سازدانى: نەوزاد ساڵح

نوسەرو رووناکبیر دانا بەهادین لە چاوپێکەوتنێکی ‌هاوڵاتى دا باسلەوەدەکات  کورد  هیچ  پێگەیەکى  سیاسى و ئابوری  نییە لەناو شەپۆلەکانى  جیهانگیریدا هۆکارى سەرەکیش دەگەڕێتەوە  بۆ ئەوەى  خاوەنى  دەوڵەتى  سەربەخۆى خۆی  نییە.

دانا بەهادین پێیوایە «هەربۆیە  زۆ ر گرنگە لەبرى  ئەوەى فۆکەسمان  چڕبکەینەوە  لەسەر  ئەوەى  کە سنورمان  کاڵ بکەینەوە  و ببین بەوەرگرى  هارد وێرى  جیهانگیرى، پێویستە  کارى سیاسى  بکەین  بۆ بەدەستهێنانى مافى  سەربەخۆیى و وەک  گەلانى پێشکەوتوى دنیا بەشداربین لەوەرگرتنى سۆفت وێرى  جیهانگیرى» .

لەم چاوپێکەوتنەدا دانا بەهادین وەڵامی چەند پرسیارێکی هزریی ‌هاوڵاتى دەداتەوە.

‌هاوڵاتى: ئایا ئارگومێنتەکانى فەیلەسوفى بوارى مێژوو (فیرنان برودێل) لەگەڵ پرس و مێژووى کورد دەگونجێن لەکاتێکدا کە لەماوەى (100) ساڵی رابردوودا کوردستان  دووچارى  داگیرکردن و پارچە پارچەکردن بووەتەوە؟

دانا بەهادین: مێژووناس  و فەیلەسوفى  گەورەى  فەرەنسى (برودێل)، مێژووی رووداوەکان وەک رۆژو و ژمارە ناخاتەڕوو،  بەڵکو بۆ هەموو رووداو یان کارەساتێکى سیاسى باکگراوندە سیاسى و فکریەکەى شرۆڤە دەکات، واتا پشت نابەستێت بەباسکردن و گێڕانەوەى  چیرۆکى رووداوەکان بەساڵ و رۆژەوە، وەک ئەوەى مێژوونووسە کلاسیکیەکان گرنگى  پێدەدەن (برۆدێل)  لەیەکێک  لەئارگومێنتەکانیدا پێمان دەڵێت:  (زۆرجار بزووتنەوە سیاسییەکان بەهۆکارى  کاریگەرى بارودۆخە سیاسییە بەهەژموونە دەرەکیەکان چەندین  گۆڕانکارییان  بەسەردا دێت، بەشێویەک  کە ئەو بزووتنەوە سیاسییانە  ئێستاو ناوەڕاستەکانى تەمەنیان  بەهیچ  شێوەیەک لەسەرەتاکانى تەمەنیان ناچن)، ئەو مەبەستیەتى پێمان  بڵێت  بزووتنەوەیەک بەهەر هۆکارێکى سیاسى کە دروست دەبێت، چەندین  گۆڕانکارى  بەسەر پەیام و ئامانج  و  ستراتیژە  فکرى  و سیاسیەکانیدا دێت، ئەمەش  کاتێک  قۆناغەکانى  تەمەنى  بزووتنەوەکە بەرەو سەر هەڵدەکشێت و گوزەر  دەکات  بەناو  رەوش و ئەزموونە سیاسییە جۆراوجۆرەکاندا. لەم ڕوەوە، ئەو مێژووى  دابەشکردووە بەسەر (٣) ماوەدا وەک مێژووى ماوە ( دوور، مامناوەند، نزیک).

بەپێى ئەم دابەشکاریەى  (برۆدێڵ)  بێت، مەرج نیە ئەو گۆڕانکاریانەی لەقۆناغەکانی دواتردا بەسەر پەیام و خەباتی سیاسییدا دێت باشتر بن لەوەی لەسەرەتادا بزووتنەوەکەی بۆ دروست بوو.  لەخوێندنەوەی مێژووی کورددا، (برۆدڵ) خزمەتێکی گەورەمان دەکات.

