سامانى وه‌ستا به‌کر

                                                        سودوەرگرتنی تورک لەکورد:

لەوەتەی تورک کۆچیان کردووە بۆ ئەنادۆڵ و لێێ نیشتەجێ بوون کەیفیان بەکوردستان و ئەرمینیا نایەو بەڕێگری خەونی دێرینی نەتەوەییاتی خۆیانی ئەزانن وەک لەمپەرێک و جیاکەرەوەی وڵاتانێ «تۆران» کە لەئازربایجان، ئۆزبەگستان، تورکمانستان، گورجستان...هتد

ساڵی ١٥١٤ لەجەنگی چاڵدێران کورد پاڵپشتی سوڵتان سەلیمی عوسمانی ستەمکاریان کردو بوونە هۆی سەرکەوتنی بەسەر فارسەکاندا. لەپاداشتی ئەوەیا سوڵتان پەیمانی لەگەڵ سەرکردەکانی کوردا بەست و پرۆتۆکۆڵی کوردو عوسمانی دان بەبوونی شانزە مێرنشینی مەزن و بچوکی سەربەخۆی کورد (کویرد هوکویمەتلەری) و پەنجا شارۆچکەی «سەنجەق»ی کوردو هەندێک سەنجەقی عوسمانیدا نا. میرە بەناوبەنگەکانی باشوری کوردستان سەربەستی ناوچەکانی خۆیان بەدەستهێناو خۆیان خاوەنی سکەی پارەی خۆیان بوون  بۆ هیچ جۆرە کارێکیش روویان لە سوڵتان نەئەکردو سەرانەو باجیشیان نەیاوە، بەڵام بەو جۆرەش هەر ملکەچی ئەوە بوون کەهەرگیز نابێ لە «بابی عالی» هەڵگەڕێنەوە و بیر لەسنور گۆڕین نەکەنەوەو میرە کوردەکان ناچارکرابوون رێز لەسنوری یەکتر بگرن، مەبەستی سوڵتان بۆ سەپاندنی ئەم تەنها خاڵە بۆ ئەوەبوو کەمیرە کوردەکان هەرگیز بیر لەدروستکردنی دەوڵەتێکی کوردستانی چەق و گەورە نەکەنەوە.

هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی عوسمانی:

لەناوەندی سەدەی نۆزدەوە ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی بەرەبەرە روو لەهەڵوەشانەوە بوو چونکە تا دەهات لەشۆڕشی پیشەسازی سەدەی نۆزدە دوورئەکەوتەوە.

سوپایەکی مەزن و خەرجیەکی زۆر، سەرکردەی نەشارەزاو بێتوانا، بیری وشکی زانستی و فەلسەفی کاربەدەستان، پرۆتۆکۆڵی بازرگانی کەل و نابەرابەر، نوێسازی و رێکخستنەوەکانی ساڵی ١٨٣٩ «بەفیتی بەریتانیا»، بەڕێوەچوونی بانکەکان بەسەرمایەی ئنگلیزو فەرەنسیەکان، کۆی پیشەسازی و کانزایی و هێڵی شەمەنەفەرو بازرگانی دەرەوە....هتد بوو بوون بەپرۆژەی ئەوروپی، قەرزێکی زۆری بێشومارو داتەپینی گەنجینەی ئیمپراتۆری لەساڵی ١٨٧٨ بەدواوە لەدیارترین ئەو هۆکارانە بوون کەئەو ئیمپراتۆریەتەی هەڵوەشانەوە لەپاڵ راپەڕینی نەتەوەکانی بەڵکان و کورد.

کوردو ئەلبانەکان لەڕیزی ئیتحادو تەرەقییدا چالاکانە شانبەشانی ئەندامە تورکەکان تێدەکۆشان دژی (سوڵتان عەبدولحەمیدی دوو کەنیشانەی جەورو ستەمی رۆژهەڵات بوو) سوڵتان کەباوەڕی بەیەکێتی گەلان نەبوو لەهەوڵی ئەوەدابوو کەئیسلام بەکاربهێنێ و نەتەوە ئیسلامییەکان لەقەوارەیەکدا کۆبکاتەوە بەسەرۆکایەتی خەلیفە کەهەر  خودی خۆی بوو واتە سوڵتانەکەی جاران، بەڵام ئیتحادییەکان لەتەمموزی ١٩٠٨دا بەکودەتایەکی سوپا دەسەڵاتیان گرتەدەست.

