شه‌ماڵ باخچه‌یى

هەوڵەکانی پڕۆسەی بەرەو گەشەی دیموکراسی و رۆشنگەری سەدساڵەی رابردوو لەناو کۆمەڵگەی کوردستاندا، قوربانی و زەرەروزیانی زۆری بەکۆی  بەرەوپێشەوەبردنی کۆمەڵگەی کوردی گەیاندوە. وەرگێڕانی پێناسەی دیموکراسی لەئەزموونگەرایی داهێنەرانی یۆنانیەوە بۆ ناو کۆمەڵگەی رۆژهەڵات بەکوردیشەوە، زەوق و شەوقێکی ناژیرمەندانە بووە, کە بەبێ رەچاوکردنی کۆمەڵناسیيەکی بنە ڕەتیەوە، کەتێگەیشتن و پێگەیشتنی تاک و خێزان بەخێڵ و خاوەنداریەتی وەکو شێخ و موریدو بچوک بۆ گەورەو ژن بۆ پیاو, تیایدا رەچاونەکراوە.

 ئەمەش لەقۆنا‌غی جۆراوجۆردا رەنگدانەوەی جیاوازو ناگونجاوی لێکەوتۆتەوە. هەرچەندە زۆرجار بەشێوەیەکی کاتی چارەسەرسازبووە، بەڵام لەبەر چەندین فاکتەری سەرەکی نەیتوانیوە دیموکراسی پێگەی خۆی وەکو ریشەی بنەڕەتی دابکوتێ و  بنەمایەک بۆ بەکرداریکردنی بەگەڕبخات.

   سەرەکیترین خاڵی ناکۆکی کۆمەڵگەی کوردی لەبەرامبەر شێوازی دیموکراسی، دینگەرایی مرۆڤی کوردە، کە لەگەڵ هەڵبژاردەیەکی داخراوی دینیدا، ناکۆک و دژبەیەک بووە.

 لەوانەیە بڵێن کۆمەڵگەی ئەوروپاش پابەندی دینگەرایی بوون، ئەی چۆن ئەوان توانیان سیستمی پەروەردەو گەشەی کۆمەڵایەتی دیموکراسی پەرەپێبدەن و گەشەبکەن.

وەڵام  ئەوەیە کەسەردەمی وریابوونەوەی رێنيسانس و دەستەمۆکردنی دینگەرایی و پیرۆزی، بەدەستی بیرمەندانەی مرۆڤی خاوەن هزرو داهێنەری رەوتی رووبەگەشەی سەردەمیانە، رێگاخۆشکەر بوو بۆ بەگەڕخستن و دامەزراندنی دەستەڵاتی ئەقڵانی و دروستکردنی مرۆڤی چالاک و بەشدار لەبڕیاری خۆناسین و خۆبەڕێوەبردن.

کەواتە یەکێک لەسەرەکیترین بەربەستەکانی دیموکراسی کەپیرۆزگەرایی بوو، چوارچێوەی بۆ دانراو بوو بەکەرەستەی دەستەمۆی مرۆڤایەتی و میتۆدە هزرمەندیەکان بوون بەژێرخانی تاقیکردنەوە داهێنەرەکانی رۆشنگەری کۆمەڵگای مرۆڤەکانی ئەو دەڤەرانە.

بەڵام ئەوە بەو مانایە نیە کە مرۆڤەکانی ئەم دەڤەرە هیچ هەنگاوێکیان بۆ گەشەی کۆمەڵگاکەیان هەڵنەهێناوە، بەپێچەوانەوە، جێگا دەستیشیان دیارە، بەڵام هەروەکو لەسەرەوەدا ئاماژەم پێداوە، بەبێ رەچاوکردنی پێکهاتە بەڕیشە خێڵەکی، ناوچەگەرایی، گیرۆدەی پیرۆزگەرایی و دینداری بێبەش لەپیاداچونەوە، سەردەمخوازو گۆڕان پەسەندنەبوونی ئاڕاستەیەکی نەتەوەیی هاوئاست لەناوچەکەو لەجیهاندابۆ بەشداریکردن و بەشداریپێکردن لەجیهانبینی سەردەمیانەی سەدەی رابردوو. خۆهەڵواسین بەقافڵەی ئایدۆلۆژیا نامۆو تاقینەکراوەکانی جیهانبینی سۆسیالیستی و شاگەشکەبوون بەدیکتاۆری پڕۆلیتاریایی و بوون بەسەرباز لەبەرەکانی دوو دونیای دژ بەیەک، کەهیچ کامیان خێروبێری بۆ کۆمەڵگای کوردستانی لێنەکەتەوەو بەڵکو بوو بوون بەدێوەزمەی شەوقی تێگەیشتنێکی چەواشەکارانە لەگەشەی سەردەمیانەی   خۆی.