بزووتنەوەى  سیاسى کوردستان  بەشێوەیەک گۆرانکارى  بەسەرداهاتووە پەیامەکانى ئێستامان بەهیچ  کلۆجێک لەپەیامى  سیاسى  مێژووى  ماوە دوورمان ناچێت  و لەپرسە سەرەکییە  راستەقینەکەى خۆمان داماڵراوین کە لەمێژووى ماوە دوورى سەدساڵەدا بۆمان دروست بوو  ئەویش بریتیە لە (داگیرکردن  و  دابەشکردن  و  توانەوەى نەتەوە)یمان. لەمێژووى ماوە دوورداو لەگەڵ دامەزراندنى  دەوڵەتى عێراقدا، بابوباپیرانمان بەنیازبوون دەوڵەتى کوردستانیان بۆ دابمەزرێنن، بەڵام مەخابن  قۆڵیان بڕین ، خەبات  و تێکۆشانى سیاسى نەوەى یەکەممان بۆ سەربەخۆیی بەردەوام  بوو، بەڵام لەماوە مامناوەندو نزیکدا ئەم پرۆژەیە وەرچەرخا بۆ باسى ئۆتونۆمى و سۆشیالیزم و دیموکراسى و رووبەڕووبونەوەى گەندەڵى .

لەئێران بەڕێز( قاسملو) چووە شوێنى (قازى محمد)، قاسملو وەک  قوربانیدەرێکى سیاسى خاوەنى مێژوویەکى پرشنگدارە، بەڵام کەموکورتى پرۆژە سیاسییەکەى ئەوەبوو گەڕایەوە بۆ پلورالیزم (فرەیی) و پێکەوەژیانى ئاشتییانە لەگەڵ دەوڵەتى ئێرانداو پشتى کردە پرۆژەى سەربەخۆیى!!.

(عەبدوڵڵا ئوج ئاڵان)یش مێژوویەکى لەقوربانیدان  تۆمارکردووە، بەڵام  لەکوردستانى باکور بەباسى  سەربەخۆیی دەستپێکردو بەزیندوکردنەوەى  شارستانیەتى  میزوپۆتامیاو رۆڵى کورد  لەپرۆژەى  ئاشتى رۆژهەڵاتى ناوەڕاست کوتی پێهێنا. ئەم وەرچەرخانە سیاسییە تەنانەت نەبووە هۆى ئەوەى ژیانى سیاسى لەدوژمنایەتى داگیرکەرانى کوردستان بپارێزێت، ئەوەبوو قاسملویان تیرۆر کرد و ئوج ئالان-یشیان خستە بەندیخانەوە. مەبەستم ئەوەیە بزووتنەوەی کوردی ئێستا زۆر دوورە لەو شتەی بۆی دروستبوو.

‌هاوڵاتى: دەتەوێت پێمان بڵێیت لەئێستادا بزوتنەوە سیاسییەکانى کوردستان کار بەپرۆگرامێکى  سیاسى  دەکەن  لەهەناوى  واقیعى کێشە راستەقینەکانى کوردستانەوە هەڵنەقوڵاوە. ئەمەوێت لەسەر ئەم خاڵە روونکردنەوەی زیاتر بدەیت؟

دانا بەهادین: بەڵى کتومت  دەمەوێت ئەوە بڵێم ! ئێمە وەک کوردستان دووچارى داگیرکارى بووینەتەوە، کەچى  کاری  جۆراوجۆر  لەسەر بەرنامە فکرییەکانى وەک (لیبرالیزم و دیموکراسى و دادپەروەرى و سۆشیالیزم) دەکرێت. ئەم  بەرنامانە جێگەیان بە بەرنامەى سەربەخۆیى کوردستان چۆڵکردووە!

