دڵشاد تاڵه‌بانى

دەبوو لەڕاپەرین کورد هەڵوێستی شارستانی هەبێت و ببێتە مۆدێلی مۆدیرن بۆ داهاتووی ناوچەکە، بەپێچەوانەوە تاڵانی و ئاودیوکردن و لەناوبردنی ئیمکانیاتی گشتی و تایبەت بوو، بەباوو زۆری تیکۆشەر چوونە پێستی جاشەکانەوەو خوی ئەوانیان وەرگرت. دەبوو لەپاش هەڵبژاردن و دامەزراندنی پەرلەمان، حکومەتی کوردی ببێتە نموونەیەکی تازە بۆ دیموکراسی لەناوچەکەو رۆژئاوا ببینن کەکورد شارستانییەو بیرۆکەی دامەزراندنی دەوڵەتی کوردی گەڵاڵە ببێت، بەڵام بەپێچەوانەوە سوودی کاتی و بەرژەوەندی کەسایەتی و لایەن و خۆسەپاندن و سیاسەتی نادروست جەنگی ناوخۆیی هەڵگیرساندو دروستبوونی دەوڵەتی لەناوبرد. دەبوو لەپاش بڕیاری نەوت بەرامبەر بەخۆراک هەموو کارە دەوڵەتییەکان رێکبخەن و ئەو ئیمکانیاتە فراوانە بەکاربهێنن بۆ دروستکردنی ژێرخانی ئابوری و پشت بەخۆبەستن. نەکراو بەسەدان ملیۆن دۆلار مایەوەو خەرج نەکرا لەپێویستیدا. نەهێڵدرا دەزگاکانی نەتەوەیەکگرتووەکان (فاو، هەبیتات، یو ئێن ئێچ سی ئار..) بیدەنە تەندەر، نە حکومەت کردی، تەنانەت لەپاش رووخانی سەدامیش لەکاتی (سی پی ئەی) چەند رۆتین دانرا کەفەرمانگەکان و وزارەتەکان نەیاندەتوانی خۆیان بیدەن بەتەندەر، بۆیە بەسەدان ملیۆن دۆلار مایەوە تاپاش رووخانی سەدام و تەنانەت تا یەکگرتنەوەی حکومەتیش (بەحوکمی کاری ئەوکاتەم ئاگام لەزۆربەی ئەوانە هەبوو، داواشمان دەکردو رەخنەمان دەگرت، بەڵام وەڵام نەبوو). دەبوو پلانێک هەبێت بۆ کاتی رووخانی رژێم و کورد زۆر بەشێوەی سەردەمییانە بڕواتە کەرکوک و ناوچەکانی تر، لەبەری ئەوە دیسان تاڵانی و دزیی و دەستبەسەرداگرتن و ئاودیوکردن بوو بەپیشە. کورد وا پیشاندرا کە راووڕووتکەرە، نەوەک میللەتیک داوای مافی خۆی و ئازادی و دیموکراسی دەکات. تابکرێتە پێشەنگ و مودێلی نەخشەی داهاتووی عێراق. لە ٢٠٠٣ - ٢٠٠٥ کورد تاکە هێزی ریکخراوو بەهێز بوو لەعێراق و دەیتوانی بۆ کەرکوک و هەموو مەبەستەکانی تریش تا رادەی داوای سەربەخۆییش فشارو پێداگری بکات، بەڵام نەکراو زیاتر بۆ مەکسەبی کاتیی کارو ململانی دەکرا، کە ئەو فرسەتە لەدەست درا.

ئەگەر لەگەڵ پیکهاتەکانی تری کەرکوک بەدروستی هەڵسوکەت بکرابایە، دەتوانرا تارادەی زۆر لەحزبە شۆڤێنزمەکان دووربخرینەوەو بەلای پشتگیریی هەرێمدا راکێشاندرایە، هەمووی پێچەوانەکەی کرا.

دەبوو ئەوکاتە هەڵوەشاندنەوەی هەموو بڕیارە رەگەزپەرستی و شوڤێنیەکانی بەعس بکرابایە بەمەرج بۆ دانیشتن و دانوستاندن لەگەڵ هاوپەیمانان و بەغدا، نەوەک بڕیاری لاستیکی دادگای نزاعاتی موڵکیە کە کێشەکان و بەتایبەت ئەرزی کشتوکاڵی چەندین ساڵ ئەم سەرو ئەوسەریان پێکرد  بێ گەیشتنی زۆری بەئەنجام. دەبوایە بەبڕیارێک ئەو بڕیارەی ( مجلس قیادة الثورة) هەڵبوەشایەتەوە، نەیاکرد، ماددەی (١٤٠)یش نەدەبوو وا لاستیکی بێت و ماوەیەکی دیاریکراوی بۆ دەستنیشان بکریت بۆ ئەنجامدان. دەبوو ئەو چەندساڵە بەفیڕۆ نەدرێت. دەبوایە نەوت زۆر شەفافانە بێت و بۆ لایەن و کەسایەتی  بەکارنەیەت، پەیوەندی ئیداری، سیاسی، ئابوریی نێوان مەرکەزو هەرێمی کوردستان  زۆر بەڕوونی دەستنیشان بکرێت، کار بۆ گەڕانەوەی قەزاو ناحیەکانی تر بۆ سەر کەرکوک بکرێت کەخراونەتە سەر پارێزگاکانی تر. ئەوکاتەش با کار بکرابایە بۆ کردنی کەرکوک لەگەڵ خانەقین بەهەرێمێک، لەقازانجی کوردو هەرێمیش دەبوو.