مستەفا کەمال ئەتاتورک دەرکەوت و سەرکەوت، هەموو نەتەوەکانی ژێردەستی تورک پیرۆزباییان ئەکرد لەسەرکەوتنی ئەو شۆڕشە «بۆرجوازییەی تورک» و لەو دامودەزگا ئیمپریالییەی بڕیاریان لەدەستوردا کە بەدەستکەوتی ئێجگار مەزن دامەزرا کە پربوو لەنوخشەی برایەرتی و یەکێتی، پەرلەمان کۆبووەوە بڕیاری هەندێک سەربەخۆیی و دیموکراسیەت درا بۆ نەتەوە ناتورکەکان، لەوانە ئازادی چاپ و خوێندن بەزمانی زگماک. بەڵام ئەو قۆناغە زوو بەسەرچوو  بزوتنەوەی ئەلبانەکان کەئەیانویست پەرلەمانی سەربەخۆی خۆیان هەبێ دامرکێنرایەوە، بەڵام نەتەوە ناتورکەکان هەلەکەیان لەدەست نەداو ریزی ئیتحادییەکانیان بەجێهێشت، ئەوەبوو ئەلبانیاو بوڵگاریا لەجەنگی ساڵی (١٩١٢-١٩١٣) بەدواوە سەربەخۆییان راگەیاندو پاشان شۆڕش و راپەڕین کەوتە ناو نیوەدورگەی عەرەبی.

جێگەی باسە شوێنی ئیتیحادییەکان، پڕبوو لەگەندەڵی کارگێڕی و نزمبوونەوەی ئاستی هەموو نێوەندو کایەکانی دەوڵەت. دەوڵەتی عوسمانی لەزۆربەی ناوچەکانی ئەوروپای رۆژهەڵات و بەڵکان باڵادەستی خۆی لەدەستدا، جگە لەوە زێدەڕۆیی و توندوتیژی دەسەڵاتی مەرکەزی و پیادەکردنی سیاسەتی بەتورککردن بووە هۆکاری گەشەی بزاڤە نەتەوەییەکانی گەلانی ناتورک لەناو دەوڵەتی عوسمانی، کەدواتر دروستبوونی ئەو بزاڤە نەتەوەییانە لەماوەی جەنگی یەکەمی جیهانیدا بەخێرایی کاریان لەهەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی عوسمانی کرد.

لەدوای کودەتاکەی ساڵی 1908 ئیتیحادییەکان هەوڵیاندا، دەسەڵاتی تەواوی خۆیان بەسەر دەوڵەتدا بسەپێنن، بۆ ئەو مەبەستەش دەسەڵاتەکانی سوڵتان سنووردارکران‌و کۆمەڵێک فەرمانبەری سەر بەئیتیحادییەکانیش لەناو کۆشکی سوڵتان دامەزرێنران. هەروەها بەمەبەستی چاودێریکردنی کاروباری وەزارەتەکان لەهەر وەزارەتێک ئەفسەرێک بەپلەی چاودێر دامەزرێندرا، هەر یەکێکیش لەوانە لەگەڵا ئەوەی کەم ئەزموون بوو، بەڵام دەستی دەخستە ناو ووردەکارییەکانەوە، ئەمەش کۆسپی لەبەردەم راییکردنی کاروبارەکانی دەوڵەت دروستکردو رەنگدانەوەیەکی زۆر نەرێنی لەناو سوپا لێکەوتەوە، بەجۆرێک سوپا بووە ملکەچ‌و گوێڕایەڵی حزب، بێ‌ ئەوەی گرنگی بەئەرکی خۆی بدات، ئەو هەڵوێستەیشی بووە هۆی لاوازبوونی تواناکانی لەکۆنترۆڵکردنی بارودۆخی ناوخۆ‌و رێگریکردن لەدوژمنکاریە دەرەکییەکان. دواتر لەم نێوەندەدا کۆمەڵێک لەپیاوانی دەوڵەت‌و گەورە ئەفسەرانی سوپا ناچاربوون داوای کۆتایی پێهێنانی دەستوەردانەکانی سوپا بکەن لەکاروباری سیاسی، ئەوەبوو ئیتیحادییەکان داواکارییەکەیان بە بەرەنگاری بەردەمی خۆیانیان زانی، بۆ ئەم مەبەستەش لە 21ی شوباتی 1909 کاروانێکی سەربازیان بەرەو نوسینگەی سوڵتان عەبدولحەمید رەوانەکردو داوایان لە یەکێک لەبەرپرسەکان کرد بەسوڵتان بڵێ‌ مۆری سوڵتان لەسەدری ئەعزەم کامیل پاشا وەربگرێتەوە‌و لەپۆستەکەی دووری بخاتەوە، ئەگەرنا سبەینێ‌ بەهێزێکی سەربازییەوە روو لەئەستەمبۆڵ دەکەن‌و بەزۆر دەریدەکەن، ئەمەش سەرەیای کۆتایی دەوڵەتی عوسانی بوو.

