شوان ئەحمەد

سەدەی بیست و یەك بە سەرەتایەكی تراژیدیانە دەستی پێكرد. یانزەی سێپتەمبەر ئەو سەرەتا خوێناوی و كوشندەیەبوو كە كەس چاوەڕێی نەدەكرد. لەو ڕۆژەدا زۆرێك كوژران و زۆرێكیش گۆڕبزر و كەلوكۆمبوون. لە نێو زیندوانیشدا كەسانێكی توڕە و شپرزەكرد، دواتر ئەو كەسانە ڕق و توڕەیی و شپرزەیی خۆیانیان، هەڵڕشتە سەر لاپەڕەكان و بەپیتی درشت كەوتنە نوسینەوەیان. 

یەكێك لەوانە ڕۆماننوس و ڕۆژنامەوانی بەناوبانگ خاتوو ئۆریانا ڤالاچێ‌ بوو (1929 -2006). ئەم خانمە فلۆرنساییە سەربە گۆبەنەی لە(١٥ – ٩ – ٢٠٠٦) بە نەخۆشی شێرپەنجە كۆچی دوایكرد، ئەوەندە ژیا تا بە چاوی خۆی زۆرێك لە ڕوداوە تاڵ و تفتەكانی سەدەی بیستەم و ئەو تراژیدیایەی سێشەممەی ڕەش ( 11 -9 -2001) لە نیویۆرك ببینێ‌.

كتێبی (توڕەیی و لوتبەرزیی) كە مەرەكەبەكەی، خوێنی ڕژاوی سێ‌ هەزار خەڵكی سڤیلی پەلامارەكەی مانهاتنە، دەردەدڵی ژنە ڕۆژنامەنوسێكی خۆرئاوایی توڕەیە كە بێ‌ پەردەو دوور لە هەر ڕوپامایی و دیبلۆماتیەتێك، ڕاز و نیازی ناخی خۆی بەیان دەكات و هۆكارەكانی ئەو ڕوداوە و ڕۆژە ڕەشەكانی دواتری ئەو ماڵوێرانیەش پولبەندی دەكات.

ئەم كتێبە كە لەكاتی دەرچونیدا (٢٠٠٢)، بە ملیۆنەها دانەی لێفرۆشراو بۆ سەر چەندین زمانی جیاجیای دنیا وەرگێڕدرا، بە وەسیەتنامەی خانمێكی دنیادیدەی خۆرئاوایی دەچێت، بۆ هاوڵاتیانی ئەوروپا و ئەمریكا و ئەو جێگایانەی دیكەش كە كولتوورێكی هاوبەشیان هەیەو كەوتونەتە بەردەم مەترسیەكی ڕاستەقینەو شەڕی مان و نەمان دەکەن.

ڤالاچێ‌ لە كتێبیەکەیدا چەند بە زمانی زبر و تەشەر ئامێز و لاقرتێوە باسی عەرەب و موسڵمانان دەكات، هێندەش لە خەم ساردی و بێباكی و دەستەپاچەیی ئەوروپاییەكان توڕەیەو زۆرێك لەو تراژیدیا و ماڵوێرانیانەی بەرۆكی پێگرتوون، ئۆباڵەكەی دەخاتە ئەستۆی خۆیان.

دەرهەق بە موسڵمانان دەڵێت: (ڕێژەی نەخوێندەواریی لە نێوانیاندا لە 60% بۆ80% دەبێت و لەڕێی چەند مەلا و شێخێكی جامبازەوە، گوێبیستی هەواڵ و ماجەرای جیهان دەبن. ئەوانە ڕۆژ دوای ڕۆژ ڕقیان لە ئاست خۆرئاوادا گەورەتر دەبێت. فێندەمێنتالیست و پەڕگیرەكانیان یەك و دوان نین و ملیۆنەهان. بەلای ئەوانەوە ئوسامە بن لادن، وەك خومەینی ئەفسانەیەكە).

هەردوای ئەوە ڕودەكاتە هاوڵاتیانی خۆرئاواو پێیان دەڵێت: (ڕابن ئەی قارەمانینە، لە خەونی غەفڵەت زەدەیتان بە ئاگابێن. بۆ ناتانەوێت تێبگەن كە ئێمە ئەمڕۆ، لەبەردەم هەڵمەتێكی خاچ پەرستانەی پێچەوانەداین. ئێوە بەشەوارە كەوتون و تێناگەن، ئەوەی ڕودەدات جەنگێكی ئایینی تازەیە.

بۆ تێناگەن ئەو ئوسامە بن لادنانە بە مافی ڕەوای خۆیانی دەزانن، خۆتان و ماڵ و منداڵتان تاروماركەن، هەر لەبەرئەوەی شەراب و بیرە نۆشدەكەن و ڕیش ناهێڵنەوە و چادور ناكەنە بەر كچەكانتان و دەچن بۆ سینەما و شانۆ و حەز بە میوزیك دەكەن و تا نیوە شەوان سەما دەكەن و دەقلێنەوە.. یانی چی ئێمە ڕێز لە كەسانێك بگرین كە ڕێزمان لێناگرن و كەڵكی بە چییە بەها بۆ كولتووری ئەوان دابنێین، لە كاتێكدا ئەوان بەسوك سەیری كولتوور و ژیاری ئێمە دەكەن؟). 