لەڕاستیدا تەنها چەمکى سەربەخۆیى چەمکێکى خۆرسکە لەڕووى سیاسییەوە بۆ سەرجەم لایەنە سیاسییەکانى کوردستان کە بەداخەوە کارى لەسەر ناکەن، ئەم چەمکانەى دیکە زۆرینەیان هاوردەن و پێشتر لەلایەن بیریارانى وڵاتانى دەرەوە بەرهەمهێنراون و لێرەش بە کەموکورتیەکى زۆرەوە کاریان لەسەرکراوەو دەکرێت.

زۆرینەى جاریش بوون بەهۆکارى دروستکردنى شەڕى ناوخۆ، بەنموونە: لایەنێکى سیاسى خۆی بەنوێنەری عەلمانیی دەزانێت و لایەنێکى تریش کۆنسێرڤەتیڤ (خۆپارێزو داخراوە) یان لایەنێک دیموکراتخوازەو لایەنەکەى بەرامبەرى سۆشیالیزمى رادیکاڵیە، لەماوەى زیاتر لەپەنجا ساڵ  لەمەوبەر تا هەنووکەش  بینیومانن  کە چۆن ئەم چەمکە هاوردانە بۆ کورد بوونەتە هۆکارى شەڕى ناوخۆ و بەریەککەوتنى قورسى ئایدیۆلۆژى و توانەوەى یەکترو پاشان دیزە بەدەرخۆنەکردنى بابەتى  یەکڕیزیى نیشتمانى و مەسەلەى سەربەخۆیى  کوردستان.

‌هاوڵاتى: بۆچی پێتوایە ئەو چەمکە فکرییانەی بزوتنەوە سیاسییەکانى کوردستان کە هەڵیانبژاردوون، کردویانن بەبەرنامە، بەناونیشانى پارت و بزوتنەوەکانیان و کەم و زۆر کارى لەسەر دەکەن، بابەتی نین؟

دانا بەهادین: بۆ وەڵامى ئەم پرسیارەتان، بۆچونێکى  واقعى  فەیلەسوف  و  ئابوریناسى  بەڕەچەڵەک  هیندى (ئەمارتیا سێن)تان، بیرهێنامەوە کە دەڵێت: ( گەلێک  داگیرکراو بێت دەبێت سەربەخۆیى مەرجى  یەکەمى بێت، دیموکراسییەتیش مەرجى  دووهەمى بێت). واتا بۆ گەلێک  گەر داگیرکراوبێت  تا سەربەخۆ نەبێت زانستى نییە هەر چەمکێک لەچەمکەکانى سیستمى فکرى  و سیاسى بکات  بەمەرج و پەیامى یەکەمى خۆى لەکاتێکدا دەوڵەتى خۆی نیە! جا ئەگەر باسکردن لەو سیستمانە دیموکراسى بێت یان سۆشیالیزم و دادپەروەریی  یان هەر چەمکێکى دیکە بێت.

بەنموونە: لەسەردەمى  کۆڵونیالیزمدا زۆرینەى خاکى عەرەبى داگیرکرابوو لەناویاندا (میسر و مەغریب  و تونس و جەزائیر)، هەریەک لەم وڵاتانە جۆرەها لایەنى سیاسى ئۆپۆزسیۆنیان هەبوو، دابەشبوون بەسەر چەند ئاراستەیەکى فکریدا وەک (ئیسلامى ئسوڵى و میانڕەوەکان و پارتە کۆمۆنیستییەکان)، وێڕاى هەر ناکۆکیەکى فکرى و سیاسى لەنێوان خۆیاندا، بەڵام یەکڕیزبوون لەبەرامبەر  وەدەرەنانى  کۆڵونیالیستى  رۆژئاواو مەرجى یەکەمیان بریتى بوو لەسەربەخۆیی نیشتمانى عەرەبى.

