‌هاوڵاتى

سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێن به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو پێشێلکارییه‌کان زیادیان کردووه‌و به‌ندکردن و لێدان و سوکایه‌تى تۆمار کراوه‌و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان تۆمه‌تبار ده‌کرێن به‌وه‌ى بێلایه‌نانه‌ مامه‌ڵه‌ ناکه‌ن.

‌سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان رایگه‌یاند ساڵى 2020 له‌هه‌رێمى کوردستان (315) پێشێلکاریى به‌رامبه‌ر میدیاکاران ئه‌نجامدراون و (138) حاڵه‌تى توندوتیژى به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان تۆمارکراون.

به‌پێى راپۆرته‌که‌ى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌ساڵى 2020دا زیاتر له‌ (315) رۆژنامه‌نووس پێشێلکارییان به‌رامبه‌ر کراوه‌، که‌ (308)یان نێر و حه‌وت رۆژنامه‌نووسیان مێ بوون.

هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ خراوه‌ته‌ڕوو که‌ چوار سکاڵا به‌رامبه‌ر پێنج رۆژنامه‌نووس به‌رز کراوه‌ته‌وه‌و سێ ده‌زگاى میدیایى داخراون و یه‌ک رۆژنامه‌نووسیش به‌ڵێننامه‌ى کارنه‌کردنى لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه‌.

یه‌کێک له‌و رۆژنامه‌نووسانه‌ى ساڵى رابردوو پێشێلکارى به‌رانبه‌ر کراوه‌ ده‌ڵێت:" دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم".

ئازاد سه‌عدى، په‌یامنێرى ده‌زگاى میدیاى سپێده‌، له‌دهۆک له‌ماوه‌ى ساڵى 2020دا سێ جار پێشێلکارى به‌رامبه‌ر کراوه‌و له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت"دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم و که‌لوپه‌له‌کانمان شکێنراوه‌، له‌کاتى رووماڵکردنى خۆپیشاندانه‌کان بووین، به‌بێ هۆکار من و کامێره‌مانه‌که‌یان ده‌ستگیرکردو مامه‌ڵه‌ى ناشرینیان له‌گه‌ڵ کردین تا بردیانینه‌ بنکه‌ى پۆلیس و ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک رایانگرتین".

په‌یامنێره‌که‌ى که‌ناڵى سپێده‌ له‌دهۆک باسى له‌وه‌شکرد که‌ " لایه‌نه‌کانى ده‌سه‌ڵات له‌پێناو به‌رژەوه‌ندى خۆیان و به‌رته‌سکردنه‌وه‌ى ئازادى راده‌ربڕین به‌رده‌وامن له‌هێرشکردن و سه‌رکوتکردن که‌ئه‌مه‌ مه‌ترسییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه‌ بۆ سه‌ر کارى رۆژنامه‌نووسى له‌هه‌رێمدا".

هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام پێیوایه‌ "یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن".

فاروق عه‌لى، به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت" به‌رده‌وام رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ونه‌ به‌ر هێرشى داموده‌زگاکان، چونکه‌ داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان نیشتیمانى نین و نیشتیمانیانه‌ بیر له‌ بارودۆخه‌که‌ بکه‌نه‌وه‌، به‌ڵکو حزبین و پشگیرییان ده‌کرێت و ئاراسته‌ ده‌کرێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى حزبى".

به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام، که‌ سه‌ر به‌کۆمه‌ڵى ئیسلامییه‌ ده‌ڵێت:" ده‌زگا ئه‌منیه‌کان رۆژنامه‌نووسان به‌دژى خۆیان ده‌زانن، چونکه‌ هێزه‌ ئه‌منییه‌کانى سلێمانى یه‌کێتى ئاراسته‌یان ده‌کات و له‌هه‌ولێرو دهۆک پارتى ئاراسته‌یان ده‌کات".

هه‌روه‌ها فاروق عه‌لى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌، ده‌سه‌ڵات یاسا له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆى به‌کارده‌هێنێت، ئه‌وه‌ یه‌کێکه‌ له‌گرفته‌کان و ده‌زگا ئه‌منییه‌کان راهینراون پێویسته‌ فێربکرێت چۆن هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ن و که‌دێنه‌ سه‌ر شه‌قامه‌کان، وتیشى:" زۆرجار یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن".

رۆژنامه‌نووسێکى میدیاى ئه‌هلى پێیوایه‌ له‌هه‌رێمدا شتێک نیه‌ ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه‌ مه‌زاجى حزبه‌ سیاسییه‌کانه‌.