دەبوو لەکوردستانیش وا بەخێرایی و پەلەپەل دامودەزگاکانی هەرێم نەلکایەتەوە بەیەکەوەو کار بۆ ریکخستنەوەی هەموو مەبەستەکان بکرابایە، بۆئەوەی یەکگرتنەکە راستی و دروست بێت نەوەک بەیەکەوە لکاندن (کەکاتی خۆشی بەڕاشکاوی بۆچوونی خۆمم خستەڕوو و لەسەر ئەوەش ئیستقالەمدا). دەبوو دەرهێنانی نەوت پەلەی لێنەکریت، کە بەغدا بودجەی دەناردو بیانوش نەدەدرایە دەستەوەو نەوتەکەش بۆ نەوەکانی داهاتووی کورد دەمایەوە، کەئێستا خەڵک قازانجی لێنەکردووەو باسی ئەوە هەیە کە بۆ (٥٠) ساڵ بەنیوە نرخ فرۆشراوە، هەروەها بەشێکی زۆری دەڕوات بۆ خەرجی بێمانای دەرهێنان، گوایە بۆرییەکەش فرۆشراوە، حکومەتی هەرێم بەکرێی گرتووەتەوە، گەر ئەمە راست بێت گەورەترین تاوانە دەرهەق بەمیللەت، ھەرکەس کردبێتی.

لەکاتی شەڕی داعش دەبوو لەگەڵ حکومەتی بەغدا رێککەوتنی دروست بکرابایە بەموقابیلی بەشداریی پێشمەرگە لەشەڕ. ئەو ریفراندۆمە کەموغامەرەیەکی سەرنەکەوتوو بوو، هەموو لایەنەکان بەشداربوون تێیدا، دەبوو نەکرێت، کە گورزی کوشندەی لەئێستاو داهاتوی کورد داوهەموو تەرازووی هێزو لاسەنگی هەموو موعادەلەکانی پێچەوانە کرد بەرامبەر بەکورد، دەبوو لەو ماوە درێژەی یەکبوونی حکومەت هێزی پێشمەرگە، ئاسایش و دەزگا ئەمنییەکان بەدروستی یەکیان بگرتبایەو چەکداری حزبی نەمابایە و ئەوکاتە سوپایەکی بەهێز دەبوو نەوەک چەند هێزی ناکۆکی بەرامبەر بەیەک. ئەمانە هەمووی نەکرا، حزب و لایەنەکان دەبوو بەشێوەی دروست مامەڵە لەگەڵ یەک بکەن، پێشبڕکێ بکەن لەکاتی هەڵبژاردن بۆ کارو خزمەتی زیاتر نەوەک تەنها بەدروشمی بێ ناوەڕۆک، لەمەبەستە نیشتمانییە هەستیارەکانیشدا یەک سیاسەت هەبێت، نەوەک لەدژی یەک هەر لایەنە لەگەڵ بەغداو دەوڵەت و لایەنەکانی نەیاری کورد سەوداکاری بکات، کە ئەمەش پێچەوانەکەی کراوە.

دەبوو لەناوخۆدا ئەوپەڕی دیموکراسی و سەقامگیری بەرقەرار ببوایە، لەبەرئەوەی کێشەی کورد کێشەی نەبوونی دیموکراسییە، ئەمەش هەر وانەبوو و زۆر بەپێچەوانەوە بوو. گەندەڵی رادەبەدەر کراو کەس موحاسەبە نەکراو لەلوتکەکانەوە ئەوە شۆڕ بووەوە، تا زۆربەی بوارو دەزگاو لایەنەکانی گرتەوە، ئێستاش هەر لایەنەی هەڵپە دەکات بۆ سەودای زیاتر لەگەڵ نەغداو نەیارانی کورد، هەموو کێشەکان هاتووەتە سەر ئەوەی موچە دەنێردرێت یان نا، کورد هەموو کارتەکانی تری لەدەستداوە، هەر حکومەتێکیش موچەی کارمەندان و کارە خزمەتگوزارییەکانی پێنەدرێت، شەڕو راگەیاندنی جەنگ و لەشکری ناوێت، خۆی هەرەس دەهێنێت، ئایا هەرێم ئێستا نەگەیشتووەتە کەناری ئەوە؟ ئایا هەموو کەسایەتی و ناوەندەکانی بڕیار لەوە گەیشتوون و بیریان لێکردووەتەوە؟

ئایا ئامادەییان تێدایە بەڕاستی بەخۆدا بڕۆنەوە، نەوەک بەخەڵکدا بڕۆنەوە؟ بەزەییان بەخەڵک و داهاتوی خۆشیاندا دێتەوە؟ خەڵک بێزاری و تووڕەبوونی نەگەیشتووەتە سەر ئێسقان و کار لەکار نەترازاوە هیچ دەکرێت؟ بەغدا بەم وەزعەی کورد هیج حسابێک بۆ هەرێم و داهاتووی کورد لەعێراق دەکات؟ وڵاتانی هاوپەیمانی و بەتایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکان هیچی دی پشت بەکورد دەبەستێت و ئامادەیە جاریکی تر پشتگیریی لێبکات، داواکانی لەبەرچاو بگرێت؟ لایەنەکانی دەسەڵات ئامادەن ئیتر بەشەفافیەت کاربکەن؟ گەر ئەوانە نەکرێت، کار کاری چەندین هەفتەیە تا داڕووخانی تەواوی. خەڵکینە کێ لەوە تاوانبارە؟