 هەرچەندە ئەم سەردەمەی کەئێمە تیایدا دەژین، ئاقارو ئاڕاستەی دژبەیەک لەوێستگانی جیهانبینیە جیاوازەکان واڵاترو بەرچاوترن، بەڵام توانامەندی مرۆڤایەتی بۆ بەشداریکردن لەشانسی لەئەستۆگرتنی ئەرکی بەرپرسیاریەتی، بە بەرچاوڕوونیەوە، لەبارو گونجاوە، بەشەرتێک خوازیاری بێت نەوەک تەنیا خەون بێت.

خواستی دیموکراسی تەنیا ئارەزوو نیە، خەونی  بۆ بڕەخسێنی، بەڵکو پڕۆسەیەکە کەدەبێت کەرەستەکانی بۆ دووگیانبوون و بەخێوکردن و بەئامانج گەیاندن و پەروەردەکردن و بەردەوامی و پەرەپێدانی بۆ تەرخانبکرێت.

 ئەم ئارەزووە، رۆشنبیرانی کورد تەنیا خەونیان پێوە بینیوەو بەبێ ناسین و حەزی مرۆڤی کۆمەڵگەی کوردی، ئەم قوماشەیان بۆ بڕیوەو بەبێ ئەوەی بزانن پڕ بەبەرێتی لەبەریان کردووە.

 ئەمەش بەبێ شیکردنەوە بۆ خوێنەری بەجێدەهێڵم، کە تاچەند گێژاوی ئەم وێنە رەنگاوڕەنگە، یان

بەوتەی یەکێک لەسەرکردەکانی کورد کەباسی لەچەپکە گوڵ ئەکرد، وەڵامدەرەوەی ئەم پرسیارەیە.

منیش قوربانی ئەو گێژاوەبووم و زیاتر لەسێ دەهە سەربازێکی ونی ئەو قافڵەیە بووم، کەپێم وابوو سەرئەنجام لەدونیایەکی پڕ لەیەکسانی و گوڵ و بولبولدا، من و مرۆڤایەتی تیایدا دەحەسێینەوە، بەڵام وەڵام دوور لەئاڕاستەی خەونەکان و ئارەزووەکان بوون و ئێستای مرۆڤایەتی ئەرکێکی هزرمەندیانەی وریایانەتری خستۆتە ئەستۆمان، کەدەبێت زیاتر بەرچاوڕوون بین و چالاکانەتر ئەقڵ و مەعریفەی خۆمان بۆ لەئەستۆگرتنی بەرپرسیاریەتی لەبەرامبەری خۆمان و دەوروبەرمان و ژینگەکەمان بەکاربهێنین.

خاڵێکی گرنگی دیکە ئەتوانێت بڕوا بەخۆبوون بێت، کەبیرمەندی و داهێنان تەنیا بۆ نەتەوەو گەل و دەڤەرێکی تایبەت نیەو هەمووان ئەتوانن روو لەگەشە بکەن و ئارەزوو بەئامانجی لوتکە بگەیەنن.

ویستی رێنيسانس ئاسا، دیاردەیەکە، مرۆڤەکان بەکاریدەهێنن و بەگەڕیدەخەن. بەداخەوە ئەو

 ویستە هێشتا لەکۆمەڵگای کوردستانیدا دووگیان نەبووە، کە ببێت بەئارەزوو، بۆ راماڵینی پیرۆزگەرایی مرۆڤەکانی ئەم دەڤەرە، بەزۆرینەی رۆشنبیرەکانیشیەوە.

کەواتە پشتبەستنی زانستیانە بەهۆشیاری کۆمەڵگای کوردیيەوە، دەتوانێت رێنوێنیەکی  بیرمەندانەمان پێ ببەخشێت، کەسیستمێکی سێنترالیزمی کاریگەرو یەک جەمسەری لەبار، وەڵامدەرەوەی ویست و ئارەزوو و خەونەکانی کۆمەڵگای کوردیيە.