کۆمەڵکوژی ئەرمەن:

کۆمەڵکوژی ئەرمەن یان (کوشتارگەی ئەرمەن،  سوتاندنی ئەرمەن، تاوانە گەورەکە) بەواتای کوشتنی بەمەبەست و بەرنامەڕێژکراوی ئەرمەنیەکان لەلایەن دەوڵەتی عوسمانیەوە لەسەروبەندی جەنگی جیهانی یەکەمدا، بەهۆی سازدانی کوشتارگەو راگوستنەوە ئەنجامدرا، راگواستنی زۆرە ملێ لەئەنجامی رێکردنی بەردەوام و بۆشوینی دوور لەهەلومەرجی زۆر سەخت و دژواردا بۆتەهۆی گیان لەدەستدانی دوورخراوەکان، لێکۆڵەروەکان مەزندەی گیان لەدەستدان و کوشتنی ئەرمەنیەکان بە یەک ملیۆن و نیو کەس دائەنێن. هەروەها کۆمەڵێ رەگەزی تری مەسیحی بێ کوشتن دەرباز نەبوون لەلایەن دەوڵەتی عوسمانیەوە وەک  سریانی و ئاشوری و کلدان و یۆنانیەکان).

لەمێژووی نوێ مرۆڤایەتیدا کوشتاری ئەرمەنەکان بەیەکەم جینۆساید دائەنرێ. بەهۆی ئەوەی لێکۆڵەروەکان پشتڕراستیان کردۆتەوە کەدەوڵەتی تورکی عوسمانی ئەم تاوانەی بەبەرنامە ئەنجام داوەو مەبەستی بنبڕکردنی نەتەوەی ئەرمەن بووە، جینۆسایدی ئەرمەنیەکان بەدووەم کۆمەڵکوژی دێت لەڕووی ژمارەوە لەدوای تاوانی هۆلۆکۆست.

رۆژی 24/ نیسانی هەموو ساڵێک یادی جینۆسایدی ئەرمەنە، چونکە لەو رۆژەدا زیاتر لە (250) کەسی ناوداری ئەرمەن لەئەستەنبوڵ لەلایەن سوپای عوسمانیەوە کوژراون، هەروەها یادگاری کوشتارگەی ئاشووریەکانیشە، دوای ئەوە سوپای ئیمپراتۆری عوسمانی هەرچی خەڵکی ئەرمەنی هەبوو لەماڵ و حاڵی خۆیان هەڵکەنران و بەڕێگایەکی دوورو درێژ بەرەو بیابانەکانی سوریا کەوتنەڕێ، لەڕیگا بەهۆی برسێتی و تینۆیەتی زۆرێکیان گیانیان ئەسپارد، هەروەها قوت و سامانی ئەوخەڵکەیان ئەبرد، لەگەڵ ئەنجامدانی تاوانی دەستدرێژی سێکسی بۆ سەر ئافرەتان، لەو رەوەدا پیرو گەنج و مناڵ جیاوازی نەبووە، هەموو چەشنێکی تیدابووە.