هەروەها لەدواى  شۆڕشى ئۆکتۆبەر وڵاتى فینلەندا سەربەخۆیى خۆى وەرگرت، لەماوەى سەربەخۆبووندا ئەم دەوڵەتە بۆ ماوەى (6) ساڵ ناکۆکى قورس لەنێوان لایەنە سیاسییەکانى وەک چەپى رادیکاڵ  و کۆنسێرڤەتیڤەکان  و میانڕەوەکاندا هەبوو، بەڵام سەرئەنجام  دەوڵەتەکەیان  هێنایەسەر مێزى  گفتوگۆو پاشان  توانیان دەوڵەت بکەنە بەرژەوەندى هاوبەشى نێوانیان و دواجار  چەمک و پرانسیپەکانى سۆشیال دیموکراتیان کرد بەسیستمى سیاسى دەوڵەتەکەیان.

بۆ هەر گەلێک ئەم ئەزموونانەى لاى سەرەوە میکانیزمێکى سیاسى راستەقینەن، بەپێچەوانەشەوە  هەر گەلێکى بندەست  شۆڕش و پارتە سیاسییەکانى  مافى سەربەخۆیى فەرامۆش بکەن و سەرقاڵبن  بەباس  و خوازى یەکسانى و دیموکراسییەوە ماناى وایە کەوتوونەتەوە هەڵەیەکى زانستى  سیاسییەوە، بێگومان بۆ کوردیش ئەم ئارگۆمێنتە راستە کە حاڵى حازر لەناو ئەم هەڵەیەدا ژیان بەڕێدەکات! .

بەکورتی، تا سەربەخۆ نەبیت، ناتوانیت دیموکراتخواز بیت مەگەر لەخەیاڵدا. تەنانەت سەختە بتوانیت شەفاف بیت، چونکە ترسی داگیرکەر ناهێڵێت لەکاتێکدا لای کەم نیوەی سەروەتی ماڵەکەتی بەدەستەوەیەو هەمیشە بەسەر سەرتەوەیە پشکێکی گەورە لەداهات و سەروەت بەزۆرەملێ بۆ خۆی بەرێت.

‌هاوڵاتى:  بەڕێزت ئاماژەت بەفکرو سیاسەتى هاوردە کرد! دەمەوێت ئەم بۆچوونەت زیاتر روونبکەیتەوەو ئەگەر بکرێت بە بۆچوونی فەیلەسوفان دەوڵەمەندتری بکەیت، ئایا (رانسێر) هیچ سودێکی لەم رووەوە هەیە؟  

دانا بەهادین: فەیلەسوفى فەرەنسى (رانسێر) دەڵێت مامۆستایان هیچ وانەیەک بۆ خوێندکارەکانیان بەرهەم ناهێنن، بەڵکو تەنها وانەیەک دەخەنە بەردەست خوێندکاران کە پێشتر ئامادەکراوە، ئەم بۆچوونە بەسەر سیاسییەکانى ئێرەدا دەچەسپێت. لایەنە سیاسییەکانى کوردستانیش بەرهەمهێنەرى دەقى فکرى بابەتیانە نین بۆ کوردو تەنها بەرنامەى ئامادەکراوى پێشوەختەى دەرەوەى خۆیان دەخەنەڕوو  لەناو خەڵکى کوردستاندا.

لەبەر ئاڵۆزیی بابەتە فکرییەکانی، بەباشى دەزانم لەڕێگەى باسکردنى چیرۆکیکى راستەقینە کەخۆى دەیگێڕێتەوە، یەکێک لەوانەکانى بخەمەڕوو  بۆ ئەوەى تێگەیشتن لەفەلسەفەى وانەکەى ئاسان بکەین.

لەچیرۆکەکەیدا دەڵێت: (لەدواى جەنگى جیهانى  دووەم، مامۆستایەکى  فەرەنسى  هەلێکى کارى بۆ هاتووەتە پێش لەوڵاتى  هۆڵەندا وانە بەزمانى ئینگلیزى  بڵێتەوە بە (پێنج) خوێندکارى هۆڵەندى، لەکاتێکدا نە مامۆستاکە هۆڵەندى و ئینگلیزى دەزانێت، نە خوێندکارە  هۆڵەندیەکانیش  فەرەنسى  و  ئینگلیزى  دەزانن !