ئاسۆس هه‌ردى، رۆژنامه‌نووس له‌ لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت" له‌هه‌رێمدا شتێک نیه‌ ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه‌ مه‌زاجى حزبه‌ سیاسییه‌کان که‌ئاراسته‌ى ده‌که‌ن و هێزى ئه‌منى حکومییمان نیه‌و هه‌مووى حزبین، سه‌ر به‌یه‌کێتى و پارتین و دادگا سه‌ربه‌خۆ نین و ته‌نیا دادوه‌رى سه‌ربه‌خۆمان هه‌یه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ که‌س له‌سه‌ر پێشێلکارى له‌سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین لێپێچینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ناکرێت و نه‌ هیچ یاسایه‌کیش ده‌توانێت ئازادى راده‌ربڕین بپاریزێت".

سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان ئه‌وه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو پێشێلکارییه‌کان به‌رانبه‌ر به‌ رۆژنامه‌نووسان به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیاتر بووه‌ و ده‌شڵێن:" له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه‌ ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت ئه‌وکاتانه‌ پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت".

نه‌زاکه‌ت حسێن سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت "داتاو پێشێلکارییه‌کانى ئه‌مساڵ دڵخۆشکه‌ر نه‌بوون، به‌به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیادى کردووه‌".

سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان باسى له‌وه‌شکرد پێشێلکارى یاسایى و ئاسایى نیه‌ و نابێت ببێت، به‌ڵام له‌هه‌موو جیهاندا هه‌ر هه‌بووه‌و وابه‌سته‌یه‌ به‌گرژییه‌کان و ململانێکان" تاگرژییه‌کان له‌ناو وڵاتدا هه‌بێت پێشێلکارییه‌کان زیاتر ده‌بێت به‌رانبه‌ر رۆژنامه‌نووسان".

نه‌زاکه‌ت پێشیوابوو به‌شێکى زۆرى کێشه‌کان رێکنه‌خستنه‌وه‌ى میدیایه‌و که‌میدیاکان زۆربه‌ى حزبین و ده‌چنه‌ ناو ململانێى سیاسییه‌وه‌، بۆیه‌ له‌وکاتانه‌دا تیڕوانین بۆ رۆژنامه‌نووس وه‌ک کادیرێکى سیاسى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، که‌ئه‌مه‌ راست نیه‌، ئه‌وه‌ى هه‌یه‌ زیاتر به‌هۆى سیاسه‌ت و ئه‌جێنداى که‌ناڵه‌کانه‌وه‌یه‌ که‌ رۆژنامه‌نووس ده‌بێته‌ قوربانى.

بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى پێشێلکاریه‌کان سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان پێى وابوو هه‌ر کاتێک میدیا ریکخرا له‌وڵاتداو کارى میدیا پیشه‌یى بوو و ده‌سه‌ڵات و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووس وه‌ک مامه‌ڵه‌یه‌کى تاوانبارانه‌ نه‌بوو، به‌ یاساو ئیتیک کارو پیشه‌ى رۆژنامه‌نووس رێکخرا، رێژه‌ى پێشێلکارى که‌مده‌بێته‌وه‌.

له‌باره‌ى توندترین ئه‌و پێشێلکاریانه‌ى که‌ئه‌مساڵ به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان کراوه‌، نه‌زاکه‌ت حسێن وتى" توندترین شێواز لێدان و گرتن و شکاندنى که‌لوپه‌ل بووه‌، به‌ڵام زۆرترین حاڵه‌ت رێگرى کردن بووه‌ له‌کارى رۆژنامه‌نووسى و رووماڵى رووداوه‌کان".

له‌هه‌رێمى کوردستاندا ژماره‌ى پێشێلکارییه‌کان به‌پێى پارێزگاکان به‌م شێوه‌یه‌ بووه‌، که‌ له‌پارێزگاى هه‌ولێر (46) حاڵه‌ت، له‌پارێزگاى سلێمانى (36) حاڵه‌ت، (17) پێشێلکاریى له‌پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه‌ و (14) پێشێلکاریش له‌پارێزگاى دهۆک تۆمارکراون.

هاوکات ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت "ئاماره‌کان ده‌ربڕى هه‌قیقه‌تى راستییه‌کان نین، واته‌ که‌مى و زۆریى ژماره‌ى پێشێلکاریه‌کان ده‌ربڕى راستییه‌کان نین، زیاتر له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه‌ ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت، ئه‌و کاتانه‌ پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت".

یاساى کارى رۆژنامه‌نووسى له‌ساڵى 2007 له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌رچووه‌، به‌ڵام له‌لایه‌ن داموده‌زگاکانى حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه‌ وه‌ک پێویست کارى له‌سه‌ر ناکرێت.

ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، له‌باره‌ى یاساى  کارى  رۆژنامه‌نووسییه‌وه‌ وتى: "ئه‌م یاسایه‌ هه‌ندێک پره‌نسیپى گشتى جیگیر کردووه‌، به‌ڵام هه‌موو ره‌هه‌ندێکى له‌ڕۆژنامه‌نووسى چاره‌سه‌ر نه‌کردووه‌، بۆیه‌ پاساو ده‌داته‌ دادگاکان که‌ به‌یاساى تر سزا ده‌درێت".