کۆماری تورکیا کەئێستا میراتگری دەوڵەتی عوسمانییە نکۆڵی لەڕوودانی ئەم تاوانە ئەکات لەکاتیکدا کە نەتەوەیەکگرتوەکان و زیاتر لە (22) دەوڵەت دانی ناوە بەم تاوانی جینۆسایدەدا، ئێستاش هەردوو ئەنجومەنی سیناتۆرو پیرانی ئەمریکا بەزۆرینەی دەنگ ئەم تاوانەیان بەزۆرینەی هەرەزۆر تێپەڕاندووەو تەنها واژۆی سەرۆکی ئەمریکای ماوە تا لەو وڵاتەش ئەو جینۆسایدە بەفەرمی بناسرێ. هەروەها زۆربەی زانایان و شارەزایانی بواری جینۆساید دانیان ناوە بەجینۆسایدی ئەرمەندا.

کورتەیەک لەمێژووی ئەرمەن:

گەلی ئەرمەن لەسەدەی یانزەهەمەوە لەژێر فەرمانڕەوایی ئەو دەسەڵات بەدەستە یەک لەدوای یەکانەی کەحکومی تورکیایان کردووە  بووە، دوا دەسەڵاتیش دەوڵەتی عوسمانی بوو کە ئەرمەنیەکان لەژێڕ رکێفیدا بوون وەک نەتەوەیەکی جیا لەتورک، هاوشان لەگەڵ نەتەوەکان و میرنشینەکانی تری ژێڕ رکێفی دەوڵەتی عوسمانی.

لەسەدەی نۆزدەهەمدا دەوڵەتی عوسمانی کەوتە پاشەکشەو تێکشکان لەسەر ئاستی دەوڵەتانی ئەوروپا، بەو چەشنە ناوی لێنرابوو پیاوی پیری ئەوروپا یان پیاوە نەخۆشەکە، لەئەنجامی ئەوەدا زۆرێک لەگەلان لەژێڕ دەسەڵاتی عوسمانیەکان شۆڕش و راپەرینیان کردو رزگاریان بوو، جیا بوونەوەو دەوڵەتی سەربەخۆیان راگەیاند وەک ( یۆنان،سربیا، بولگارستان، رۆمانیەکان ) هەروەها لەلایەن هەندێ ئازادیخوازی عەرەب و بۆسناو ئەرمەنوە بیری ئازادی و سەربەخۆیی و راپەڕین سەریهەڵدا، بۆیە دەوڵەتی عوسمانی زۆر بەتوندی سەرکوتی کردن.

سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم بەیەکەم تاوانباری جینۆسایدی ئەرمەن دێتە ئەژمار، چونکە یەکەم کەس بووە کەدەستی بەکوشتاری ئەرمەن و مەسیحی و نا مەسیحیەکانی ژێڕڕکێفی دەوڵەتی عوسمانی کردووە، لەماوەی حوکمڕانی ئەودا کوشتارگەکانی حەمیدیە بەسەدان هەزار ئەرمەنی و سریانی و یۆنانی مەزندە ئەکرێ، بەهۆکاری ئاینی و ئابوری دەکوژران.

کوشتارگەکانی حەمیدیە لەنیوان ساڵەکانی (1894-1896) دەستیپێکردووە، لەم نێوەندەدا سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم بەهۆی هاندانی هۆزە کوردکانەوە تاکو هێرش بکەنەسەر گوندە مەسیحیەکانی دەوروبەریان سودی لەکورد بینیوە بەبیانوی جیاوازی ئاینەوە.

ساڵی 1905 کەسێک سەر بەڕیکخراوی تاشناک تەقینەوەیەکی ئەنجامدا لەبەردەم مزگەوتێکدا لەکاتی هاتنە دەرەوەی سوڵتان لەدوای نوێژ، بەڵام لەم کردەوەیەدا سوڵتان سەلامەت دەرچوو، ئەمش بووەهۆی رق ئەستوری سوڵتان دژ بەئەرمەنەکان و دواتر هەڵگەرانەوەی شۆڕشی گەنجانی تورکیا لەساڵی 1908 بووەهۆی روودانی چەندین کوشتارگەی ئەرمەنی لەئەدەنەو شوێنەکانی ترو زیاتر لە (30)هەزار ئەرمەنی کوشتوبڕ کرد.

داگیرکردنی باشوری رۆژهەڵاتی تورکیا:

لەگەڵ هەڵگیرسانی جەنگی یەکەمی جیهانی، گەلانی ژێردەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی (پیاوە نەخۆشەکە) بیری ئازاد بوون و دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی کەوتە سەریان، یەکێک لەوانەش نەتەوەی ئەرمەن بوون.