ئەم  کارە  هەم  بۆ مامۆستاکە و هەم  بۆ خوێندکارەکانیش دوائەندازە قورس و دژوار بوو، بەڵام  مامۆستاکە بەهۆى  قەیرانە داراییەکانى دواى جەنگى جیهانییەوە بەناچارى  ئەم  کارە  سەختە قبوڵ دەکات  و  بەگیرفانى خاڵییەوە  ملى رێگە دەگرێت  و بەرەو  وڵاتى هۆڵەندا  دەڕوات، لە یەکەم  رۆژى رووبەڕوبوونەوەى  لەگەڵ خوێندکارەکانیدا  فشار  لەخۆى  دەکات و تەنها لەماوەى چەند دەقیقەیەکدا بەزمانێکى ئینگلیزى  کەم و کورت  بەخوێندکارەکانى  دەڵێت: وانەکەى من ئەم کتێبە ئینگلیزیەى دەستمەو رادەستان دەکەم  و لەکۆتایى ساڵ دێمەوە بۆ  تاقیکردنەوەى  کۆتایى  وانەکەتان، خوێندکارانیش  کتێبەکەى  لێوەردەگرن  و پاشان دەستدەکەن بەهەوڵ و کۆشش  لەماوەى ئەو ساڵەدا،  تەنها لەبەرئەوەى  نمرەى دەرچوون بەدەست بهێنن، بەڵام سەیر لەوەدایە هەر پێنج خوێندکارەکە لە مادەى ئینگلیزى مامۆستا فەرەنسیەکەیاندا نمرەى  زۆر باش بەدەستدێنن  بەبێ  هیچ جۆرە یارمەتیدانێکى  مامۆستاکەیان  !. (رانسێر) لەگێڕانەوەى ئەم چیرۆکەدا مەبەستیەتى پێمان بڵێت:  ئەوانەى دەیانەوێت وەک مامۆستا یان وەک سەرکردەى سیاسى خۆیان بخەنەڕوو  داهێنەرى (بەرنامە و وانەکان) نین، بەڵکو تەنها بەکارهێنەرى  وانەو دەقە بەرهەم هاتووەکانن، واتە ئەگەر مامۆستاش ئامادەگى نەبێت لەوانە وتنەوە، خوێندکار  دەتوانێت  کۆنترۆڵى  وانەکانى بکات ( ئەگەرچى من تا ئاستێکى  زۆر  هاوڕا نیم  لەگەڵ  بۆچوونەکەى (رانسێر)دا سەبارەت  بەکەم تەماشاکردنى  رۆڵى مامۆستا  لەناو کایە مەعریفیەکاندا)، بەڵام  تائاستێکى  باش  لەڕەهەندى  سیاسییەوە هاوڕاى رانسێرم، چونکە دەبینین  هەرکەس و لایەنێکى سیاسى چەمکێکى  فکرى و سیاسى  دەکات  بەناونیشانى خۆى  و دەستدەکات  بەخۆنمایشکردن.

