جه‌مال کۆشش

چاوێک لەدەوروبەرن

کۆماری ئیسلامی ئێران لەڕیزبەندی (١٧٣)یەمیندایە، بەیەکێک لەسەرکوتکەرترینی « ئازادی دەربڕین» لەجیهان  دادەنرێت.  سەدان هەڵسوڕاوی میدیایی سەرپەڕێنراو ئیعدامکراون، زیندانی و ئەشکەنجەدراون و راونراون.  تورکیا لە(١٥٧)دایە،  ٩٤%ی میدیاکان لەژێر کۆنترۆڵی  ئەردۆغاندایە. عێراق «بەحکومەتی هەرێمیشەوە»  بەپلەی (١٦٢)یەمین دێت.  لەڕیزی خراپترین ئەو دەوڵەتانەن  کەئازادی رۆژنامەگەری لەلایەن رێکخراوی نێونەتەوەیی پەیامنێرانی بێسنوور، لەنێو (١٨٠) دەوڵەتدا لەساڵی ٢٠١٩ بڵاویانکردۆتەوە. 

 ئازادی رۆژنامەگەری فاشسترین رژێمی دونیا ناتوانێت کۆنترۆڵی بکات. بەدواداچوونە رۆژنامەوانییەکان لەسەر گەندەڵی و قۆرخکردنی کۆمپانیاکان و قاچاخبردنی بارزگانی مافیایانەی نەوت، لەسەر پەیوەندی داعش بەحزبەکانی نێو دەسەڵات و بازرگانیکردنیان لەگەڵ بەرپرسان، لەسەر لەشفرۆشی، هەژاری و بێکاری، بندیوارو موچەی خانەنشینی و چەند موچەیی، تووڕەیی وهەڵسانی جەماوەرو سوتاندنی بارەگاکان، بڵاوکردنەوەیان لەدەزگاکان و تۆڕە کۆمەڵایەتیەکاندا دەیانیان لەسەری کوژران، سەدان لەزیندانەکانن. ئازادی رۆژنامەگەری، دایکی هەموو ئازادییەکانەو  یەکێک لەهەرە گرنگترین مافەکانی مروڤە، جەوهەری و بنچینیەییە  بۆ ئەوەی کۆمەڵگا لەدەوڵەتی دیکتاتۆری بپارێزێت. ئازادی رۆژنامەگەری و ئازادی دەربڕین ناتوانن لێکیان بکەینەوە. هیچ ئازادییەک نیە ، کە ئازادی دەربڕین نەبوو.

سەردەمی دەرنەبڕین

رێبوار کەریم وەلی، ئیکس وتارنووسی سیاسی  دەزگای راگەیاندنی رووداو، وتارێکی بەناوی (ئازادی لەسەردەمی دەرنەبڕیندا) بڵاوکردەوە،  دوا دێڕ دەنووسێت: (ئازادی لەسەردەمی دەرنەبڕیندا درۆیەکی شاخدارە/ پریس میدیا).

نزیکەی پێنج هەزار کەس  لە(٨٥٠) دەزگای راگەیاندندا لەکوردستاندا کاردەکەن هەن،  وەک لەڕاپۆرتی نیشتمانیانەی رێکخراوی پەیامنێرانی بێسنوریشدا هاتووە « زۆرە، بەڵام  زۆر بەکەمی  بواری میدیای ئازاد هەیە». ئەم ژمارەیە هەمەڕەنگ و دەنگی میدیایی نین. ترسی دەسەڵات و کۆنەپەرستانە لەمیدیای جددی و بۆ شاردنەوەی خودی ئەو ترسەیەو کۆنترۆڵکردنی دەربڕینە. نابودکردنی دەربڕینە بەناوی دەربڕینەوە. 

