شاخه‌وان سدیق

«خەون بەنووسینی کتێبێکەوە دەبینم، بەجۆرێک دەست وەربداتە نێو ژیانی خوێنەرەوە، خەوی لێ بزڕێنێت و وای لێبکات، چاو بەژیانیدا بگێڕێتەوە»

(ئەحلام موستەغانەمی)

کەم ژانر هەیە لەدونیادا هێندەی رۆمان (ROMAN) بتوانێت گوزارشت لەناخی مرۆڤ و ئەوەی دەیەوێت بیڵێت بکات، یان لەوێوە وێنای دونیای پێبکات، هەمیشە خوێندنەوەی رۆمانەکان جگە لەچێژبەخشین و پیشاندنی جوانی، پەیام ئامێزن و نووسەران لەڕێگەی گێڕانەوەکانیانەوە قەسەیان بۆ هەمووان و مرۆڤایەتی بەتایبەت خوێنەرەکانیان هەیە، هەروەک (میلان کۆندێرا-MILAN KUNDERA ))ش دەڵێت» ئەقڵی رۆمان ئەعقڵی ئاڵۆزییە، هەموو رۆمانێک بەخوێنەرانی خۆی دەڵێت، شتەکان لەوە ئاڵۆزترن کەبیریان لێدەکەیتەوە» هەر لەم سۆنگەیەشەوە رۆژ دوای رۆژ ئەم ژانرە گرنگەی ئەدەب بایەخی زیاتر پەیدا دەکات و خوێنەرانی روو لەزیادبوون دەکەن، لەماوەی ساڵانی رابردوودا لەهەرێمی کوردستان چەند دەنگێکی نوێ‌ لەناو دونیای ئەدەبی ئێمەدا سەریانهەڵداو لەم بوارە گرنگەدا سەرقاڵی نووسین و بڵاوکردنەوەن، کەئەوەی جێگای خۆشحاڵییە هەندێک لەو دەنگانە قەڵەمی (ژن)و دەنگی مێینەن، ئەگەرچی من یەکێکم لەوانەی کە لەئەدەبدا بڕوام بە قەڵەمە نەک رەگەز، بەڵام چۆن لەزۆر بواری تری (فکری و کۆمەڵایەتی و ئابوری و سیاسی) دونیای ئێمەدا دەنگی (ژن) و مێینە غیابی هەبووە، یان زۆر کەم بووە، ئاواش لەبواری ئەدەبی بەتایبەت بواری رۆمان نووسینیشدا بەئاشکرا هەست بەم بۆشاییە گەورەیەکراوە، چونکە قەڵەمی مێینەی ئەدەبی ئێمە زیاتر لەناو بوارو دونیای (شیعر)دا سوڕاونەتەوەو کەمتر خۆیان لەقەرەی بابەتە فکری و تەنانەت چیرۆک و پەخشان و بوارەکانی تری هونەری گێڕانەوە داوە.

بەڵام ئێستا ئەوەی جێگای دڵخۆشی و دەستخۆشیە. دەرکەوتنی سەرەتاکانی قەڵەمی (ژن)انە لەناو بواری رۆماننووسینی کوردیداو لەم چەند ساڵەی دواییدا چەند رۆمانێک بەقەڵەمی ژنان بڵاوکراونەتەوە، کەنوێترینیان رۆمانی (ژنەکان وڵاتیان نییە)ی نووسەرو رۆماننووس (ئەژین عەبدولخالق)ە. کە من لەم نووسسینەمدا هەوڵدەدەم کەمێک لەسەر چەند لایەنێکی ئەم رۆمانە بدوێم.