هەڵەی ئەرمەن دژ بەکورد:

ساڵی 1915 سوپای روسیا لەگەڵ شاڵاوەکانی بۆ سەر دەوڵەتی عوسمانی ناوچەی جولەمێرگ و نێروەو هەندێ شوێنی تری داگیرکرد، دواتر بەرەو ئامێدی و ساڵی 1916 گەیشتە رەواندوز، لەم شاڵاوانەدا چوار فەوجی خۆبەخشی ئەرمەن بەشداربوون لەگەڵ سوپای روس، دواتر شاڵاوی داگیرکردن گەیشتە خانەقین و چەندین شارو شارۆچکەی تریان لەبەردەم شاڵاوەکەیان داگیرکرد، لە رەواندوزو شارۆچکەکانی تر زیاتر لە پینج هەزار کەسی کورد لەلایەن سوپای خۆبەخشی ئەرمەن و روسەوە کوژراون، هەروەها  ئاژەڵ و کشتوکاڵ و سامانەکانی تری خەڵکیان تاڵان دەکرد، بەبیانوی لایەنگری خەڵکی ناوچەکە بۆ دەوڵەتی عوسمانی.

هەواڵی کوشتوبڕی سوپای روس و ئەرمەنیەکان لەناوچەکانی باکوری کوردستان بڵاو دەبۆوە، ئەمەش ترس و دڵەڕاوکێی لەنێو خەڵکدا ئەچاند، لەئەنجامدا خەڵکێکی زۆری کورد لەشاری وان و شارۆچکەکانی ترئاوارەی باشوری کوردستان بوون، بۆ شاری ئامێدی و دهۆک و موسڵ.

هەر لەئەنجامی زەبروزەنگ و زوڵـم و زۆری سوپای روسیا لەگەڵ ئەرمەنەکان، بووە هۆکاری هەڵگیرسانی شۆڕشی ئۆکتۆبەری ساڵی 1917.

راگواستن و لەناوبردنی ئەرمەن:

لەکاتی جەنگی یەکەمی جیهانیدا عوسمانیەکان بەهاوکاری هۆزە کوردەکان سەدان گوندی ئەرمەنیان لەناوبرد تادیمۆگرافی (دابەشبوونی دانیشتوان) ئەو ناوچەیە بگۆڕن، بەبیانوی ئەوەی گوایە ئەمانە هاوکاری هێرشی سوپای روسیا و شۆڕشگێڕانی ئەرمەن دەکەن بۆ سەر ناوچەکە، هەروەها بەزۆرەملێ خەڵکی ئەرمەنی گوندەکانیان دەبرد بۆ کارکردن و بارهەڵگرتن لەناو سوپای تورک، کاری زۆر قورس و تاقەت پڕوکێنیان پێ دەکردن و دواتر لاوازو بێهێز دئەبوون لەبرساناو ئینجا دەیانکوشتن.

بڕیاری لەناوبردن و کۆمەڵکوژی گشتی ئەرمەنیەکان لەبەهار 24ی نیسانی  ساڵی 1915 دا بوو، کەعوسمانیەکان سەدان کەسایەتی ئەرمەنیان لەناو ئەستەنبوڵ کۆکردەوەو لەمەیدانەکانی شاردا کوژران بەبەرچاوی خەڵکەوە.

دواتر فەرمان دەرچو بۆ هەموو خێزانە ئەرمەنیەکانی ئەنادۆڵ کە دەبێت ماڵ و موڵکی خۆیان چۆڵ بکەن و پەیوەندی بکەن بەو قافڵانەوە کە بەڕێخراون بەناو شاخ و داخدا بەرەو بیابانەکانی شام، بەبرسێتی و بێ جلوبەرگ و بەڕووتی، زۆربەی هەرەزۆریان لەڕێگا لەبرسێتی و تینویەتیدا گیانیان سپارد، زیاتر لە 75%ی ئەو خەڵکە مردن لەڕێگاو ئەوانی تریان لە ناو بیابانی وشک و بێئاوی سوریادا بەرەڵا کران.

