بورهان محمد فرج

خەسڵەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا روبەرێکی فراوانی هەیە. لەلایەک هەموو ئەرکەکانی سیستەمی نێودەوڵەتی لەخۆدەگرێت، لە لایەکی دیکەشەوە کاریگەریی هاوبەشی نێوان دامودەزگاکانیەتی. 

ئامانج و بەرژەوەندیەکانی ئەو وڵاتە مۆتیڤن بۆ شێوازی پراگماتیکی سیاسەتەکەی، بە تایبەت ئەوەی ئامانجی ژیان و بەدیهێنانی خۆشگوزەرانی بێت، هەروەها ململانێی نێو سیاسەتی دەرەوی ئەمریکا بەراورد بە چالاکیەکانیتری حکومەت زیاتر دیارو زەقترن.

سەرۆک لە لایەک و کۆنگرێس لە لایەکی ترەوە دەسەڵات و رۆڵی خۆی دەبینێت. بەپێی مادەی دووەمی دەستووری ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، سەرۆک کۆمار چەندین دەسەڵاتی لە کاروباری دەرەوە  هەیە.

لەوانە:
*سەرۆکی دەسەڵاتی جێبەجێکردنە.
*فەرماندەی هێزە چەکدارەکانە.

 *سەرۆکی دانوستانکارو سەرۆکی دیپلۆماتکارەکانە.
بەکورتی سەرۆک لە بواری سیاسەت و دبلۆماسیەتدا لانیکەم سێ جومگەی جیاوازو گرنگی  بەدەستەوەیە.
تایبەتمەندی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا نەرم و نیانە و پلانی پێشوەختەی هەیە.

نەرمیەکەی لەوەدایە:  مامەڵە لەگەڵ واقیعدا دەکات و ئەوەی هەیە وەک ئامرازو میکانیزمێک بەکاری ئەهێنێت بۆ ئەوەی ئەو واقیعە هەڵمژێت. 
سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکا لەسەر دوو چەمک دامەزراوە: بەرژەوەندی نەتەوەیی و گشتگیربوونی بەهاکانی ئەمریکا. بەرژەوەندی نەتەوەیی ئەو لە مەودای کورتخایەندا نوێنەرایەتی سیاسەتی دەرەوەی وڵاتەکەی دەکات و بەهاکانیش نوێنەرایەتی سیاسەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە دەکەن. بەرژەوەندی دەرەکی لە رەهەندی ستراتیژی ووڵاتەکەدا هەمیشە بەسەر بەهاکانیدا زاڵ دەبێت.

سیاسەتی دەرەوەی دەوڵەتە ناکۆکەکان لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا بە تایبەت لە ئەمریکا، گوزارشت لە ئەقڵ و بیری بڕیاردەران دەکات، جا سەرکردە دەوڵەتمەدارو شارەزای سیاسەت، یان پسپۆری دەسەڵاتی حکومی یان ناحکومییە. ئەم ئیرادەیە گوزارشت لە ئایدیاڵەکان ناکات، بەڵکو پێوەرەکەی بریتییە لە، قازانج و زیان لە سەرکەوتندا بە دیدێت. 

ئیرادەی دەوڵەتەکان خودی بیرۆکەکانە لە ڕێڕەوو تۆکمەیی و یەکگرتنیاندایە. لەم پێوەندییەدا ویل دورانت باسی سپینۆزا دەکات و دەڵێت: "ئیرادە و عەقڵ یەک و یەکانگیرن چونکە ئیرادە بیرۆکەیە، کە ماوەیەکی زۆر لە هۆشدا ماوەتەوەو قۆناغەکانی گەشەکردنی بڕیوە، دواتر دەگۆڕێت بۆ کردار"

بیرۆکەش خۆی یەکەم قۆناغی پرۆسەیەکی ئۆرگانیکی نوێیە، کە بە کاریگەری دەرەکی تەواو دەبێت. 
بۆیە نابێت پێمان وابێت هۆکارو مۆتیڤەکانی ئەم جەنگەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە بە رێکەوت بێ و تەواو  بوو بێت، تا ئامانجەکانی خۆی نەپێکێت.

سەرۆکی کەنەدا ئەڵێت : چۆن هەلومەرجێکی نێودەوڵەتی ساڵی ١٩١٨ و ١٩٤٥ و ١٩٨٩ تاکۆتایی نەهات نەمانزانی بەرەو کۆی دەڕۆین، ئەو جەنگەی ئێستاش نازانین چۆن کۆتایی دێت و بەرەو کوێمان دەبات؟ 
راستە سروشتی جەنگ وایە دەزانی چۆن دەست پێدەکات، بەڵام نازانی چۆن کۆتایی پێدێت.

 ئەو بیرۆکەیەی ئەمڕۆ لە کن ئەمریکاو رۆژئاوا بەگشتی بووە بە ئیرادەی نێو دەوڵەتی و حساباتی رەهەندی سەربازیی، تەکنەلۆژیی، ئابووریی، جیوپۆلۆتیکی خۆیان و بەرانبەرەکانیشیان کردووە.

ئەمریکا دەزانێت وڵاتەکەی لەپێشکەوتندا لەماوەی بیست ساڵدا باڵادەستی سەربازی و تەکنەلۆژی، لەپێشەوەی هەموو وڵاتانی جیهانەوەیە، بەڵام گرەنتی ئەوەی نیە یان لانیکەم گومانی ئەوەی هەیە، کە دەساڵیتر  تواناکانی چین پێش ئەو نەکەوێت.