کاروان گەزنەیی
ئەندامی پەرلەمانی کوردستان

نا ناوەندێتی لە دەسەڵات و شۆڕکردنەوەی دەسەڵاتە ئیداری و کارگێڕییەکان زەنگێکی دڵخۆشکەرە بەرەو سەرکەوتن و بەهێزکردنی حکومەتی هەرێم و هاوتەریبە لەگەڵ خواستی ئاوەدانی زیاتری پارێزگاکان لە تەواوی هەرێمی کوردستان و خزمەتکردنی خەڵک و خاکەکەشی.

پەیکەربەندکردنەوەی ئەنجومەنی پارێزگاکان لە چوارچێوەیەکی یاسای تۆکمە و بە باڵوێزکردنی پارێزگار و بەهێزکردنەوەی قائیمقامەکان، دانانی بەردی بناغەی دابەشکردنێکی یەکسان و خەرجکردنێکی شەفافە لە داهاتی هەرێمدا. لە هەمانکاتدا، دەرفەتێکە بۆ بڕینی بیرۆکراسیەت و هەنگاونان بەرەو تۆکمەکردنی پردی پەیوەندی نێوان دەسەڵات و هاووڵاتی.

لامەرکەزیەت واتا نا ناوەندێتی لە دەسەڵات و دەسەڵاتی خۆ بەڕێوەبەری؛ لامەرکەزیەتی ئیداری و کارگێڕی دەرفەتێکە تا پارێزگاکانیش بخرێنە ژێر تاقیکردنەوەیەکی سەخت، و بۆ سەرکەوتن ئامادەی هەموو پلانێکی نزیک و دوور مەودان و هەستی بەرپرسیارێتی زیاتر دەکات. ئەمە بە ڕوونی لە دەستووری هەمیشە عێڕاقدا ئاماژەی پێکراوە، و سەرکردایەتی سیاسی کوردیش بەردەوام و نەوە دوای نەوە هەڵگری ئەم خواستە بوون؛ هاوکات، لە کارنامەی حکومەتی هەرێم لە بەشی کارگێڕی لە ماددەی یەک بە ڕوونی حکومەتی ئاماژە بە لامەرکەزیەت دەکات؛ پابەندبوون بەم کارنامەیە بەشێکە لە جێبەجێکردنی کارنامەی حکومەتی هەرێم لە کابینەی (٩).

بە گشتی، پرسی لامەرکەزیەت، پرسێکی زانستی و ئەکادمییە و دەبێت لە هەمان سۆنگە و بەرپرسیارێتیشەوە مامەڵەی لەگەڵ بکرێت، و ناکرێت بۆ مەبەستی سیاسی بە لاڕێدا ببرێت.

بۆ ئێستا؟

لە ئێستادا نادادییەکەی مەدروس لە کوردستان لە ئارادایە، و دەبێت ئەمە کۆتای پێبهێندرێت، و تاکە ڕێگەش گرتنەبەری هەنگاوی لا مەرکەزیەتە. پێشتر، ئیدارەی سلێمانی لەساڵی ١٩٩٦ تا ساڵی ٢٠١٠ تەنها %٤٣ داهاتی کۆی هەرێمی کوردستانی لەبەردەستدا بووە، توانیوەتی بەشێوەیەکی سەرکەوتوو ئیدارەی پارێزگای سلێمانی، هەڵەبجە و ئیدارەکانی ڕاپەڕین و گەرمیان بدات. بەڵام دوای ئەوکاتە غەدرێکی یەکجار گەورە لەو ناوچانەی کوردستان دەکرێت.

لە پێش ساڵی ١٩٩١، حکومەتی عێڕاقی لە پارێزگای سلێمانی (١٣١) هەزار شوێنی نیشتەجێبوونی ڕوخاندن؛ (٥) قەزا و (٢٨) ناحیەی کاولکرد؛ (٢٠٠٠) گوندی وێرانکرد، و (١٣) کارگەی بە لەکارکەوتووی بە میرات بۆ حکومەتی ئیدارەی سلێمانی بەجێهێشت، (٣٠٠٠) کلیۆمەتر شەقامی سەرەکی داڕوخێندران.