چیرۆکی رۆمانەکە بەکورتی:

ئەم رۆمانە دووەم بەرهەمی چاپکراوی نووسەرە وەک رۆمان و نوێترین چاپکراوی نووسەرە کە لەلایەن ناوەندی رۆشنبیری رەهەندەوە چاپ و بڵاوکراوەتەوە. ئەم رۆمانە گێڕانەوەی چیرۆک و بەسەرهاتی ژیانی کچێکی کوردە، کە لەسەرەتاکانی تەمەنییەوە، وەک هەر تاکێکی تری ئەم وڵاتە بەر چەندین رووداوی ناخۆش دەکەوێت، لەگەورەبوونیشیدا بەقۆناغی ژیانی هاوسەرێتیدا تێدەپەڕێت، بەو هیوایەی کە ئەو قۆناغە لانەیەک بێت بۆ پشودان و هەڵکێشانی هەناسەیەکی ئارام، بەڵام لەوەشدا توشی شکست و دۆڕان دەبێت، تا بەناچاری لەدەست وڵات و کۆتوبەندەکانی بەرەو مەنفا و غەریبی هەڵدێ و بەناچاری و بەکۆمەڵک لەخەون و هیوای گەورەوە، روو لەهەندەران دەکات، لەوێش دوور لەچاوەڕوانییەکانی بەر دونیایەک لەکێشەی نیشتەجێبوون و پرسی هاوڵاتیبوون و رەگەزنامە دەکەوێت و وردە وردە تەلاری خەونەکانی بەرەو رووخان و لەناوچوون دەچن، هەر لەوێشەوە بەرپرسەکانی شوناس و بێ‌ وڵاتی و نەبوونی ئازادی دەکەوێت و ئیتر لەناو گێژاوی ئەم پرسانەدا شەڕی مانەوەو بەردەوامبوون دەکات.

بەگشتی رۆمانەکە چیرۆکێکی چێژبەخشی گشتگیرەو مرۆڤ لەخوێنەوەیدا بەر چەندین وێنەی جوان و سەرنجڕاکێش و هەندێک جار غەمگینی دەکەوێت، کەئەم گێڕانەوەو دروستکردنی وێنانە بەس لەتوانای رۆماننووسدایە بەو شێوە هونەریانە رووداوەکان بگێڕێتەوەو لەو رێگەیەشەوە خوێنەر بکات بەبەشێکی زیندوو لەچیرۆکەک و کارەکەی. چونکە نووسەری ژیرو بەسەلیقە کەسێکە کە توانای بڕواهێنانی بەخوێنەر هەیە دەربارەی ئەوەی کە ئەو دەینووسێت و خوێنەر دەیخوێنێتەوە. هەروەک چۆن (تۆلستۆ TOLSTOY-)ی دەربارەی ئەم بابەتە دەڵێت « هونەری راستەقینە ئەوەیە، بتوانین ئەوەی هەستی پێدەکەین و کاری تێ‌کردووین، بەجۆرێک بۆ ئەوانی دیکەی بگوێزینەوە، هەمان هەستیان لەلا دروست بکەین و وەها کاریان تێ‌بکەین، بەڕاستگۆییەوە رۆڵی هاوبەشی خەم و خۆشییەکانمان ببینن»

تەکنیک و شێوازی گێڕانەوە لەڕۆمانەکەدا:

رۆمانی (ژنەکان وڵاتیان نییە) لەڕووی شێوازو فۆڕمی گێڕانەوەوە بەتەکنیکێکی تاڕادەیەک سادە نووسراوە، کەڕیتمی گێڕانەوەکان یەک بەدوای یەکدا دێن و گرێچنی رووداوەکان تاڕادەیەک لەیەکەوە نزیکن و کەمتر ئاڵۆزییان تێدایە، ئەمەش لەشارەزای هەڵبژاردنی نووسەرەوە هاتووە بۆ هەڵبژاردنی ئەم جۆرە لەزمان بۆ گێڕانەوە، تا لەو رێگەیەوە باشتربتوانێت چیرۆکی رۆمانەکەی بگێڕێتەوەو مەبەست و ئایدیاکانی باشتر بەخوێنەر بگات، ئەم رۆمانە لەڕێگەی چیرۆک خوانێکی هەمووشت زانەوە کەکارەکتەری سەرەکی رۆمانەکەیە بەناوی (خەجە) تەواوی رووداوەکانمان بەزمانی یەکەمی تاک بۆ دەگێڕێتەوە، بەجۆرێک ئەم چیرۆکخوانە ئاگاداری تەواوی رووداوەکانەو بەشداری راستەوخۆی ناویانە.