مەترسیدارتر لەگەندەڵی

پێش دەرچوونی هەر یاسایەک بۆ چاپەمەنی و رۆژنامەگەی، هاوشانی  دەرچوونی یاساکانیش (١٩٩٣، ٢٠٠١، ٢٠٠٤، ٢٠٠٧، ٢٠١٣..)  تیرۆر و کوشتن و راوەدوونان و شوێنبزرکردن و فەلاقەو دارکاری  هەر هەبووە.  کێ فەرهاد فەرەج، سۆرانی مامە حەمە، سەردەشت عوسمان، کاوە گەرمیانی، ویداد حسێن و ...تیرۆر کرد، کێ هەوڵی لەنێوبردنی هاوژین ئەمین و سەروەر پێنجوینی و مەریوان هەڵەبجەیی و دەیانی تری دا، نامەی هەڕەشە بۆ چەند رۆژنامەنووسی ئازاد « بەشدار عوسمان و فەرمان خێلانی و نیاز عەبدوڵاو کەمال چۆمانی ...» نەنارد،   کام رۆژنامەنوسی ئازادیخواز ماوە پڕ شەق و تێهەڵدانتان نەکردبێت و لەسەر کۆمێنتێک  «دڵشاد هیمو وهەرێم جاف و زریان محەمەد و ئاودێر عومەروهیمن مامەندو شیروان شێروانی و ئەحمەد زاخۆیی  گۆهدار بەروشکی. لەزینداندا توندتان نەکردبێت...دەیانتان راکێشاوەتە بەردەم دادگا بەبیانووی « زڕاندنی نێوبانگی سەرۆک- بەهرۆز جەعفەر..».

 هەرگیز دەسەڵاتداران و بکوژانی رۆژنامەنووسان لە لێپێچینەوەیی دادگایی و سزادانیان لەبەرامبەر ئەو هەموو تاوانە» لەتیرۆر، رفاندن و زیندانی و تێهەڵدان ..» نەترساون.  بەدرێژایی (٣٠) ساڵی حوکمڕانیان  یەک کەس لەتاوانبارانی پلە یەک، لەگوڵ کاڵتریان پێنەوتراوە.  بەڵام هەر شکایەتێکی دەسەڵاتداران لەڕۆژنامەنووسان یەکسەرە بەزیندانی وغەرامەی گەورەو داخستنی دەزگاکە کۆتاییان دەهات.

چاولێکردنی مۆدیلی تورکی لەیاساکانی رۆژنامەگەریدا، پەیڕەوکردنی هەرە خراپترینەکانە. (یاساکانی خراپ بەکارهێنانی  میدیا ئەلکترۆنییەکان، یاسای پارێزگاری لەپیرۆزییەکانی ئاڵاو سمبولە نەتەوەییەکان، ئاسایشی نەتەوەیی). لەتەواوی دونیادا هێندەی تورکیا رۆژنامەنوسی زیندانیکراوی نیە (لانی کەم ١١٤)، شکات لێکراوی نیە (١٥٠٠)، بێکارکراوی نیە ( ١١ هەزار). تەوەرەکانی « کورد، ئیمان، کۆمۆنیزم، کۆڤید، نهێنی ئابوری» وەک پشتیوانی  لەتیرۆر بەهانەیان بۆ داتاشیون و لەیاسادا جێگیرکراون. پارتی بەخێرایی بەم ئاراستەیەدا  ملدەنێت. کاوە محەمەد لەم کابوسە ئاگادارمان دەکاتەوە (ئەو رەشبگیرییەی ئێستا زۆر لەگەندەڵی مەترسیدارترە- سایتی شارپرێس).

تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئازادی دەربڕین

بەخاترجەمیەوە،  تۆڕی ویکیلیکس «جولیان ئەسەنج و هاوڕێکانی»، بەئاشکراکردنی تاوانە جەنگییەکانی ئەمەریکا لەعێراق و ئەفغانستان، گەورەترین ئاڵوگۆڕی مێژووییان لەدەربڕیندا خوڵقاند. ئەوان بۆ گەیاندنی زانیارییە گرنگەکان بەئاگایی گشتی» رۆحی کاری میدیا»یی، ژیانی خۆیان خستە بەردەم جەبەرووتی گەورەترین هێز، دەربەدەر بوون، بێخانەو لانەبوون و بەمانگ و ساڵ لەترانزیت و قونسڵییەکان گیریان خوارد، تا حوکمی (١٥٧) ساڵیان بەغیابی بۆ دەرچوو. لەبەرامبەردا تاوانەکانی ئەمەریکا لەئاستێکی گەورەی نێونەتەوەیدا ریسوا کرا، ئەفسەرە جەللادەکان دادگایی کران، بوون بەسەرچاوە بۆ ملیۆنان کتێب و لێکۆڵینەوەو دەرگای بەڕووی هەموو رۆژنامە جیهانییە گرنگەکان کردەوە. « گاردیان، واشنتۆن پۆست، لئبس، لۆمۆند..»