کە حکومەتی ئیدارەی سلێمانی دەستبەکاربوو، (٢٠٠٠) خوێندنگەی بنیادنا و (٤٨)هەزار مامۆستای تازەی دامەزراند کە پێستر تەنها (٦) هەزار مامۆستامان هەبوو. حکومەتی ئەوکاتی ئیدارەی سلێمانی، توانی بڕی (٢) ملیار دۆلار بۆ پڕۆژەکانی سلفەی زەواج و عەقار دابینبکات، و بڕ (١) ملیار دۆلار بۆ ئاوەڕۆی پارێزگاکە تەرخان بکات. هاوکات، لە کۆی هەبوونی تەنها یەک پەیمانگا (٦) زانکۆ دروستکران و هەزاران یەکەی نیشتەجێبوون بنیادنران و شەقامەکان ئاوەدان کرانەوە؛ لە کاتێدا ئەمانە لە پارێزگاکانی دیکەی هەرێمی کوردستان لەسەر بودجەی گشتی دەوڵەت کران، کە بوودجەی پارێزگاکانی دهۆک و هەولێر بریتیبوو لە %٥٧. لە ئێستاشدا، نابەرامبەرییەکی یەکجار نا پێوانەی هەیە لە دابینکردنی بودجەی هێزەکانی هەرێم؛ بە نمونە، بودجەی هێزەکانی (٨٠، زێرەڤانی، دژەتیرۆر و پاراستن) ئەوەندە و نیوی هێزەکانی (٧٠، بەرگری فریاکەوتن، دژەتیرۆر و دەزگای زانیاری) کە ژمارە هەردوو هێزەکە هاوتایە.

بودجەی تەواوی خاڵە سنوورییەکانی هەرێم دەچێتەوە وەزارەتی دارایی، جگەلە گومرگی ئیبراهیم خەلیل، کە تەنها %٣٠ دەچێتەوە وەزارەتی دارایی. لە دوای ساڵی ٢٠١٤ بودجەی هەرێم بە ڕێژەی %١٠٠ پەسەند کراوە، بەڵام پارێزگای سلێمانی بودجەکەی بە ڕێژەی %٣٦ کەمکراوەتەوە، و لە دوای ئەوە تەواوی قەزاکانیشی بودجەیان کەمکراوتەوە؛ بە نمونە، شارەوانی کەلار مانگانە (٢٠) ملیۆن دیناری پێدەدرێت، لە کاتێکدا شارەوانی زاخۆ (٢٦٠) ملیۆنی پێدەدرێت. شارەوانی چەمچەماڵ ٤ ملیۆن دیناری پێدەدرێت و شارەوانی ئاکرێ ٦٠ ملیۆن. دوای ٢٠١٠ حکومەتی هەرێم بە بەرنامە کار لەسەر برسیکردنی دانیشتوانی دەڤەری سلێمانی دەدات، بە جۆرێک کە بە ڕێژەی %١٠٠ برەو بە کێڵگەکانی خورمەڵە و تاوکێ دراوە، بەڵام بە ڕێژەی %٩٠ بەرهەمی شیواشۆک کەمیکردووە.

لامەرکەزیەت بۆ ئەوەیە ئەم نادادییە لە کوردستان نەمێنێت، و داهاتی تەواوی کوردستان بچێتەوە دەستێکی ئەمین و تەواوی کوردستان پێکەوە سود لە داهاتەکان ببیینن هەر لە زاخۆوە تا خانەقین. هەبوونی لامەرکەزیت بە مانای ڕوخانی حکومەتی هەرێم و کیانی هەرێمی کوردستانی نایەت، بەڵکە بە پێچەوانەوە کوردستان ئاوەدانتر دەبێت. لا مەرکەزیەت لە ئێستادا گرنگترین هەنگاوە چونکە ئەم حکومەتە ناتوانێت ئیدارەی هەرێمی کوردستان بدات و باشترین بژاردە دابەشکردنی دەسەڵاتە کارگێڕی و ئیدارەکانیەتی بەسەر پارێزگاکاندا.