رۆمانەکە جۆرێکە لەگێڕانەوەی یادەوری و هەوڵدان بۆ نووسین و شێوازی نووسین بەهونەری رۆماننووسیانە کە بۆ ئەم جۆرە لەنووسین رەخنەگری ناسراوی بواری ئەدەب (دۆبرۆفسکی) لەساڵانی 1970دا بۆ یەکەمجار زاراوەی (ئۆتۆفیکشن)ی بەکارهێنا کەمەبەست لێی ئەوجۆرە تێکستانە بوو کەتیایاندا (هەم بیرەوەری و هەم شێوازی نووسینی رۆمان) لەخۆیدا کۆدەکاتەوە. کە (ژیان نامەو فەنتازیاو کۆلاج) دەکات بەکۆمەکی خەیاڵ. بەم شێوازەش دواتر نووسەر لەکارەکەیدا چیرۆکی ژیانێکی ریالیست دەنووسێتەوە. نووسەری ئەم رۆمانەش هەوڵیداوە لەڕێگای گێڕانەوەی ئەم چیرۆکەوە ژیانێکی واقیعی بەکۆمەکی خەیاڵمان بەشێوەیەکی هونەرییانەی سەرکەوتوو بۆ بگێڕێتەوە.

ئایدیا لەڕۆمانەکەدا:

وەک لەپێشەکییەکەی سەرەوەدا ئاماژەمان پێدا هەموو رۆمانێک جگە لەلایەنی زمان و جوان نووسین و ئیستاتیکاو خەیاڵ لەهونەری گێڕانەوەدا، بۆ خۆشی پەیام ئامێزەو خاوەن ئایدیاو روئیای تایبەت بەخۆیەتی و نووسەر لەڕێگای بەرهەمەکەیەوە قسەی بۆ خوێنەرەکانی پێیە، لەم رۆمانەشدا، نووسەر بەقووڵی ئیش لەناو پانتایی ئایدیاکانی خۆیدا هەم وەک نووسەرو هەم وەک ژن و هەم وەک پەناهەندەیەک دەکات و لەڕێگەی گێڕانەوەو نووسینەوە بەراوردی دوو ژیانی جیاواز لەناو دوو سەرزەمین و دوو وڵات و دوو گەل و ئاین و حکومەت و دابونەریت و یاساو رێسادا دەکات، (ڤێرجینیا وۆڵف-VIRGINIA WOOLF) یەکێک لەهەرە نووسەرە ناسراوەکانی دونیا، دەربارەی ماف و ئازادییەکانی ژن دەڵێت» هەمیشە بۆ هەموو ژنێک، ژوورێک و قەڵەم و کاغەزێک پێویستە) بەبڕوای (وۆڵف) ژوور، بەواتای ئازادی تاک و قەڵەم و کاغەزیش بەواتای بوونی چیرۆکێک بۆ گێڕانەوە، کە (ئەژین عەبدولخالق)یش، وەک نووسەرێکی ژن شەڕی جێبەجێکردنی ئەم وتەو روئیایە دەدات، هەربۆیە ئەو پێمان دەڵێت ئەگەر پیاوان لەیەک لایەنەوە بەدەست ئازارەکانی مرۆڤبوونەوە بناڵێنن، ئەوا ژنان هەمیشە گرفتاری دەستی خۆیانن وەک رەگەزو وەک مرۆڤ، چونکە هەمیشە قوربانیی گەورەی دەست نیشتمان و یاساو رێسا ئەوانن. بۆیە هەمیشە ئەوان وەک رەگەزی مێینە لەدەس خۆیان وەک مرۆڤ و نیشتمان وەک ماڵ هەڵدێن و بەدوای پەناگەیەکی ئارامدا دەگەڕێن، ئەم رۆمانە گەڕانێکی قووڵە بۆ پرسیارکردن لەشوناس، لەو بوونەی کەمرۆڤ لەهەرکوێبێت لەجەنگدایە لەگەڵ وەڵامەکەیدا، ئەم رۆمانە بەڕۆحیەتێکی راستگۆیانەوە نووسراوە کەهەر ئەو راستگۆییەشی خوێنەر پەلکێشی خوێنەوەی خۆیدەکات، چونکە چیرۆکی رۆمانەکە بەشێکە لەگێڕانەوەی ژیانی تایبەتی نووسەر، ئەمەش وادەکات هەموو ئەوانەی نووسەر دەناسن و ئاگاداری ژیانی تایبەتی ئەون باشتر لەناوەرۆک و چیرۆکی رۆمانەکە تێبگەن، چونکە وەک رەخنەگری بواری ئەدەب (سان بیڤ)دەڵێت» شارەزابوون لەژیاننامەی نووسەر، کلیلە بۆ لیکدانەوەی بەرهەمەکانی» ئەگەرچی نووسەر لەم رۆمانەداو لەڕێگەی گێڕانەوەی چیرۆکی تایبەتی ژیانی خۆیەوە دەمانباتە ناو چیرۆکی گەورەو گشتی ژیانی هەمووانەوە، بەڵام هێشتا هەمووشتەکان وەک خۆی روون ناکاتەوە، چونکە وەک (ئیسابیل ئالێندی) رۆماننووس دەڵێت» وێنەی کارەکتەرەکان بەتەواوی مەکێشە، هەندێک لایەنیان بەناڕوونی بهێڵەوە، ئاخر لەواقیعیشدا هەموو کەسێک لایەنی شاراوەی هەیە» هەربۆیە نووسەریش لایەنە شاراوەکانی باس نەکردوەو هەوڵیداوە خوێنەر خۆی ببێت بەبەشێک لەکارەکەو ئازادانە خۆی ئەو لایەنە شاراوانە بدۆزێتەوە، کەئەمەش بەشێکە لەشارەزایی و هۆشیاری نووسەر بەرامبەر بەنووسین و گێڕانەوە. نووسەر لەم رۆمانەدا دەمانخاتە بەردەم دووبارە بەرپرسیارەتی ئازادی و ئازادی تاک و دیموکراسی وڵاتانی ئەوروپاو مافەکانی مرۆڤ، ئەو دووبارە وێنایەکی ترو دیوێکی تری ئەم رووداوانەمان پیشاندەداتەوەو راشکاوانە پێماندەڵێت ئەوەی بەناوی بەهەشتی ئەوروپاوە لەهزرماندا وێنای کراوە جگە لەیۆتۆپیایەک زیاتر هیچی تر نییە، ئەو پێماندەڵێت مرۆڤ لەهەرکوێی ئەم سەرزەوییە بێت، بێماڵ و نیشتمان و ئازادییە. جا ئەو بێماڵى و ئازادییە بەفۆڕم و قەبارەو جۆرو چۆنایەتی و چەندایەتی خۆیەوە.

بۆیە ئەم رۆمانە بەبڕوای من جگە لەلایەنە ئیستاتیکی و چێژ بەخشەکەی یەکێکە لەنووسراوە جددیەکانی دونیای ئەدەبی ئێمە، کە لەخۆیدا چەندین پرسی زیندووی قورس و ئاڵۆزی، ئینسانی مۆدێرنی کۆکردۆتەوە، کە هەر ئەمەشە وادەکات ئەم رۆمانە شیاوی خوێندنەوە بێت.

   بۆ ئەم نووسینە سوودم لەم کتێبانە بینیوە:

1- هونەری ڕۆمان - میلان کۆندێرا - دەزگای سەردەم

2- ڤێرجینیا وۆڵف - ژوورێک بۆ خۆت- دەزگای موکریانی

3- رۆمان و ژیاننامە- حەمەسەعید حەسەن- ناوەندی رۆشنبیری ئاویەر

4- ژنەکان وڵاتیان نییە_ ئەژین عەبدولخالق- ناوەندی  رۆشنبیری رەهەند