لەکوردستاندا لایەن هەیە چەمکى  دیموکراسى  کردووە بەناوى  خۆیەوە، لایەنێکى تریش چەمکى سۆشیال دیموکرات و ئەوانى دیکەش سۆشیالیزم  یان  لیبرالێزم  ناونیشانى  پرۆژە سیاسییەکەیانە، لەکاتێکدا هیچ  یەکێک لەسەرکردە  کوردەکان  داهێنەرى  ئەم چەمک  و ناوانە نین  کە کرودیانن  بەناسنامەى  پارت و  بزووتنەوەکانیان! بەڵکو بەئامادەکراوى لەدەرەوەى عەقڵى خۆیان هاتووەتە بەردەستیان  و پاشان پەخشیان  کردووەتەوە  بۆ ناو  خەڵکى کوردستان، هەروەک چیرۆکى پێنج  خوێندکارە هۆڵەندییەکە مامۆستاکەش نەبێت خوێندکارەکان خۆیان فێردەبن و بەکۆششى خۆیان دەردەچن، واتە میللەت شتێکی نوێی لەم سەرکردانەوە وەرنەگرتووە. مەبەستم لە بیرۆکەیەکە کەڕەچەڵەکی خۆماڵیی هەبێت و ئەوان میللەتیان فێرکردبێت، بەڵکو بەهۆی (وانەکانی دیموکراسی هاوردەکراوەوە خەریکە وانە بنچینەیەکەی خۆیان لەبیر دەکەن)، خوێندکارەکان میتۆدێکیان هەبوو لەگەڵ دەزگایەکدا بۆیە فێربوون، باشە میللەتی کورد کەمیتۆدێکی راستەقینەی نیە بۆ خوێندن و دەزگای خۆی نیە، چۆن فێری دیموکراسییەت دەبێت؟ روونتر، مەبەستم لەدەزگا دەوڵەتە، لەمیتۆدیش سەربەخۆییە. کە ئەم دووانەی نەبوو، میللەت ناچێتە سەر سکەی خۆی و گەشە ناکات، بەڵکو سەروەتی بەفیڕۆ دەبات. 

هاوڵاتى: بەگوێرەى ناوەرۆکى هەندێک لەوەڵامەکانت، چەمکى سەربەخۆیى دەخەیتە پێش چەمکەکانى تر بۆ بارودۆخى ئێستاى کوردستان، پێدەچێت بتەوێت بەرەو ئەو ئاراستەیەمان بەریت  تاسەربەخۆ نەبین ناکرێت ئێمە وەک کورد بۆمان گونجاو بێت  کاربکەین لەسەر هیچ چەمکێکى وەک دادپەروەرى یان دیموکراسى ...هتد. ئایا ئەمە رەها نیە؟

دانا بەهادین: بابەتەکە رەهایی و رێژەیی نیە، لێرەدا یان با بڵێم بە رێژەیی ناتوانیت ئەم بۆچوونە رەتبکەیتەوە، چونکە من باسی ئەزموونی مێژوویی گەشە و گەشەسەندن دەکەم، لەڕاستیدا سروشتى سیاسى دەوڵەتان ئەو راستییەى خستوەتەڕوو، گەلانى دنیا لەپاش دروستکردنى دەوڵەت توانیویانە سیستمى سیاسى بۆ خۆیان  دابڕێژن، بۆ نموونە وەک چۆن دەڵێن دەوڵەتى سۆشیالستى یان دەوڵەتى دیموکراسى، یان دەوڵەتانى سۆشیال دیموکرات بەواتاى ئەوەى دەوڵەت دەبێتە خاوەنى سیستمى سیاسى نەک بەپێچەوانەوە سیستمى سیاسى ببێت بەخاوەندارێتى دەوڵەت، مەبەستمە ئەوە بڵێم  ئێمە وەک کورد تا ئێستا نەگەیشتوین بەقۆناغى  دەوڵەت و  سەربەخۆیى  تا بانگەشەى ئەوە بکەین لەسیستمە سیاسییەکەماندا دادپەروەرین  یان دیموکراسین، گەر لەپێش دەوڵەت و سەربەخۆیى  هەر سیستم و چەمکێک  بکەین بەبەرى  ژیانى سیاسییماندا بێشک کەوتووینەتە  هەڵەى  زانستییەوە. دیموکراسی و دادپەوەریی هەر لەخۆیانەوە نابنە بەشێک لێمان، بەڵکو مەرجیان هەیە کەئەویش بوونی دەوڵەتە.

