبەشی هەواڵگری شا حسێن لەگەڵ ئیسرائیل پێش ساڵی ١٩٧٣ تەنها حیکایەتێکی مێژوویی نییە. وەبیرهێنانەوەی بۆشایی بەردەوامی نێوان ئەفسانەی سیاسی و واقیعی سیاسییە. 

خەڵکی عەرەب وەک زۆرێک لە گەلان لە سەرانسەری مێژوودا، سەرقاڵی شەڕو جەنگ دەکران و قوربانیان پێدەدرا، لە کاتێکدا سەرکردەکانیان بە شێوەیەکی تایبەت لەگەڵ بە ناو دوژمن و نەیارەکان ڕێکەوتنی ژێر بە ژێری و سیخوڕیان بۆیان دەکرد لە پێناو بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی مانەوەی ئەبەدی خۆیان لە کورسی دەسەڵات. لەم ناکۆکیەی نێوان ڕواڵەت و واقیعدا، جەوهەری فریودانی سیاسی و ماهیەتی ئەم جۆرەو ئەم تایپە لە دەسەڵات زۆر بە سادەیی پێناسەی خۆیان دەکەن!