پاشان بە دڵێكی كەیل و ڕۆحێكی توڕەوە دەپرسێت: (ئەرێ‌ بەڕاست كێن ئەوانەی شارستانیەت و زانست و پزیشكی و ئەندازیاری و مۆبایل و ڕادیۆ و تی ڤی و شەمەندۆفێر و ئۆتۆمۆبێل و فڕۆكەیان دروستكرد و مرۆڤیان ڕەوانەی مانگ و مەریخ كرد؟). 

لەوەڵامدا دەڵێت: (من لە پشت كولتووری ئەوانی دیكەدا - كولتووری ڕیش درێژ و مێزەر بەسەرەكاندا -، جگە لە محەمەد و قورئانەكەی و ئیبن ڕوشد و لێدوانەكانی لەسەر فەلسەفەی یۆنانی و عومەر خەیام، شتێكی دیكە نابینم).

هەروەها دەڵێت: (لە دوای یانزەی سێپتەمبەرەوە، ئیسلامناسان كەوتونەتە پیاهەڵدانی محەمەد و پێم دەڵێن قورئان داوای ئاشتی و خۆشەویستی دادپەروەری دەكات. تەنانەت جۆرج بۆشی بەدبەختیش ئەو سێ‌ وشەیەی دووبارەكردەوە، بۆ خاتری ئەوەی دەنگی 24 ملیۆن ئەمریكایی بە ڕەچەڵەك عەرەب و موسڵمان بەدەست بێنێت. 

دەی باشە من بەناوی لۆژیكەوە دەپرسم لێتان: گەر قورئان هەڵگری ئاشتی و خۆشەویستی و دادپەروەریە، ئەی پرانسیپی چاو بە چاو چۆن لێكبدەینەوە، یان چی لە فرە ژنی بكەین؟ ئاخر ژن لای ئەوان لە ئاستی حوشتردا نیەو ڕێی نادەن بچێتە قوتابخانە و خۆی بداتە بەر خۆر... 

سەیركەن ئەو سۆماڵی و سۆدانیانەی لە شەقام و كوچە و كۆڵانەكانی فلۆرنسادا دەواریان هەڵداوە و بێشەرمانە میز بە دیواری كڵێساكاندا دەكەن و نەفرەت لە خۆمان و دین و كولتوورمان دەكەن، هەر كاتێك بڕەخسێت و دەست بدات، بێ سڵمینەوە تارومارمان دەكەن. لە پای ئەو بێباكی و خەمساردیەی خۆماندا، درەنگ یان زوو ئەوروپا دەبێتە كۆلۆنییەكی ئیسلامی). 

ئەم ترسەی ڤالاچێ‌ لەوەوە سەرچاوە دەگرێت كە شارستانیەتی نوێی خۆرئاوا، بەهەمان دەردی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی بچێت. واتە سنور شلكردنی خۆرئاواییەكان لەبەردەم لێشاوی كۆچبەرە موسڵمانەكاندا، دیموگرافیای ئەو كیشورە تێكبدات و كولتوورەكەیان بشێوێنێت.

ئەو تەواو بڕوای بەو تێزەیەی وێل دیورانتی مێژوونوس هەیە كە دەڵێت: (ڕۆما هەر بە تەنها بە هۆی شاڵاو و هێرشی بەربەریەكان لە دەرەوە دوچاری شكست نەهات، بەڵكو ئەوەی بڕستی لێبڕی و لاوازی كرد، نەوە و وەچەی بەربەریەكان بوون، لە ناوخۆی ڕۆما خۆیدا).

كتێبەكەی ئۆریانا ڤالاچێ‌ (مانیفێستی توڕەیی)یە. توڕەیی ئەویش بەرلەوەی لە عەرەب و فێندەمێنتالیستە ئیسلامیەكان بێت، لە ئەوروپایی و لە هاوڕەگەز و هاونیشتمانیەكانی خۆیەتی. 
ئەوەتا بە حەسرەتێكی قوڵەوە دەڵێت: (ئەو شێرپەنجە كوشندەی توشم بووە، دەزانم دەمكوژێت. بەڵام خۆرئاوا دوچاری دەردێك بووە كوشندەتر لەو دەردەی من... ئەزانن بۆ؟ لەبەرئەوەی هاوكاری دوژمنەكانی دەكات و دۆستی ئەوانەیە، بەهاكانی بە سوك دەگرن. خۆرئاوا نە وەك پێویست شینی قوربانیانی خۆی دەكات، نە دەشزانێت ڕق لە دوژمنەكانی هەڵگرێت و بیان بوغزێنێت).