سەدا (٧٠ تا ٨٠) ی بینەران و بیسەرانی زۆربەی کەناڵەکانی راگەیاندن، لەڕێگای  دیجیتاڵیەوەیە. گروپە ناڕازییەکان «بەتایبەت  لاوان» بەهۆی هەرزانی و خێرایی  میدیای ئەلکترۆنی و نەناسینی کەسایەتییانەوە، ئەم کەناڵانە بەتایبەت فەیسبووک بەکاردەهێنن. لەم ماوانەدا  سەران و کاریزما و پێشەواکانی شۆڕشی کورد، لەمیدیای دجیتاڵی و بەتایبەت فەیسبووک، حەشریان پێدەکرێت. چەندین پێشمەرگەی دێرین، مێژووی خۆیان  بەڕابەرەکانیان شەرمەزار کرد، نەبەردانە داوای لێبوردنیان لەخەڵک کرد. کەڵکەڵەی ئەم پرۆژە یاسایەی فراکسیۆنی پارتی « پاراستنی ئاڵاو رابەرەکان و پێشمەرگە»  دەمکوتکردنی ئازادی دەربڕین و هەمان سیناریۆی تورکیایە لەکوردستان بەناوی « بێڕێزی بەسمبولەکان..».

چۆن ئازادییەکان بەگشتی و دەربڕین بەتایبەت بپارێزین؟

 ئۆپۆزسیۆنی فەرمی ئیسلامی کە خۆیشیان قوربانی ملهوڕی دەسەڵاتن و لێیان تیرۆر کراوە، ئێستاش هەندێکیان لەزینداندان، خۆیان هاوبەش و خوڵقێنەری هەمان سیستەمی پیرۆزییەکانن.( لەتیرۆری عەبدولخالق مەعروف و سەڵاح هەوارمی و فەرهاد فەرەج و شاپورو قابیل ..و سوتاندنی کتێبخانەکان و  بە قەدەغەکردنی شانۆو راوەدونانی نووسەران و فەتوا لەدژی سەرجەم ئازادییە سەرەتاییەکانی ئینسان...) تادەگات  چوونە پشت ئەردۆغانی فاشیست لەکێشەی ئەمدواییەی تورکیا/فەرەنسادا.

هەروەها  بەشێک لەتووێژی رۆشنبیران و رۆژنامەنووسان و هەندێک تووێژی چەوساوەکان پێیانوایە بەکاری پەرلەمانی دەتوانن رێگری لەتێنەپەڕاندنی یاسا کۆنەپەرستەکان بگرن، بزوتنەوەی گۆڕان و نەوەی نوێ-یش ئەم کوێرە رێیە دەکەنە دەستکەوتی ئۆتۆبان و بەمیدیا زەبەلاحەکانیان بیروڕای گشتی دەشێوێنن.

«نەخۆشی شۆ» ، نەخۆشییەکی زگماکی  چەپی دابڕاو لەکێشە چینایەتییەکانی کۆمەڵگای کوردستانە.  تەواوی هەڵسوڕانی کەمپینی و هستریکی و خۆنوندانێکی بێ بەرنامەو بێستراتیژە، لەڕاستیدا پەلەقاژەیە بۆ دەنگدانەوەی « هێشتا نەمردوم».  فەتوای داعشییانەی مەلایەک، کەمپینی ئازادکرنی رۆژنامەنووسێک، گۆرانیبێژێک، دەیانباتە پەڕی ئاسمان. ئەم رەواڵە لەپراتیک و ئەم شێوازە  بۆ خەباتی ئاڵوگۆڕی واقعی لەژیان، بۆ ئازادییەکان، بۆ مافەکان بێمتمانییەکی هەتاهەتایی بەچەپ لەنێو جەماوەردا  جێگیرکردووە.

بۆ ئەوەی دەربڕین ببێتە هێز، پێویستە لەڕێگەی دەربڕیندا هێز هەبێت، وەک چۆن مارکس بۆ تیۆر دەڕوانێت، دەربڕین دەبێت ئەم تواناییە پراتیکیەی هەبێت و ئەویش لەناو دڵی دەربڕیندایە. سەردەشت عوسمان، «وتەنی هەمیشە شتێکت بۆ وتن هەبێت کە ئەوانی دی/ دەسەڵاتداران» نایانەوێت ببیستن. بوونی رێکخراوەی سیاسی کۆمۆنستی کەئامانجی دابینکردنی ئەوپەڕی ئازادی سیاسییەو سەنگەر بەسەنگەر  دەستپێشکەریی بێ و هێزی دەربڕین  بەبەردەوامی هەمەڕەنگ و فراوانتر بکات و نەداران بۆ ماف و ئازادییەکانیان مۆبیلەزە بکات.