گەواهیدەرو پەیامنێران زۆرێک لەو دیمەنانەیان بینیوەو دەیگێڕنەوەو دەڵێن هەر لەسەرەتای بەڕێکەوتنی قافڵەکان پیاوەکانیان کوشتووە، ئیتر ژن و مناڵ ماوەتەوەو بەهەموو شێوەیەک ئازاریان دیاون و دەستدریژی سێکسییان کردۆتە سەریان، پاسەوانە تورکەکان ئافرەتەکانیان رفاندوە تا بەمەیلی خۆیان سوکایەتی و دەستدرێژی بکەنە سەریان، هەروەها لەڕێگالەنێوان گوندەکاندا چەندین ئافرەتیان رفاندووە بۆ مەبەستی دەستدرێژیکردنە سەریان.

ژمارەی قوربانیانی ئەرمەن:

زۆربەی مێژوونووسان و شارەزایانی جینۆساید هاوڕان کەژمارەی قوربانیانی ئەرمەن زیاتر لەملیۆنێک کەس دەبن، بەڵام تورکەکان دەڵێن لە (300) هەزار کەس تێناپەڕن، هەروەها ئەرمەنەکان خۆیان دەڵێن لەملیۆن و نیوێک زیاتر ئەرمەن کۆمەڵکوژ کراوە، سەرەڕای سەدان هەزار لەسریانی و ئاشوری و کلدانی و یۆنانی.

دوای راگوستن و کۆمەڵکوژی:

دوای کوشتار ئەوانەی مابوونەوە وردە وردە بەنهێنی کۆچیان کرد بۆ وڵاتانی دەووروبەر وەک سوریاو عێراق و لوبنان و میسر، ساڵانەش یادی ئەو کۆمەڵکوژیانەیان دەکەنەوە لەم وڵاتانەدا، کاتێ وڵاتی بەریتانیا هاتە تورکیاو داگیری کرد ساڵی 1919 کێشەی ئەرمەنی هێنایە گۆڕێ و کەمەڵێک لەفەرماندە سەربازییەکانی داداگایی کردو لەسێدارەیدان  و زۆرێکیشیان خۆیان شاردەوەو دەستگیرنەکران، بەڵام فەرمانی سێدارەیان بە نائامادە بۆ دەرکرا، شایانی وتنە ئەوانەی هەڵهاتن و خۆیان شاردەوە تەنیا یەک فەرماندەیان دەستگیرکرا، ئەویش هی شارۆچکەی( یوزغت ) بوو کەتاوانبار بوو بەکوشتنی سەدان ئەرمەنی.

دانپێدانانی نێودەوڵەتی بۆ جینۆسایدی ئەرمەنیەکان:

لەپای نکۆڵی کردنی تورکیا لەکۆمەڵکوژی ئەرمەنەکان، چالاکوانانی ئەرمەن لەسەرانسەری جیهان فشارو چالاکییان زیاتر وەگەڕدەخست تاکو بتوانن کۆمەڵکوژیەکەیان لەسەرئاستی نیودەوڵەتی بناسێنن، بەو چەشنە تا ئێستا (22) دەوڵەت و (42) ویلایەتی ئەمریکی رووداوەکانی کۆمەڵکوژی ئەرمەنەکانیان بەجینۆساید ناساندوە، لە 4/3/2010 لیژنەیەک لەکۆنگرێسی ئەمریکی تاوانی کۆمەڵکوژی ئەرمەنیەکانی بەجینۆساید ناساند، دواتر دەوڵەتی تورکیا ئیدانەی ئەو بڕیارەی کۆنگرێسی کردو وتی نەتەوەی تورک ئەو تاوانەی ئەنجام نەداوە. ئێستاش جارێکی تر ئەم بابەتە رۆژەڤی کاری ئەمریکیەکانەو هەردوو ئەنجومەنی نوێنەران و پیرانی ئەمریکا بەزۆرینەی دەنگ ئەم تاوانەیان بەزۆرینەی هەرە زۆر تێپەڕانووە و تەنها واژۆی سەرۆکی ئەمریکای ماوە تا لەو وڵاتەش ئەو جینۆسایدە بەفەرمی بناسرێت.