بۆ پشتڕاستکردنەوەى  بۆچوونەکەم  بەپێویستى  دەزانم  بۆچوونی   بیریارى  گەورەى  بوارى  چەمکى دادپەروەرى   (جۆن ڕۆڵز ) بەنموونە  بهێنمەوە. ئەو  دەڵێت:   (هیچ  گەلێک ناگات بەدادپەروەریی  تا لەناو  دەوڵەتێکى سەربەخۆدا نەبێت )، چونکە گەلى داگیرکراو ناسەقامگیرە لەڕووى سیاسییەوە،  ئەم بۆچوونەش ئەو راستییەمان  بۆ دەخاتەڕوو  گەلى بندەست  و داگیرکراوى  وەک کورد بەهۆى  ئەوەى جومگە سیاسى و ئابورییەکانمان  بەدەست داگیرکەرانەوەیە، کەواتە لە سەقامگیرى سیاسییدا ناژین و لەڕێگەى  سەقامگیرى  سیاسییشەوە دەتوانین  دادپەروەرى  بکەین  بەسیستمى  بەڕێوەبردنى  دەوڵەت کە لێى بێبەشین ، کەواتە  لەقۆناغى ئێستاماندا پرۆسەى چاکسازى کارگێڕى و نەهێشتنى گەندەڵى  و  نادادى بەئامانجى  دادپەروەریی  بەبێ  سەربەخۆیی  کوردستان  کارێکى  مەحاڵە، چونکە هەرکات دەوڵەتى داگیرکەر  بیەوێت  هەرچى نوزە و نەفەسى سیاسى  هەیە دەتوانێت لێمان ببڕێت .

بەنمونە: ئەگەر حکومەتى هەرێمى کوردستان بەنیاز بێت بووژاندنەوەى ئابورى لەبوارى  کەرتى کشتوکاڵیدا بکات، دەوڵەتانى ئێران و تورکیا سەرچاوەکانى ئاومان لێبگرنەوەو بەنداوەکانمان بەسەردا دابخەن ئیتر بەسە بۆ ئەوەى  وشکەساڵى جێگە بەپلانى چاکسازى و گەشەکردنى بوارى ئابورى کشتوکاڵیمان چۆڵ بکات.

یاخود زۆرجار دەبینین حکومەتى هەرێم  باس لەپلانى سەقامگیرکردنى موچەى کارمەندان و فەرمانبەران دەکات، بەڵام تەنها بڕیاردانێک لەڕاگرتنى بەشە بودجەى  هەرێمى کوردستان لەلایەن حکومەتى عێراقەوە  کاریگەریی بەشێوەیەک دروستدەکات کە سەرلەبەرى پلانەکەى هەرێم قڵپ دەکاتەوە، ئاشکرایە چەندین جار ئەم حاڵەتەشمان بینیوە لەڕێگەى بڕیارە مەرکەزیەکانى عێراقەوە  کەچۆن  بەقووڵى  دووچارى  قەیرانى  دارایى  بووینەتەوە.

خەڵکانێکى دیاریکراویش هەن لەڕێگەى دزى و چاوى تەماحکارانەوە بوون بە خاوەنى سەرمایەیەکى هێندە  زۆرو زەوەندە لەباڵانسى عەقڵ دەرچووە، ئەم خەڵکانەش هێندە هۆکارى سەرەکى نادادى و کۆڵەوارکردنى هەرێمەکەمان نین، هێندەى دەرهاویشتەى نەبوونى سەربەخۆیى و  ناسەقامگیرى  سیاسین  کەوەک میکرۆبێکى کوشندە  تەشەنەیان کردووە لەناو زەلکاوى داگیرکراویدا. ئەمەش جۆرێکە لە باجی بندەستیمان وەک گەلى کورد، بەمانایەکى دیکە بنبڕکردنى دزى و گەندەڵیش لەڕێگەى سەقامگیرى سیاسییەوە دەکرێت کەڕەوایەتى دەگەڕێنێتەوە بۆ یاساکانى بەڕێوەبردنى وڵات.

هاوڵاتى: ئایا پێویست دەکات  کوردستان سنورى  سەربەخۆیى  هەبێت  و پرانسیپى  جیابوونەوە  بەنموونە  لەدەوڵەتى عێراقدا بکات  بەستراتیژى  سیاسیى خۆى لەکاتێکدا شەپۆلەکانی جیهانگیری سەرتاپای جیهانی بەیەکەوە بەستۆتەوە؟

دانا بەهادین: لەڕاستیدا  هەڵوەشاندنەوەى  بلۆکى شورەوى  و سەرهەڵدانى  نەزمى نوێى جیهان، لەسەرچاوە بەرچاوەکانى  ئەم قۆناغەن  کەپێى دەوترێت  سەردەمى  جیهانگیرى .