میرنشینیەکی دەستەڵاتداری کوردستانی بۆ سەقامگیری و گەشەی گونجاوو لەبار بۆ مرۆڤی کورد باشترین چەمکی بەڕیوەبردنە بۆ ئەم سەردەمە

یەک حزب، یەک سەرکردە واتە میر، یەک سوپاو یەک رێبازی ئابووری و ئیداری. هەموان بۆ بەهێزکردنی ئەو رێبازە تێبکۆشن و ئازادبن لەهەموو بیروڕایەک، بەڵام دووربن لەلاوازکردنی میرو دامودەزگاکان.

 رۆشنبیران لەپێناوی گەشەی هۆشیاری تاک و کۆمەڵگاو میرو میرنشینە کوردیەکەدا تێبکۆشن و شانسی بەشداریکردن، لەکێبڕکێی نەتەوەیی و ناوچەیی و جیهانی دابین بکەن.

قۆناغی یەکەمی ئەم ئاڵوگۆڕە کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و رامیاریە، دەتوانێت تووێژینەوەی ئاکادیمی و گەڕان بەدوای سەرچاوەی زانستی باوەڕپێکراوبێت، تائەم بۆچوونەی منیش وەکو زۆر لەبیردۆزە خەیاڵیەکان، نەکەوێتە خانەی ئایديالیزمە چەواشەکاریەکانەوەو هەڵدێرێکی دیکەی تاکڕەویانە، بەکۆمەڵگای کوردستانی پێشکەش نەکات.

قۆناغی دووەم دەکرێ پڕۆسەی بوێرمەندی ژیرمەندانە بێت، بەوەی کەباوەڕ بەپاشەکشەو شکستی سیستمی دیموکراسی لەهەموو سێکتەرەکانیدا، لەکۆمەڵگای کوردستانیدا بهێنین.

هەرچەندە هەوڵەکانی دیموکراسی لەجیهانیشدا، نەیتوانیوە وەکو پێویست مافی بەشداریکردن و شانسی لەئەستۆگرتنی ئەرکی بڕیاردان بەشێوەیەکی یەکسان و دادگەرانە دابینبکات. بەڵکو زیاتر بەگەڕخستنی کۆکردنەوەی  زۆرینەیەک، لەبەرامبەر کەمینەیەکدا، کەدواجار بەگەلەکۆمەکێی ئۆردوی براوە، بەرامبەر کەمینەی دۆڕاودا بووە.

گەر بێتو راستگۆیانە لەو ئازادیە بڕوانین، کەپارت یان دەستەڵاتێکی ئابووری بۆ سازدانی پڕۆسەی بەناو دیموکراسی ، بۆ بەدەستهێنانی دەنگی پێویست، واتە زۆرینە، تانوێنەرایەتیان بکات و دەرگای بەختیان بکاتەوە، ئەوا مۆدێلە باوەکانی بەڕێوەبردنی ئەمڕۆی وڵاتانی جیهان، بۆ خۆی وەڵامدەرەوەی، ئەو بەختەیە. ئازادی مرۆڤی برسی تێرناکات و مرۆڤی دەوڵەمەندیش ئازارنادات، بەڵکو رەخساندنی شانسی مافی بەشداریکردنی راستەقینە، بەئەقڵیەتی چاوپۆشی لەزۆرخوازی، یان  گەڵاڵەی سەرمایەی بێ سنوری دەوڵەمەندەکان، دەستهەڵگرتن لەقۆرغکردنی سەرچاوەکانی سەرمایەی گشتی.

سوونەتگەرایی باوەڕپێکراوو بەکردار، جێبەجێکراوی باو، میکانیزە بکەین و گەشەی پێبدەین و چوارچێوەی رەنگینی بۆ دابڕێژین و کوردایەتی لێ ناوبنێین و ناسنامەی نەتەوەیی یەکسانی تاکەکانی ناو کۆمەڵگای پێ ئاشتبکەینەوە لەگەڵ خۆماندا پێش هەمووان تەبابین و دوایيش لەگەڵ دراوسێکانماندا، دۆست بین،  لەگەڵ جیهانیشدا هاوئاهەنگ بین، بۆ بەشداریکردن و بەشداریپێکردن لەپڕۆسەی بەردەوامی و گەشەی مرڤایەتی و ژینگەيیدا.

هیوادارم خوێنەری ئەم بیردۆزە بەوریاییەکی ئەقڵانیەوە، تێی بڕوانێت و لەسەری دەربڕینی هەبێت.

shamall1@gmx.de