تائیستا ئەم ریکخراوە جیهانیانە بەفەرمی دانیان ناوە بەجینۆسایدی ئەرمەنیەکاندا: (نەتەوەیەکگرتووەکان، پەرلەمانی ئەوروپا، ئەنجومەنی ئەوروپا، ئەنجومەنی کەنیسەکانی جیهان، رێکخراوی مافی مرۆڤی جیهانی، کۆمەڵەی مافی مرۆڤی تورکیا، کۆمەڵەی لاوانی مەسیحی، یەکێتی ریفۆرمخوازە یەهودییەکان، (میرکوسور) واتە کورتکراوەی کۆمکاری وڵاتانی ئەمریکای لاتینی کە یەکێتیەکی ئابووری بازرگانییە.

بڕیاری ئەنجومەنی کۆمەڵەی پەرلەمانی ئەوروپا (مجلس الجمعیە الپرلمانیە الاوروپیە) کە لە 24/4/1998 دەرچووە، دەڵێ بیست و چواری نیسان یادی ساڵانەی یەکەم کومەڵکوژی سەدەی بیستەمەو لەم رۆژەدا یادی ئەو قوربانیانەی ئەرمەن دەکەینەوە،کە لە راستیدا تاوانێک بوو دژی مرۆڤایەتی.

ئەو دەوڵەتانەی کەجینۆسایدی ئەرمەنیان ناساندوە:

ئەرجەنتین، ئەرمینیا، بەلجیکا، کەنەدا، شیلی، قوبرس، فەرەنسا، یۆنان، ئیتاڵیا، لیتوانیا، لوبنان، هۆڵەندا، پۆڵەندا، روسیا، سلۆڤاکیا، سوید، سویسرا، ئۆرۆگوای، ڤاتیکان، ڤینزویلا، ئەڵمانیا، بولگاریاو ڤاتیکان).

ئەو هەرێم و ناوچەو پارێزگایانەش ناساندوویانە (هەرێمی باسک و کەتەلۆنیا لەوڵاتی ئیسپانیا، هەرێمی قرم لەئۆکرانیا «ئێستا قرم بەزۆر لکێنراوە بەڕوسیاوە» نیو ساوس وێڵزو باشوری ئوسترالیا لەوڵاتی ئوسترالیا، کیبک لەکەنەدا، 42 ویلایە لەوڵاتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا).

لەوڵاتی بولگاریا چالاکییەکی زۆر هەیە لەپەرلەمان ناسینراوەو لەزۆربەی شارەکانی ئەو وڵاتە کۆمەڵکوژی ئەرمەن بەجینۆساید ناسێنراوە.

هەندێک لەدەزگا راگەیاندنە جیهانییەکان کۆمەڵکوژی ئەرمەنی بەفەرمی ناساندووە وەک( نیویۆرک تایمز، ئاسیۆشیەیتد پرێس، لۆس ئەنجلۆس تایم) هتد.

کەچی نە حکومەت و نە پەرلەمان و نە سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێم نە داوای لێبوردنیان لەگەلی ئەرمەن کردووە، نە بەنیازیشن بیکەن و نە ئەو تاوانەیان بەفەرمی ناساندووە، نە بەنیازیشن بیکەن، چونکە ئەم هەرێمەی لەمەڕ خۆمان ئێستاش ناتونێ  و لەبابی عالی هەڵگەڕێتەوەو کویرد هوکمەتلەری تائێستاش بەفەرمانی سوڵتان سەلیمی ستەمکار رێز لەسنوری دروستکراوو دەستکردی بێگانە دەگرێ و  بۆ پشتگیری سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەمیش نە داوای لێبووردن دەکات و نە دان بەجینۆسایدی ئەرمەکاندا دەنێ، بەفەرمانی سوڵتان و دیکتاتۆری ئێستاش ئەردۆغان بایکۆتی کاڵای تورک ناکات و نەوت و ئابوری و سیاسەت و خاکی هەرێمیشیان وەک سفرە لەبەر دەمدا راخستوون!

پرسیار؟

تۆ بڵێی مێژوو غەدری لەکورد کردبێ یان مێژوو خۆی لەکورد شاردبێتەوە وا هیچ متمانەمان پێی نیەو لێی فێرنابین؟

یان کورد غەدر لەخۆی و مێژووی خۆیی ئەکات و تائێستاش متمانەی بەخۆی نیە و بوێریش نیە، بۆیە نایەوێ لێی فێربێت؟