من باوەڕم  وایە  لەڕووى  سیاسییەوە  سنورى  دەوڵەتانى دنیا کاڵ نەبوونەوتەوە، وردتر بڵێم  دەوڵەتان سنورەکانى خاکى خۆیان پاراستووە، تەنها  یەک نموونەشمان  لەسەرانسەرى  دنیادا  دەستناکەوێت  کە گەلێک هەبێت بەهۆى پێشکەوتنەکانى  سەردەمەوە  دەستبەردارى  دەوڵەتى  خۆیان بووبێتن  و پشتیان کردبێتە پاراستنى سەربەخۆیى  سنورەکانیان، بگرە  بەپێچەوانەوە  ئەو گەلانەشى کە دەوڵەتیان نیە دەیانەوێت ئەم   سەردەمەى  جیهانگیرى  بکەن  بەهەلێکى  سیاسى و دەوڵەتى سەربەخۆیى  خۆیانى  تێدا  دابمەزرێنن.

بەڵام  هەروەک  ( سلوتەر دایک ) دەڵێت:  زۆر  لەگەلانى  رۆژ هەڵات  (هارد وێر)ى  جیهانگیرییان  وەرگرتووە، نەک (سۆفت وێر)، بۆچوونەکەى  (سلۆتەر دایک)  بۆ کورد  تاڕادەیەکى  باش راستى  تێدایە، چونکە کورد لەبرى ئەوەى خۆى بدۆزێتەوە لەجیهانى  کراوەدا و سنورەکانى خۆى جیابکاتەوە  لەگەڵ  دەوڵەتانى  داگیرکەردا و هەوڵبدات ببێت بەگەلێکى  بەرهەمهێن و  هاوتەریب بێت لەگەڵ پێشکەوتنەکانى جیهاندا، کەچى  پێچەوانەکەى  وەرگرتووە، بەنموونە  لەناو بەشێکى زۆر لە گروپە سیاسى  و  رۆشنبیرەکانماندا  باس لە بێبایەخى سنورى سیاسى و  سەربەخۆیی  کوردستان دەکەن  و دەیانەوێت  بەناوى  خۆمۆدێرن کردنەوەوە  مافى  سەربەخۆبوون  بۆ کورد  تێهەڵکێشى هزرە کلاسیک  و ماوە  بەسەرچووەکان  بکەن، بە باوەڕى من ئەمەش خۆونکردنەوە نەک خۆ دۆزینەوە .

هەروەها سەرلەبەرى  ئامێر و بەرهەمەکانى  جیهانگیرى  لەهەرێمى کوردستان بەنوێترین  ڤێرژن  بەکاردێنین، بەڵام  ناتوانین   تەنها یەک ئامێرى  سادەشى   لێ بەرهەمبهێنین. ئێمە  وەک  کورد  هیچ  پێگەیەکى  سیاسى و ئابوریمان  نیە لەناو شەپۆلەکانى  جیهانگیریدا هۆکارى سەرەکیش دەگەڕێتەوە  بۆ ئەوەى  خاوەنى  دەوڵەتى  سەربەخۆى خۆمان  نین، هەربۆیە  زۆ ر گرنگە لەبرى  ئەوەى فۆکەسمان  چڕبکەینەوە  لەسەر  ئەوەى  کە سنورمان  کاڵ بکەینەوە  و ببین بەوەرگرى  هارد وێرى  جیهانگیرى، پێویستە  کارى سیاسى  بکەین  بۆ بەدەستهێنانى مافى  سەربەخۆیى و وەک  گەلانى پێشکەوتوى دنیا بەشداربین لەوەرگرتنى سۆفت وێرى  جیهانگیرى .